YüZÜNCÜ yil üNİversitesi fen biLİmleri enstiTÜSÜ

Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliklere uğrayan kelimeler madde başında vakit, -
kti, sabır, -brı, meyil, -yli, şehir, -hri, hasım, -smı, resim, -smi, asıl, -slı, nehir, -hri, 
beyin, -yni biçiminde gösterilmiştir. Yalın biçimleri iki heceli olan ve ikinci hecelerinde 
dar ünlü bulunan gönül, burun, ağız, karın, boyun, göğüs gibi bazı Türkçe kelimeler de 
ünlüyle başlayan çekim eki aldıklarında hece kaybına uğrar. Bu tür kelimeler de Türkçe 
Sözlük’te gönül, -nlü, burun, -rnu, ağız, -ğzı, karın, -rnı, boyun, -ynu, göğüs, -ğsü 
biçiminde verilmiştir (T.D.K., 2007). 
Ötümsüz ünsüzlerle biten bazı kelimelerin, ünlü ile başlayan ek almaları 
durumunda son sesleri ötümlüleşir. Son sesteki bu değişme, açık, -ğı, barınak, -ğı, 
kürek, -ği, elek, -ği, araç, -cı, süreç ,-ci, söğüt, -dü, kanat, -dı, itimat, -dı, yurt, -du, kitap, 
-bı, hesap, -bı örneklerinde görüldüğü biçimde gösterilmiştir.Ünlüyle başlayan ek 
aldıklarında son ünsüzü değişen Batı kökenli kelimeler de vardır. Bunlar için de lirik, 
mikrop, lort, lastik, gardırop, otomatik, komik, prensip örneklerini verebiliriz. Bu tür 
kelimeler de Türkçe Sözlük’te lirik, -ği, mikrop, -bu, lort, -du, lastik, -ği, gardırop, -bu, 
otomatik, -ği, komik, -ği, prensip, -bi biçiminde gösterilmiştir (T.D.K., 2007). 
 
Yazımla ilgili bir başka sorun Arapçadan dilimize geçen ve aslında ikiz ünsüz 
bulunduran kelimelerle ilgilidir. Türkçede son sesleri tek ünsüze dönüşmüş olan hak 
(hakk), his (hiss), zan (zann), ret (redd) gibi kelimelerin, ünlüyle başlayan ek almaları 
veya etmek, olmak yardımcı fiilleriyle birleşmeleri durumunda, yapılarında var olan çift 
ünsüzler yeniden ortaya çıkar: hak, hakkım; his, hissi, hissetmek, hissolunmak; zan, 
zannı, zannetmek, zannolunmak; ret, reddi, reddetmek, reddolunmak (T.D.K., 2007). 
Türkçe Sözlük’te bu tür değişikliğe uğrayan kelimeler hak, -kkı; his, -ssi; zan, -nnı; ret, -
ddi biçiminde gösterilmiştir.Son ünlüsü kalın olmasına rağmen ince sıradan ek alan 
Doğu ve Batı kökenli kelimeler menfaat, -ti; saat, -ti; lügat, -ti; feragat, -ti; harf, -fi; 
hayal, -li; ihtimal, -li; istikbal, -li; rol, -lü; alkol, -lü; mareşal, -li; festival, -li biçiminde 
gösterilmiştir (T.D.K., 2007). 
 
 
 
 
 
 
3.2.3.2. Diğer özellikler 
 

---

Türkçe Sözlük’ün kullanımında yukarıda verdiklerimizin dışında başka bazı 
teknik özellikler de yer almıştır. Yapı bakımından birbirine benzeyen ve eş sesler 
bulunduran birçok kelime Türkçe Sözlük’te art arda gelmektedir: boy, çay, kalın, saf, 
sandal bu tür örneklerden birkaçıdır. Kaynakları ve anlamları farklı olan bu yapıdaki 
kelimeler boy (I), boy (II), çay (I), çay (II), kalın (I), kalın (II), kalın (III), saf (I), saf 
(II), sandal (I), sandal (II) biçiminde Romen rakamlarıyla birbirlerinden ayrılmışlardır 
(T.D.K., 2007). 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. BULGULAR  
 

---

 
Biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi ile ilgili  çeşitli sanal, multimedya ve 
diğer basım araçlarından literatür taraması yapılmış bu kavramlarla ilgili geniş ve net bir 
bilgiye ulaşılamamıştır. Ufak çapta ihtiyacı karşılamayacak basit ödevlerin olduğu 
gözlenmiştir. Özellikle kavramların Türkçeleştirilmesinde uygulanan yöntem, kural ve 
mantık sistemleriyle ilgili bir çalışmanın olmadığı görülmüştür. 
Bu çalışmada biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi ve kavram yanılgısının 
önlenebilmesi için kavramlarla  ilgili kural, yöntem ve mantık sistemleri  izah edilmiştir. 
Kavramların yanlış, eksik, bilinçsiz algılanması ve çağrışması bu mantık sistemleriyle  
büyük ölçüde ile engellenebilecektir. 
Kavram ya da kavram isimlerinin tanımları daha düzenli bir hale getirilmiş bu 
kavramlarla ilgili resim ve görüntüler aktarılarak hem kavramın daha doyurucu 
anlaşılması sağlanmış hem de kavramları öğrenen için daha kolay bir öğretim materyali 
oluşturulmuştur. 
Bu çalışmamızda biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesiyle birlikte ilk, orta ve 
yüksek öğrenimdeki öğrencilerin yanı  sıra özellikle Fen bilgisi ile Biyoloji 
öğretmenlerinin kavramlarla ilgili birçok sorununun birebir gözlenerek giderileceği 
görülebilmektedir. Ayrıca öğrencilerin en çok sıkıntı çektiği konuların başında gelen 
yabancı-yeni biyolojik kavramların Türkçeleştirilmesi mantık sistemleriyle ve yapılan 
bu çalışma ile  bu sorun büyük ölçüde çözülebileceği beklenmektedir. 
Bu çalışmayla Türkçe dilbilgisine yeni kavram-kelime-isim oluşturulup 
türetilmesiyle katkıda bulunulacağı görülmüştür. 
               İlköğretim fen bilgisi ve özellikle ortaöğretim biyoloji ders kitaplarında yoğun 
bir şekilde yabancı kavramlarla dolu olmasıyla birlikte bu kavramlara ait yeterli görsel 
ve işitsel materyalin olmaması ders kitapların yeni bir yöntem ve mantık sistemleriyle 
oluşturulması gereği ortaya çıkarılmıştır.  
 Bu 
çalışmamızın ilerideki çalışmalara örnek teşkil etmesi ve kavramların 
görüntü, resim ve videolarla zenginleştirilmesi ön görülmüş yeni oluşturulacak kavram 
kümelerine de temel teşkil edilmesi sağlanmıştır. 
              Çalışmamızın internet üzerinde sürekli hizmet vermesi, yenilenebilir ve 
değişebilir bilgilere açık olması da eğitim sistemimize önemli katkıları olacağı kesindir. 
 
Yabancı-Yeni Biyolojik Kavramların Türkçeleştirilmiş Hali ve Yeni 
Kavram Tanımları 

---