Rozdział 3 Tomasz Polkowski WSPÓŁPRACA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W SYSTEMIE POMOCY DLA DZIECI I RODZIN W KRYZYSIE
1. Obszary zagrożeń
W Polsce 16% rodzin żyje w warunkach skrajnego ubóstwa, to znaczy podlega zagrożeniu biologicznym głodem. Ich dochody nie pozwalają na zaspokojenie bieżących potrzeb. Utrzymują się ze świadczeń pomocy społecznej lub innych niezarobkowych źródeł.2 Oznacza to, że około 1 500 000 dzieci jest zagrożonych niedożywieniem, a ich bieżące potrzeby rozwojowe mogą być nie zaspakajane. Dzieci te żyją w rodzinach bezrobotnych, często niepełnych (25 % dzieci w Polsce mieszka tylko z matkami), czasami podlegających degradacji cywilizacyjnej i kulturowej. 172 tysiące dzieci jest pod nadzorem sądów rodzinnych (1,8% wszystkich dzieci od 0 do 17 lat), co przy braku systemowych rozwiązań w dziedzinie wczesnej interwencji oznacza dzieci z rodzin, w których wystąpiły ostre formy kryzysu, takie jak poważne zaniedbania wychowawcze, niedożywienie, alkoholizm lub przestępczość rodziców, brak realizacji obowiązku szkolnego itp. Obecnie na mapie zagrożeń dla polskich rodzin można wyróżnić następujące główne obszary:
Województwa, na których obszarze przed 1989 rokiem przeważały państwowe gospodarstwa rolne - głównie w Polsce północno-wschodniej i północno-zachodniej. Przy bezrobociu przekraczającym 30% zdolnych do pracy (a więc dotykającym ponad 50% mieszkańców) następuje powolna degradacja cywilizacyjna rodzin. Rośnie problem alkoholizmu, przestępczości, narkomanii. Brak perspektyw zatrudnienia, niski poziom wykształcenia oraz brak środków do życia powoduje społeczną degradację tych osiedli. Obserwuje się wciąż zwiększającą się liczbę interwencji służb pomocy socjalnej i w ostateczności - sądów rodzinnych. Jednocześnie kryzys budżetu państwa i archaiczny, centralny system finansowania samorządów lokalnych sprawia, że programy pomocy socjalnej oraz programy aktywizowania bezrobotnych z tych obszarów są raczej ograniczane niż rozwijane. W ten sposób można doprowadzić do zjawiska biedy dziedzicznej, gdy kolejne pokolenia przejmować będą ten sam brak nadziei i niską samoocenę.
Dzieci z rodzin robotniczych żyjących w dużych, zindustrializowanych miastach, takich jak aglomeracja śląska, Łódź. Masowe zwolnienia w upadających zakładach przemysłowych przy braku odpowiednich osłon socjalnych dla rodzin powodują zagrożenia dla dzieci z tych rodzin i zwiększającą się liczbę przypadków interwencji sądów rodzinnych.
Dzieci z rodzin żyjących w mniejszych miastach, w których struktura zatrudnienia zależna była od funkcjonowania jednego lub dwóch zakładów przemysłowych. Przykładowo w Nowej Rudzie (woj. dolnośląskie) upadek kopalni zatrudniającej 4000 ludzi powoduje ogromne problemy socjalne w większości rodzin. System pomocy socjalnej nie jest w stanie w takich przypadkach udźwignąć takiego ciężaru.
Dzieci z rodzin niewydolnych, nieporadnych, nadużywających alkoholu. Są to rodziny żyjące na ogół w trudnych warunkach mieszkaniowych, bezrobotni, cechujący się niskim poziomem cywilizacyjnym. Ze względu na brak mechanizmów wczesnej prewencji w polskim systemie pomocy socjalnej o tragicznej sytuacji dzieci w tych rodzinach dowiadujemy się najczęściej dopiero w momencie, gdy dzieci mają zacząć realizować obowiązek szkolny. Tak późna interwencja powoduje najczęściej konieczność podjęcia stanowczych działań, z odebraniem rodzicom dzieci włącznie.
Rosnąca grupa dzieci z rodzin wydolnych ekonomicznie, ale niewydolnych wychowawczo, gdzie ze względu na skupienie się rodziców na pracy i zdobywaniu pieniędzy nie zaspakajane są potrzeby rozwojowe dzieci, szczególnie w sferze emocjonalnej oraz związane z tworzeniem więzi międzyludzkich.
Powyższe problemy rodzin przekładają się również na rosnące zjawiska „dziennej bezdomności” dzieci, to znaczy dzieci pozostających bez opieki dorosłych przez większą część dnia, problem tworzenia się coraz bardziej niezrozumiałych dla dorosłych subkultur młodzieżowych, rosnący problem nikotynizmu i narkomanii wśród dzieci i młodzieży, jak również wciąż marginalne, lecz gwałtownie rosnące problemy przestępczości młodzieży i prostytucji. Problemy te wynikają nie tylko z malejących zdolności rodziny do zaspokajania potrzeb rozwojowych, ale również z braku perspektyw usamodzielnienia się poprzez np. znalezienie odpowiedniego zatrudnienia oraz uzyskania własnego mieszkania. Zgodnie z metodą LFS ("labour for survey") około 41 % młodych ludzi w wieku od 18 do 24 lat nie ma szans na znalezienie stałej pracy.
Podstawowym aktem prawnym dla systemu pomocy dziecku i rodzinie jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, w której mówi się o tym, że "rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną Rzeczypospolitej" (art. 18), gwarantuje się rodzicom „prymat w wychowywaniu dzieci” (art. 48), zobowiązuje się państwo do „prowadzenia polityki prorodzinnej” (art. 71) i zapewnia "ochronę praw dziecka" (art. 72).
Prawem nadrzędnym jest również ratyfikowana przez Polskę Konwencja o Prawach Dziecka i inne międzynarodowe dokumenty dotyczące opieki zastępczej, w tym zwłaszcza rezolucja Komitetu Rady Ministrów Europy nr 33(77) w sprawie umieszczania dzieci poza rodziną.
Kolejna podstawa prawna to Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w którym opieki zastępczej dotyczą przepisy o władzy rodzicielskiej, formach nieingerencji w jej sferę oraz o opiece prawnej.
Do końca 1999 roku placówki opiekuńczo-wychowawcze w Polsce funkcjonowały w ramach jednolitego systemu edukacji i podlegały nadzorowi Ministerstwa Edukacji Narodowej. Nadzór ten polegał na rozdziale środków, centralnym ustanawianiu statutów placówek oraz nadzorze nad działalnością tych instytucji. Od 1 stycznia 2000 roku w wyniku wielu działań organizacji pozarządowych przeprowadzono reorganizację tego systemu, podporządkowując działalność większości instytucji opiekuńczo-wychowawczych resortowi pomocy społecznej (Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej).
Ustawa o pomocy społecznej określa, w jaki sposób pomagać rodzinie w kryzysie, by doprowadzić do naprawy sytuacji, jak działać w celu przywrócenia rodzicom pieczy nad dzieckiem. Ustawa podkreśla prawo dzieci do życia w rodzinie, a rozporządzenia wykonawcze Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (np. o rodzinach zastępczych czy o placówkach opiekuńczo-wychowawczych) wyraźnie określają następujący sposób postępowania:
-
ochrona rodziny naturalnej,
-
w razie konieczności działania wspierające rodzinę (poradnictwo, opieka dzienna nad dziećmi),
-
w razie konieczności czasowego odebrania dzieci kierowanie do kwalifikowanych rodzin zastępczych,
-
w ostateczności, przy braku oznak naprawy rodziny naturalnej długoterminowa opieka w rodzinie zastępczej z koniecznością weryfikowania zasadności pobytu w rodzinie zastępczej minimum co pół roku.
W przypadku braku możliwości znalezienia zastępczego środowiska rodzinnego umieszczenie w instytucji opiekuńczo-wychowawczej, której podstawowym zadaniem powinna być również próba uzdrowienia sytuacji w rodzinie naturalnej.
Dostları ilə paylaş: |
