Współpraca administracji publicznej I organizacji pozarządowych

Rozdział 2.1

Julia Wygnańska

ANALIZA PRZYPADKU

WARSZAWA

W Warszawie sercem współpracy między administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi zajmującymi się bezdomnością jest działająca od blisko 10 lat Rada Opiekuńcza dla Bezdomnych przy Prezydencie Warszawy.

Na początku lat 90, wraz z innymi problemami społecznymi, które w okresie PRL pozostawały niezauważane wypłynął problem bezdomności. Swą działalność rozwinęły organizacje pozarządowe, których główną misją było łagodzenie tego problemu. Poszukując rozwiązań i środków finansowych organizacje zaczęły kontaktować się z odpowiednimi organami administracji publicznej. W 1992 roku odbyło się pierwsze spotkanie z władzami miasta. Pojawił się problem wyłonienia reprezentacji organizacji jako partnera dla władz. Uczestnicy spotkania zawiązali Radę Opiekuńczą jako nieformalne ciało otwarte dla wszystkich organizacji i osób bezpośrednio zajmujących się bezdomnymi. W lutym 1993 roku w wyniku propozycji rady, Prezydent Warszawy objął patronat nad jej działalnością. Od tego czasu rada przyjęła nazwę Rady Opiekuńczej dla Bezdomnych przy Prezydencie Miasta Stołecznego Warszawy. W całym procesie nie bez znaczenia był udział konkretnych urzędników administracji, którzy wzięli na siebie odpowiedzialność za stworzenie i funkcjonowanie rady. Swoim nastawieniem i działalnością, która wykraczała poza zakres podstawowych obowiązków przyczynili się do sukcesu całego systemu. Nie umniejszając znaczenia działalności organizacji pozarządowych, bez udziału tych konkretnych urzędników rada z pewnością nie osiągnęłaby takiej pozycji i znaczenia, jakie ma obecnie.

Obecnie w skład rady wchodzi dziewiętnaście organizacji świeckich i kościelnych prowadzących ponad trzydzieści placówek dla bezdomnych (noclegownie, schroniska, jadłodajnie, punkty informacyjne i medyczne, pralnia, bank żywności, domy pomocy) na terenie miasta i okolic. Są to prawie wszystkie organizacje świadczące pomoc bezdomnym w mieście. Wyjątkiem jest jedna duża organizacja proponująca co prawda szeroką gamę usług, nie spełniająca jednak w ocenie Rady podstawowych standardów dotyczących zarówno jakości usług jak i stylu pracy organizacji pozarządowej.

Warto zauważyć, że w Warszawie funkcjonuje tylko jedna placówka dla bezdomnych będąca organem administracji publicznej. Wynika to po pierwsze z wyjątkowej aktywności i zaangażowania organizacji pozarządowych od początku lat 90. Dzięki ich działalności (pozwalającej na świadczenie pomocy każdej osobie, która się po nią zgłasza) zjawisko bezdomności zostało ujawnione i zdefiniowane jako problem społeczny w mieście. Bezdomni zyskali też podstawową pomoc.

Jednocześnie po stronie administracji istniał problem podziału kompetencji. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej (opisaną wyżej) zapewnienie noclegu osobie bezdomnej jest obowiązkiem gminy. Samorząd gminny uznawał jednak ten obowiązek tylko w odniesieniu do osób bezdomnych zameldowanych lub ostatnio zameldowanych na swoim terenie. Tymczasem większość populacji bezdomnych, zwłaszcza w Warszawie, to osoby przyjezdne i jednocześnie przemieszczające się w granicach całego miasta i okolic. Gminy zatem nie obejmowały pomocą większości populacji, wskutek tego problem narastał. Niedługo po zawiązaniu Rady Opiekuńczej, zadanie to postanowił wziąć na siebie Prezydent Miasta obejmujący swym działaniem całe miasto. Biuro przyjęło politykę przeciwdziałania i łagodzenia bezdomności poprzez dofinansowywanie rozwiniętej już i osiągającej efekty działalności organizacji pozarządowych rezygnując z tworzenia własnych placówek.

Rada Opiekuńcza od początku istnienia spotyka się raz w miesiącu w Biurze Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy lub w placówkach dla bezdomnych. Zazwyczaj uczestnikami są szefowie organizacji, osoby odpowiedzialne za realizację misji i nadające ton działaniom organizacji. W 1999 roku pracownicy socjalni zatrudnieni w placówkach zawiązali koło pracowników socjalnych przy Polskim Towarzystwie Pracowników Socjalnych.

Pierwotnie rada zajmowała się głównie wymianą informacji i doświadczeń między organizacjami i Biurem Zarządu. Ustalano priorytety i podstawowe zasady finansowania organizacji. Z czasem rada zajęła się opracowaniem i wdrażaniem standardów pracy dotyczących przede wszystkim pracy socjalnej w placówkach oraz sposobu rejestracji pracy placówek. Organizowano szkolenia podnoszące kwalifikacje uczestników. Rozpoczęto współpracę z uczelniami wyższymi zlecając im badania naukowe. Na spotkania zapraszani są przedstawiciele pozostałych szczebli administracji publicznej w celu koordynowania ich pracy. Rada jednym głosem świadczy o problemach osób bezdomnych oraz wszystkich podmiotów zajmujących się bezdomnością w mieście.

Najistotniejszym osiągnięciem rady jest wypracowanie stabilnych i przewidywalnych zasad finansowania organizacji przez administrację przy jednoczesnej kontroli ze strony administracji. Pomimo braku formalnej możliwości zawierania wieloletnich umów (z powodu braku przepisów i zależności administracji od decyzji politycznych) i konieczności podpisywania ich co roku od nowa, organizacje wiedzą, że po spełnieniu określonych standardów otrzymają ustalone kwoty dofinansowania. Należy podkreślić, że zasady te są gwarantowane wyłącznie przez postanowienia rady, która przecież jest ciałem nieformalnym, jednak reprezentatywnym i jawnym i przez to tak silnym i cenionym zarówno przez organizacje, jak i administrację. Kolejne osiągnięcia niewątpliwie wynikają właśnie z tego.

Pozostałe osiągnięcia Rady Opiekuńczej:

1. 
   Pierwszym, może nie najważniejszym, ale istotnie wpływającym na całość współpracy, jest integracja środowiska zarówno organizacji, jak i administracji. Wszyscy działacze i urzędnicy znają się osobiście, dzięki czemu kontakty są łatwiejsze.
   
2. 
   Stworzenie systemu wymiany informacji o potrzebach, wyzwaniach i problemach z punktu widzenia całego systemu pomocy bezdomnym. Na podstawie tych informacji ustalane są priorytety działalności i są one takie same dla organizacji i administracji.
   
3. 
   Od pięciu lat prowadzony jest w placówkach dla bezdomnych program pracy socjalnej oparty o standardy wypracowane przez radę. Zadaniem pracownika socjalnego jest motywowanie osoby bezdomnej w kierunku samodzielności, tak aby wzięła ona na siebie odpowiedzialność za rozwiązywanie swoich problemów życiowych. Opracowane i wdrożone zostały narzędzia pomagające w tym procesie, czyli dokument określający zasady pracy socjalnej z bezdomnymi oraz Karta Mieszkańca, czyli ankieta do rejestracji działań osoby bezdomnej i pracownika zmierzających do usamodzielnienia.
   
4. 
   Dużym problemem wśród bezdomnych jest choroba alkoholowa. Dlatego rada wprowadziła specjalistyczny program terapii odwykowej dla bezdomnych alkoholików realizowany w jednej z placówek. Rocznie bierze w nim udział około 40 osób kierowanych przez poszczególne schroniska. Obecnie, aby wyjść naprzeciw potrzebom osób kończących program, rada pracuje nad implementacją programu mieszkań chronionych. Absolwenci terapii nie będą wracać do poprzednich środowisk tylko będą próbowali samodzielnego życia z niezbędnym wsparciem w postaci tanich dotowanych mieszkań.
   
5. 
   Koordynacja systemu usług dla bezdomnych w mieście. Dotyczy to głównie usług, które prowadzone wspólnie dla wszystkich schronisk są tańsze. Na przykład pralnia. Początkowo każda placówka korzystała z innej prywatnej pralni. Stwierdzono, że będzie taniej założyć i utrzymać jedną pralnię wspólną dla wszystkich i tak też się stało. W podobny sposób zainicjowano utworzenie banku żywności, punktów podstawowej pomocy medycznej i pogotowia informacyjnego. Na tej samej zasadzie funkcjonuje program terapii odwykowej. Podobnie z porad specjalistów zatrudnianych przez jedną organizację mogą korzystać wszystkie pozostałe.
   
6. 
   Specjalizacja. W 2001 roku Koło Pracowników Socjalnych przy PTPS założone przez pracowników socjalnych związanych z radą, aby lepiej świadczyć o problemach i potrzebach osób bezdomnych, przekształciło się w niezależne Stowarzyszenie „Przeciw Bezdomności”. Członkowie stowarzyszenia, podobnie jak rady, spotykają się raz w miesiącu i zajmują się wyłącznie sprawami związanymi z pracą socjalną. Wymieniają doświadczenia i uczestniczą w szkoleniach specjalistycznych podnoszących ich kwalifikacje.
   
7. 
   Skuteczny lobbying na rzecz zmian zapisów prawnych definiujących kształt współpracy między administracją i organizacjami. Rada przyczyniła się znacząco do zmiany jednego z zapisów ustawy o finansach publicznych, który w praktyce całkowicie uniemożliwiał przekazywanie organizacjom jakichkolwiek środków publicznych. Środowisko związane z radą wespół z innymi organizacjami przeprowadziło w tej sprawie szeroką kampanię w mediach, uczestniczyło w formułowaniu nowych zapisów ustawy, ostatecznie pojawiło się nawet w parlamencie w dniu głosowania poprawek.