Współpraca administracji publicznej I organizacji pozarządowych

4. Zakończenie

Badanie zjawiska bezdomności, szacowanie wielkości populacji osób bezdomnych, tworzenie prawa sprzyjającego wychodzeniu z bezdomności musi uwzględniać specyfikę tego problemu. Problem ten jest bowiem jednym z najbardziej złożonych i najtrudniejszych do rozwiązania w polityce społecznej.

Dopiero w ostatnich latach problem bezdomności zaistniał w świadomości obywateli naszego państwa. Wyrazem tego była dyskusja przy uchwalaniu przez Sejm w 1997 r. projektu nowej konstytucji. W wyniku tej dyskusji problem ten zyskał w art. 75 ustawy zasadniczej następujący zapis: „Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania”.

Wydaje się, że na takiej podstawie oraz na wspomagających zapis konstytucyjny ustawach dotyczących pomocy osobom bezdomnym, można budować system skutecznej pomocy. Jak do tej pory, mimo wysiłków podjętych w ostatnich latach, nie można być w pełni zadowolonym z rezultatów tej pracy. Dotychczasowe łagodzenie czy rozwiązywanie tego problemu musi zostać objęte zorganizowanym i profesjonalnym systemem pomocy, opierającym się na prawie i poszanowaniu godności każdego człowieka.

Obecnie jeszcze nie wszyscy potrzebujący objęci są opieką schronisk, noclegowni czy innych placówek dla bezdomnych. Ponadto część bezdomnych nie chce korzystać z form pomocy wymagających podporządkowania się określonym rygorom. Pozostającym poza opieką schronisk trzeba zapewnić świadczenia zabezpieczające podstawowe warunki egzystencji, a zarazem zmniejszające ich uciążliwość dla otoczenia. Do takich usług należą: żywienie, lecznictwo ambulatoryjne, usługi sanitarne i informacyjne oraz poradnictwo psychologiczne i prawne. Usługi te mają na celu łagodzenie skutków bezdomności u tych osób, które z różnych względów nie przebywają w schroniskach.

Większą uwagę należy zwrócić na profilaktykę bezdomności. Dotychczas bowiem działania organizacji pozarządowych, jak i gmin skupiają się wokół łagodzenia skutków występowania tej kwestii społecznej. Polityka społeczna naszego kraju winna zająć się zapobieganiem powstawania bezdomności.

Rozwiązywanie problemu bezdomności przez jedną gminę jest utrudnione ze względów zarówno finansowych, jak i organizacyjnych. Pozostaje wówczas możliwość tworzenia związków celowych, opartych na współpracy międzygminnej, lecz do tej pory żaden tego typu związek nie powstał. Istnieją jednie umowy pomiędzy gminnymi ośrodkami pomocy społecznej na ponoszenie obciążeń finansowych za osobę bezdomną skierowaną z terenu jednej gminy do drugiej, na obszarze której istnieją placówki dla bezdomnych. Przyjęcie takich rozwiązań może przyczynić się do zwiększenia efektywności działań i poprawy istniejącej sytuacji bezdomnych z terenu kilku gmin.

Przeszkodą w lepszym rozumieniu zjawiska bezdomności jest brak rzetelnych badań socjologicznych. Przeprowadzenie ich pozwoliłoby na pełniejsze wniknięcie w przyczyny i skutki bezdomności oraz ocenę dotychczasowego systemu pomocy, umożliwiłoby także skuteczne zapobieganie i tworzenie lepszych systemów osłonowych. Wydaje się to szczególnie ważne w realizacji zadania (określonego w ustawie o pomocy społecznej), jakim jest sporządzanie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej, w tym bezdomności. Do wykonania tego zadania zobowiązany jest zarówno wojewoda, jak i gmina, powiat i województwo samorządowe.

W większym stopniu należy także promować działania resocjalizacyjne, w tym ułatwianie bezdomnym podjęcia pracy, np. przy robotach publicznych czy pracach interwencyjnych. W promowaniu działań resocjalizacyjnych nastawionych na pracę niezbędna jest kontrola takiej działalności przez Państwową Inspekcję Pracy. Zdarza się bowiem coraz częściej, że pod pozorem programu resocjalizacyjnego, bezdomni wykonują katorżniczą pracę w warunkach nie odpowiadających żadnemu z przepisów BHP. Za pracę otrzymują jedynie wyżywienie, nocleg w schronisku i ewentualnie kilka papierosów za kilkunastogodzinny dzień pracy.

Niezbędne jest tworzenie programów mieszkań chronionych i zabieganie o przydział najskromniejszego mieszkania bezdomnym, którzy przeszli pozytywnie terapię odwykową i rokują nadzieje na usamodzielnienie

Problem braku mieszkań chronionych, kontraktowych, a w końcu także umożliwienie stałego zamieszkania jest ciągle najważniejszą przeszkodą w podejmowaniu działań na rzecz wychodzenia z bezdomności. Rozwiązanie tego problemu wiąże się z przekazywaniem przez gminy na rzecz bezdomnych mieszkań o obniżonym standardzie. W obecnych warunkach trudno bowiem oczekiwać rozpoczęcia budowy taniego, socjalnego budownictwa komunalnego dla bezdomnych.

Konieczne jest poszerzenie form pomocy medycznej. Bezdomni są grupą ludzi dotkniętych bardzo często przewlekłymi, trudno poddającymi się leczeniu schorzeniami. Tworzenie profesjonalnych hospicjów czy izb chorych stanowi kolejne wyzwanie dla samorządów lokalnych.

Udzielanie bezdomnym podstawowych świadczeń (schronienie, posiłek) powinno być uzupełniane profesjonalną pracą socjalną oraz poradnictwem prawnym. Przyjęty sześć lat temu program pracy socjalnej w placówkach dla bezdomnych w Warszawie zaowocował nie tylko lepszym załatwieniem spraw życiowych ich mieszkańców. Praca pracownika socjalnego w jednym ze schronisk wyeliminowała rządzącą w tej placówce strukturę mafijną wzorowaną na więziennej władzy skazanych. Nie wystarczy oczywiście przyjmować programów pracy socjalnej bez odpowiedniego zabezpieczenia profesjonalnego i finansowego.

Duże znaczenie - obok tworzenia miejsc w noclegowniach i schroniskach - ma także powstawanie ośrodków wspomagających placówki stacjonarne. Na zakończenie należy powiedzieć, że w ostatnim okresie dużo zrobiono dla stworzenia systemu pomocy osobom bezdomnym. Trzeba przy tym podkreślić, że osiągnięto to dzięki współpracy sektora publicznego z organizacjami pozarządowymi. Współpraca władz publicznych z trzecim sektorem sprzyja budowaniu systemu wszechstronnej pomocy dla ludzi bezdomnych.