Rozdział 5.1 Ija Ostrowska
Biuro Porad Obywatelskich w Warszawie – modelowe przedsięwzięcie
Powstanie pierwszego w Polsce Biura Porad Obywatelskich było wspólną inicjatywą sektora pozarządowego i administracji publicznej: rządowej (Wojewody) i samorządowej (Zarządu Miasta Warszawy). Zanim doszło do uruchomienia usług dla klientów, przez co najmniej rok, przedstawiciele tych sektorów spotykali się systematycznie dyskutując nad koncepcją poradnictwa obywatelskiego, jego kształtem oraz sposobami jego uruchomienia. Finałem tego okresu przygotowawczego było spisanie tzw. umowy partnersko-intencyjnej, w której poszczególni partnerzy określali swoje zadania niezbędne do uruchomienia BPO. Fundacja Pomoc Społeczna SOS podjęła się inkubowania programu do czasu uzyskania osobowości prawnej, Fundacja Samaritanus oraz Bank Informacji o Organizacjach Pozarządowych Klon/Jawor (obecnie Stowarzyszenie Klon/Jawor) - wyposażenia w materiały informacyjne, ulotki, a Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej - aplikowania do funduszy europejskich o środki finansowe na założenie pierwszych biur, w tym warszawskiego. Przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej wyrazili swoje poparcie dla tego typu działań przez zobowiązanie się, nie tylko do początkowego finansowania BPO, ale również wspierania merytorycznego i finansowego w przyszłości.
Wypracowanie jasnych zasad i zadań współuczestniczenia wpłynęło na harmonijny rozwój programu poradnictwa obywatelskiego. W krótkim czasie doszło do powołania Stowarzyszenia Centrum Informacji Społecznej i przekazania mu wszystkich spraw przez organizację inkubującą. Członkowie założyciele Stowarzyszenia CIS, dokładnie sprecyzowali i określili cele swej działalności, którymi są: rozwój informacji społecznej oraz bezstronnego, bezpłatnego i niezależnego poradnictwa ukierunkowanego na uaktywnienie i rozwój zdolności ludzkich w zakresie rozwiązywania własnych problemów. Obszarem działania Stowarzyszenia CIS jest Mazowsze (obszar województwa). Stowarzyszenie powołało Radę Programową, której statutowe zadania określono jako opiniujące i doradcze. Do Rady Programowej zostały zaproszone osoby pełniące kluczowe role w polityce społecznej bądź też mogące mieć wpływ na kształt ustawodawstwa (poseł na sejmu, przedstawiciel biura rzecznika praw obywatelskich, przedstawiciele wydziałów odpowiedzialnych za sprawy społeczne ze szczebla wojewody, miasta, Gminy Warszawa–Centrum). Corocznie opracowywane raporty o sprawach zgłaszanych do BPO, a szczególnie o tych najtrudniejszych wynikających z nieadekwatnych rozwiązań prawnych, źle funkcjonujących przepisów bądź niejasnych procedur, prezentowane są na spotkaniach Rady Programowej. W ten sposób zespół BPO wykorzystując formułę Rady Programowej ma możliwość szybkiego przekazania informacji władzom lokalnym i zwrócenia uwagi na sprawy wymagające uregulowań.
Efektem współpracy BPO z administracją publiczną jest względnie stabilne finansowanie działalności, które ma wpływ na profesjonalizację usług, a przede wszystkim uczyniło ono możliwym rozwijanie działalności. Obecnie zespół pracuje nad poszerzeniem poradnictwa o nowe miejsca w dzielnicach i gminach Warszawy i na Mazowszu (w kilku powiatach ziemskich). W każdym miejscu, w którym planowane jest uruchomienie punktu porad powiela się ten wypróbowany mechanizm, który towarzyszył otwieraniu pierwszego Biura Porad Obywatelskich, a mianowicie współpracy z władzami lokalnymi, przy ich poparciu i udziale.
Mobilny Punkt Porad i Informacji dla społeczności romskiej w Nowym Sączu
Mobilny Punkt Porad i Informacji (MPPI) dla społeczności romskiej w Nowym Sączu stanowi przykład udanej współpracy organizacji pozarządowej z administracją lokalną: władzami samorządowymi miasta Nowy Sącz oraz władzami powiatu nowosądeckiego (ziemskiego) oraz – w mniejszym wymiarze – także z administracją rządową (Wydział Obywatelstwa MSWiA). Współpraca ta przebiegała w dwóch fazach. W pierwszej fazie chodziło o wypracowywanie koncepcji MPPI. Druga faza to uruchomienie i funkcjonowanie programu. W chwili obecnej MPPI, prowadzony przez Stowarzyszenie na rzecz Integracji Romsko-Polskiej, stanowi unikatowy przykład współdziałania różnych partnerów społecznych, dzięki któremu dotychczas nierozwiązywalne problemy Romów nowosądeckich zaczęły być rozwiązywane.
W latach 1999-2000 opracowana została przez Europejski Instytut dla Demokracji (z Know How Fund Ambasady Brytyjskiej), a później przez Departament Obywatelstwa MSWiA diagnoza sytuacji społecznej Romów mieszkających w Małopolsce. Jednym z wniosków wynikających z obu raportów była potrzeba uruchomienia programu poradnictwa obywatelskiego dla społeczności romskiej, który to w dłuższej perspektywie mógłby doprowadzić, wraz z innymi planowanymi działaniami, do zmniejszenia społecznej marginalizacji Romów.
Obszar Nowosądecczyzny zamieszkały jest przez Romów z grupy Bergitka określanych też jako Romowie Górscy lub Karpaccy. Romowie Bergitka są grupą skrajnie zmarginalizowaną i to nie tylko w odniesieniu do społeczności nowosądeckiej, ale też i do Romów z innych terenów Polski. Jest to grupa najuboższa i do niedawna nie uznawana za Romów przez inne grupy romskie. Ich położenie charakteryzuje skrajne ubóstwo, powszechny analfabetyzm, bardzo słaba znajomość języka polskiego, niemal całkowite bezrobocie, ekstremalnie złe warunki mieszkaniowe i higieniczne. Źródłem utrzymania większości osób są zasiłki z pomocy społecznej, stąd też obserwowana jest duża zależność od pomocy instytucjonalnej państwa i bierność w stosunku do zmiany własnej sytuacji życiowej.
Ze względu na trudną sytuację Romów, ale również i na to, że Romowie są przedmiotem szczególnego zainteresowania instytucji europejskich, pojawiła się konieczność stworzenia programów pomocowych.
W lutym 2000 roku Fundusz Know How Ambasady Brytyjskiej zwrócił się do Stowarzyszenia Centrum Informacji Społecznej z propozycją opracowania koncepcji poradnictwa obywatelskiego dla Romów i jej wdrożenia. Stowarzyszenie CIS miało najdłuższe doświadczenia w prowadzeniu poradnictwa obywatelskiego - BPO w Warszawie działało od 1996 roku. Ustalono, że program powinien ograniczyć się do obszaru miasta Nowy Sącz i powiatu nowosądeckiego. Wybór tego rejonu podyktowany był zainteresowaniem władz lokalnych dla działań mających na celu poprawę warunków życiowych Romów. Zarząd Miasta Nowy Sącz i Starostwo Powiatu powołały (jako jedyne w całym województwie małopolskim) dwie osoby na stanowiska pełnomocników ds. Romów, wspomaganych w pracy przez dwóch Romów - reprezentantów społeczności romskiej miasta i powiatu (ich etaty zostały sfinansowane przez MSWiA).
Od marca 2000 r. przedstawiciele Stowarzyszenia CIS odbyli wiele wizyt studyjnych, których celem było, możliwie jak najlepsze, rozpoznanie sytuacji romskiej i zaproponowanie działań najbardziej skutecznych. Zorganizowano wizytację środowisk romskich, spotkania z Romami na temat ich kłopotów i trudności, a także rozmowy z osobami pracującymi bezpośrednio z Romami – pracownikami socjalnymi i nauczycielami dzieci romskich. Równocześnie prowadzone były spotkania ze wszystkimi kluczowymi osobami: z przedstawicielami władz lokalnych (miasta i starostwa), a także z kierownikami ważnych instytucji szczebla powiatowego/samorządowego. Na spotkaniach prezentowana była idea poradnictwa obywatelskiego, ale równocześnie sondowane było poparcie dla zainicjowania programu. Program poradnictwa dla Romów postrzegany był jako działanie z zewnątrz i dodatkowo ściągający fundusze (z Know How Fund, jak i z innych źródeł za pośrednictwem Stowarzyszenia CIS). Pomimo dużej przychylności, szczególnie prezydenta i starosty, wszyscy podkreślali brak możliwości zaangażowania lokalnych środków finansowych, jak też często wyrażane były opinie czy obawy o możliwości zaognienia „problemu romskiego” przez zły odbiór programu przez społeczność polską.
Według opracowanej przez Stowarzyszenie CIS koncepcji, porady dla społeczności romskiej miały być świadczone przez doradców – Romów – osoby akceptowane przez tę społeczność, umiejące do niej dotrzeć. Praca doradców romskich miała odbywać się w terenie – ze względu i na rozproszenie skupisk romskich, jak też brak nawyku korzystania z tego typu usług. Zaplanowano aktywne docieranie do środowisk, zamiast oczekiwania na zgłoszenia od samych Romów. Taką formę pracy nazwano mobilną. Założono również, że poradnictwo powinno być programem realizowanym przez lokalną organizację pozarządową, która po odpowiednim przeszkoleniu przez zespół BPO poprowadziłaby program poradnictwa obywatelskiego, organizując porady dla całej społeczności nowosądeckiej, w tym oferując poradnictwo dla społeczności romskiej poprzez Romów – doradców. Koncepcja ta wydawała się optymalną ze względu na niwelowanie ewentualnych antagonizmów społeczności lokalnej - między Romami i nie Romami, a także korzystna ze względu na merytoryczne wsparcie pracy dwóch Romów.
Niezwykle długie, bo dziewięciomiesięczne poszukiwania wśród organizacji sądeckich nie przyniosły rezultatu. Niektóre szybko rezygnowały, innym skonfliktowani przywódcy romscy nie udzielali poparcia bądź je wycofywali.
Przez cały okres poszukiwania partnera, działania Stowarzyszenia CIS, wspierane były bardzo intensywnie przez pełnomocników ds. Romów, jak też jednego z Romów współpracujących z nimi. Rozwojem sytuacji interesował się również samorząd i powiat, informowany bezpośrednio przez pełnomocników, jak też przez przedstawicieli Stowarzyszenia CIS podczas wizyt w Nowym Sączu.
W związku z zaistniałą sytuacją – brakiem lokalnej organizacji gotowej do realizacji poradnictwa, jak również z silnie skłóconymi i rywalizującymi stowarzyszeniami romskimi – Stowarzyszenie CIS zaproponowało powołanie nowej organizacji, która miała stać się platformą współpracy dotychczas nie występującą między Romami i Polakami. Pod koniec 2000 roku zawiązało się Stowarzyszenie na rzecz Integracji Romów i Polaków, do którego oprócz licznych Romów, weszli Polacy zaangażowani mniej lub bardziej w bezpośrednią pracę z Romami, jak też przedstawiciele władz miasta i powiatu. Jednym z celów statutowych tej organizacji stało się prowadzenie poradnictwa i informacji. Ustalono, iż do czasu uzyskania osobowości prawnej przez Stowarzyszenie, poradnictwo dla Romów będzie formalnym programem Stowarzyszenia CIS.
Realizacją programu poradnictwa dla Romów zajęły się cztery osoby: dwóch Romów (jeden ze współpracujących z pełnomocnikami), którzy uzyskali poparcie znacznej części społeczności romskiej oraz dwóch pełnomocników, którzy zdecydowali się aktywnie uczestniczyć w programie.
Proces przygotowania do uruchomienia placówki – Mobilny Punkt Porad i Informacji poprzedziły szkolenia i opracowanie komputerowego systemu informacyjnego zaprojektowanego z myślą o potrzebach i specyfice społeczności romskiej.
Program MPPI został uruchomiony 2 kwietnia 2001 r. W jego finansowanie oprócz KHF i Fundacji im. Stefana Batorego włączyły się władze lokalne. W równym stopniu miasto i powiat sfinansowały lokal dla MPPI i jego utrzymanie, a także wynagrodzenia dla pełnomocników. Stowarzyszenie CIS inkubowało program przez 10 miesięcy, a także monitorowało jego rozwój. Od 1 lutego 2002 r. program MPPI został przekazany Stowarzyszeniu na rzecz Integracji Romów i Polaków w Nowym Sączu. Zespół MPPI planuje rozwój programu i poszerzenie działalności w kierunku realizowania poradnictwa dla całej społeczności nowosądeckiej, a nie tylko romskiej.
Ewaluacja programu, przeprowadzona po 10 miesiącach działalności wykazała, że:
-
MPPI dobrze funkcjonuje w środowisku lokalnym. Miesięcznie trafia do niego ponad 40 spraw, których rozwiązania podejmuje się zespół,
-
Spora liczba zgłaszanych spraw świadczy o tym, iż Romowie postrzegają MPPI jako efektywną służbę w rozwiązywaniu ich problemów,
-
MPPI jest bardzo pozytywnie odbierany przez władze lokalne, które postrzegają, iż możliwe jest rozwiązywanie indywidualnych problemów romskich,
-
Jest to również miejsce, w którym podejmowane są różnorodne działania dla społeczności romskiej (część z nich wynika z wdrażania programu rządowego, inne z analizy potrzeb, które uwidaczniają się podczas realizowania poradnictwa).
Podsumowując można powiedzieć, że dzięki współpracy z lokalnym partnerem i powolnemu budowaniu przekonania o potrzebie MPPI udało się uruchomić pierwszy, i jak dotąd jedyny, mechanizm rozwiązywania „problemu romskiego” w obszarze nowosądeckim. Dzięki jego funkcjonowaniu, przezwyciężono poczucie bezradności, wyrażane zarówno po stronie administracji samorządowej w stosunku do problemów zgłaszanych przez Romów, jak również bezradności Romów, a czasami nawet ich agresji wobec lokalnych instytucji samorządowych. Aktualnie program postrzegany jest jako bardzo ważny element ładu instytucjonalnego, wspierany w równym stopniu przez władze miasta Nowy Sącz, jak i Starostwa Nowosądeckiego, które zapowiadają umieszczenie finansowania MPPI jako stałej pozycji w obu budżetach (miasta i powiatu).
Zawiedzione nadzieje - przykłady nieudanej współpracy
Podstawową zasadą realizowania programów środowiskowych jest uzyskanie poparcia lokalnych partnerów, w tym przede wszystkim władz lokalnych. Od tego, jak jest ono autentyczne zależy sukces projektu. Często się zdarza, że organizacja będąc silnie zmotywowana do podjęcia jakichś nowych działań, prezentuje swoje plany lokalnym partnerom, pozytywnie odbiera ogólnie wyrażaną przychylność czy zainteresowanie. Nie zawsze jest to wystarczające do wypracowania z przedstawicielami władz lokalnych consensusu.
Taka sytuacja wydarzyła się w jednym z powiatów podwarszawskich. Pracownik tamtejszego urzędu skontaktował się ze Stowarzyszeniem CIS i złożył ustną ofertę uruchomienia poradnictwa obywatelskiego na ich terenie. Atrakcyjność tej oferty dla stowarzyszenia była duża, bowiem w tym samym czasie trwały intensywne zabiegi członków nad poszerzeniem oferty usług poradniczych poza dotychczasową siedzibą BPO.
Opracowano koncepcję uruchomienia poradnictwa i zaprezentowano ją władzom powiatu. Wydawało się, że wystąpienie spotkało się z dużym zainteresowaniem, ale jak się okazało - częściowym. Interesujący wydał się władzom pomysł lokalnego uruchomienia porad dla mieszkańców, jako działalności bez wątpienia ogromnie społecznie potrzebnej, a także jako takiej, która odzwierciedla różne słabości i mankamenty różnego typu instytucji. Starosta nie widział więc możliwości zlecenia realizacji programu organizacji pozarządowej (czy to lokalnej czy też, jak w pierwotnej propozycji – Stowarzyszeniu CIS), ale uruchomienia placówki jako agendy urzędu. Porady miały być świadczone przez specjalistów pracujących już wcześniej dla powiatu, część z tych osób miała pracować ochotniczo. W ten sposób w dość krótkim czasie, przy pewnych nakładach finansowych, zorganizowano quasi-poradnictwo obywatelskie, które częściowo z nazwy swej kojarzone może być z placówkami świadczącymi poradnictwo obywatelskie. Złamane zostały w uruchomieniu tego programu podstawowe zasady: niezależność poradnictwa od władz lokalnych, przestrzeganie standardów udzielania porad i dbanie o ich jakość, co gwarantuje obowiązujący we wszystkich placówkach system informacyjny, z którego korzystają doradcy, a sama placówka funkcjonuje poza siecią biur porad obywatelskich.
Podsumowując: pomimo dużego zainteresowania lokalnego partnera samą ideą poradnictwa, nie udało się wypracować partnerskich relacji z samorządem, umożliwiającym opracowanie i wdrożenie programu poradnictwa obywatelskiego dopasowanego do lokalnych potrzeb, a jednocześnie spełniającego wszystkie podstawowe zasady programowe.
Dostları ilə paylaş: |
