Vii siNİf azərbaycan tariXİ
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I Şah Təhmasibin Şirvanşahlar dövlətinin varlığına son qoyması
- Şirvan əmirlərinin
- Şirvanı işğal etmək məqsədilə
- Şirvan ərazisi bəylərbəyiliyə çevrilərək Səfəvilər dövlətinin əyalətinə çevrildi.
- Azərbaycanın ən uzunömürlü feodal olan Şirvanşahlar dövlətinin varlığına son qoyuldu.
- Dərviş Məhəmməd xanın
- Şəki xanını cəzalandırmaq məqsədi ilə
- 1551-ci ildə
- Əmir-ül-üməra
- Oxşar cəhətlər
- Fərqli cəhətlər
Sultan I Süleyman Qanuninin Azərbaycana yürüşləri
I Şah Təhmasibin Şirvanşahlar dövlətinin varlığına son qoyması Şirvanşah II İbrahim (1502-1524) və II Xəlilullahın (1524-1535) dövründə Şirvanşahlar dövləti Səfəvilərdən asılı vəziyyətdə idi. II Xəlilullahın ölümündən sonra Şirvan əyanları Şahruxu taxta çıxartdılar. Şahruxun (1535-1538) dövründə:
Şahruxun cəncliyindən istifadə edən Şirvan əmirlərinin özbaşınalığı həddini aşdı
Hakimiyyət Şirvan əyanlarının əlində cəmləşdi
Şirvan əmirlərinin özbaşınalığı əhalinin narazılığına səbəb oldu
Şirvanda üsyanlar baş verdi. Bu qarışıqlıqdan istifadə edən I Təhmasib Şirvanı işğal etmək məqsədilə 1538-ci ildə ora qoşun yeritdi. Beləliklə, I Təhmasibin qüvvələrinin Şirvana ilk yürüşü nəticəsində: •
Şirvan Səfəvilər tərəfindən yenidən zəbt edildi. •
Sonuncu Şirvanşah hökmdarı Şahrux Təbrizə aparılaraq edam edildi. •
Şirvan ərazisi bəylərbəyiliyə çevrilərək Səfəvilər dövlətinin əyalətinə çevrildi. •
I Təhmasibin qardaşı Əlqas Mirzə Şirvana ilk bəylərbəyi təyin edildi. •
Şirvanşahların və yerli əyanların əmlakı müsadirə olundu. •
Azərbaycanın ən uzunömürlü feodal olan Şirvanşahlar dövlətinin varlığına son qoyuldu.
Şəki hakimliyinin Səfəvilər dövlətinə birləşdirilməsi də I Təhmasibin hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir.
pisləşmişdir. 1538-ci ildə Şah I Təhmasib Şirvana yürüşü zamanı Şəki hakimi Dərviş Məhəmməd xan Şirvanşah Şahruxun köməyinə gəlmişdir. Osmanlı sultanı I Süleymanın Azərbaycandan çəkilməsindən sonra I Təhmasib Şəki
Dərviş Məhəmməd xanın yanına qasid göndərdi və Şəki hakimliyi itaətə dəvət olundu. Lakin Şəki hakimi Dərviş Məhəmməd xanın rədd cavabı Şah I Təhmasibin Şəki üzərinə hücuma balanmasına səbəb oldu. Beləliklə, 1551-ci ildə Səfəvi qoşununun Şəkiyə yürüşü nəticəsində: •
•
•
Səfəvilərin Şəkini tutulması ilə Sacilər, Salarilər, Eldənizlərdən sonra Azərbaycan torpaqları yenidən vahid bir dövlət halında birləşdirildi. Lakin onlardan fərqli olaraq, Səfəvilər dövləti uzunömürlü mərkəzləşdirilmiş Azərbaycan dövləti idi. XVI əsrdə Azərbaycan torpaqlarının vahid dövlətdə birləşdirilməsi ölkənin həm iqtisadi, həm də mədəni hayatına müsbət təsir etdi.
Azərbaycanın xeyli hissəsi və Təbriz şəhəri Osmanlılar tərəfindən tutulsa da elə həmin ildə osmanlılar Azərbaycanı tərk etdilər Osmanlılar Təbriz şəhərini ələ keçirsə də aclıq və səfalət onları bu dəfə də Azərbaycanı tərk etməyə məcbur etdi Təbriz yenə də tutulsa da, Osmanlılar Azərbaycanda möhkəmlənə bilmədilər və geri çəkildilər Naxçıvan şəhəri tutuldu, lakin ciddi ərzaq qıtlığı hiss edən Osmanlı qoşunu Ərzuruma doğru geri çəkildi
XVI əsrdə Səfəvilər dövlətinin ictimai-iqtisadi həyatı. Mədəniyyət Səfəvilər dövlətinin siyasi quruluşu və idarəetmə sistemi Səfəvilər dövləti Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin ənənələrini davam etdirirdi. Şah I İsmayılın daxili siyasətinin əsas istiqamətlərindən birini mərkəzləşmiş dövlət yaratmaq ideyası təşkil edirdi. Səfəvilər dövləti dövrün mənbələrində Qızılbaş adı ilə tanınırdı. Səfəvilər dövlətinin idarəetmə quruluşu aşağıdakı kimi idi:
Şah - dövlətin başında durur, qeyri məhdud hakimiyyətə malik idi.
Vəkil –şahdan sonra ikinci şəxs, şahın dünyəvi və dini işlərdə tamhüquqlu müavini idi.
Ali məclis - Şahın yanında fəaliyyət göstərən məsləhətçi (məşvərətçi) orqan idi
Əmir-ül-üməra - Səfəvilər dövlətində ordunun baş komandanı, başçısı idi.
Qorçubaşı - Şahın əsası Azərbaycan tayfalarının döyüşçülərindən ibarət olan və çərik adlanan xüsusi hərbi dəstəsinə rəhbərlik edirdi. Dövlətin hərbi qüvvələrinin əsasını Azərbaycan türklərindən ibarət xüsusi hərbi dəstələr və şaha tabe olan əlavə daimi qoşun təşkil edirdi.
Vəzir - maliyyə işlərini idarə edir, dövlətin mədaxil və məxaricə nəzarət edirdi.
Sədr – dini idarələrə başçılıq edirdi.
Qazi – şəriət əsasında məhkəmə işlərini həyata keçirirdi. Səfəvilər dövrünün idarəçilik sistemi Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu idarəçilik sistemi arasında oxşar və fərqli cəhətlərə malik idi. Oxşar cəhətlər: •
Hər üç dövlətdə ordunun baş komandanı vəzifəsini əmir-ül-üməra daşıyırdı. •
Hər üç dövlətdə maliyyə əməliyyatlarına vəzir başçılıq edirdi. •
Hər üç dövlətdə dini işlərə sədr başçılıq edirdi. •
Hər üç dövlətdə məhkəmə işləri şəriət qaydalarına əsaslanırdı. Fərqli cəhətlər: •
Səfəvilər dövlətində dövləti şah, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərində isə padşah idarə edirdi. •
Səfəvilər dövlətində ikinci şəxs vəkil, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətində isə əmir-ül-üməra sayılırdı.
Ali məclis
Şah
Vəkil
Əmir-ül-üməra
Qazi
Qorçubaşı
Sədr
Vəzir
Kəntxuda
Naib
Kələntər
Bəylərbəyi
Darğa
Əlqas Mirzə Şirvan bəylərbəyi təyin edildi Səfəvilər dövlətinin paytaxtı Qəzvinə köçürüldü
Azərbaycan I Sultan Süleymanın yürüşlərinə məruz qaldı
Mərkəzi hakimiyyət qüvvətləndi
Azərbaycan torpaqları vahid dövlət halında birləşdirildi
Səfəvilər Osmanlı ərazisinə hücum etdilər Osmanlıların Azərbaycanı tutmaq siyasəti baş tutmadı
Şirvanşahlar dövləti süqut etdi
Şəki hakimliyinə son qoyuldu
I Səfəvi-Osmanlı müharibəsi Amasiya sülhü ilə başa çatdı
Şah Təhmasibin hakimiyyəti
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|