Vii siNİf azərbaycan tariXİ
I Şah İsmayılın hərbi yürüşləri davam etdirməsi. Səfəvilər dövlətinin imperatorluğa çevrilməsi
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Muzad Mirzə
- Həmədan döyüşü nəticəsində
- Şah İsmayıl Xorasan istisna olmaqla bütün İranı da özünə tabe etdi.
- İsfahan, Kaşan
- 1512-ci ildə Qaraman və Malatiyanı
- Hər iki
- Portuqaliya ilə əlaqəyə girib
- Səfəvi-Osmanlı müharibələrinin başlanması
- II Mehmet və II Bəyazidin dövründə
- Sultan Səlim (1512-1520)
- 1514-cü il avqustun 23-də Çaldıran düzündə
- Şərqi Anadolunu və Şimali İraqı
- Türk dünyasının ümumi faciəsi, qərb
I Şah İsmayılın hərbi yürüşləri davam etdirməsi. Səfəvilər dövlətinin imperatorluğa çevrilməsi I Şah İsmayıl özünü babası Uzun Həsənin qanuni varisi hesab edərək Səfəvilər dövlətini Ağqoyunlu sərhədləri daxilində bərpa etməyə can atırdı. Bu zaman Səfəvilər dövləti üçün əsas təhlükə olan Ağqoyunluların ikinci qolunun başçısı Muzad Mirzə Həmədanda qoşu toplayaraq qızılbaşlara zərbə endirməyə hazırlaşdı. Belə olduqda I Şah İsmayıl Təbrizdən çıxaraq , 1503-cü il iyunun 21-də Həmədan yaxınlığında,
•
Qızılbaşlar Ağqoyunlular üzərində parlaq qələbə qazandılar. •
Ağqoyunlular sayca çox olsalarda məğlub oldular, Murad Mirzə Şiraza qaçdı. •
Ağqoyunlu dövlətinin ikimci qolu və Ağqoyunlu dövləti süqut etdi •
Şah İsmayıl Xorasan istisna olmaqla bütün İranı da özünə tabe etdi. •
Tarixi Azərbaycan torpaqlarının böyük hissəsi mərkəzi hakimiyyət ətrafında birləşdirildi. Qələbədən sonra Şah İsmayıl Səfəvilərin qələbə yürüşləri davam etdirərək 1503-cü ildə İsfahan, Kaşan və Qum şəhərlərini, 1504-cü ildə isə Yəzdə və Kirmanı 1506-1508-ci illərdə Diyarbəkir, Hilat, Bitlis, Ərçiş və Bağdadla birlikdə bütün İraqi Ərəbi ələ keçirdi. Beləliklə, Səfəvilər dövləti şərqdə Şeybanilər dövləti, qərbdə Osmanlı imperatorluğu ilə həmsərhədd oldu. 1510-cu ildə Şah İsmayıl Şeybanilər üzərinə də yürüş edib qalib gəldi və Herat, Mərv, Bəlx şəhərləri daxil olmaqla Xorasan vilayətini ələ keçirdi I Şah İsmayıl Şeybanilər üzərində qələbə qazandıqdan sonra Anadoluya dönərək Ağqoyunlular dövründə Azərbaycana tabe olan Şərqi Anadolunu ələ keçirmək üçün hərəkətə keçdi. 1512-ci ildə Qaraman və Malatiyanı tabe edərək Təbrizə döndü. Beləliklə, Şəfəvilər dövləti şərqdə Amudərya çayından qərbdə Fərata qədər geniş ərazini əhatə edən imperatorluğa çevrildi. I Şah İsmayıl ilə özbək hökmdarı Şeybani xan düşmən münasibətdə idilər. I Şah İsmayılla Şeybani xan arasındakı düşmən münasibətin əsas səbəbi Xorasanı ələ keçirmək uğrunda mübarizə idi. Şah İsmayıl 1510-cu ildə qoşunla Xorasana doğru hərəkət edərək Şeybani xanın üzərinə hücum etdi. 1510-cu il, dekabrın 1-də tərəflər arasında Mərv döyüşü baş verdi. Mərv döyüşü nəticəsində I Şah İsmayıl taktiki tədbir və hərbi hiylə işlədərək qalib gəldi, özbək qoşunu məğlub oldu və Şeybani xan öldürüldü, Şah İsmayıl Herat, Mərv, Bəlx şəhərləri daxil olmaqla Xorasan vilayətini ələ keçirdi. Amudəryadan Fərat çayınadək ərazilər Şah İsmayılın əlinə keçdi, Səfəvilər dövləti Yaxın Şərqin qüdrətli dövlətinə və imperatorluğa çevrildi
Səfəvilərin Avropa dövlətləri ilə əlaqələri Səfəvilərin Avropa dövlətləri ilə qarşılıqlı münasibətlər qurmuşdular. Şah İsmayıl babası Uzun Həsən kimi Qərblə əlaqələri genişləndirdi. Qərb ölkələrinin isə Osmanlı və Səfəvilər dövlətləri arasındakı münasibətlərə belə yanaşırdılar: Hər iki dövləti bir biri ilə toqquşdurub onları zəiflətməyə və onlar arasındakı münasibətləri daim müharibə həddinə çatdırmağa çalışırdılar.
Şah İsmayıl Uzun həsən kimi Aralıq dənizi vasitəsilə odlu silah əldə etməyə təşəbbüş göstərirdi. Lakin Aralıq dənizi vasitəsilə qərbdən odlu silahlar almaq planının baş tutmayacağını hiss edən Şah I İsmayıl Portuqaliya ilə əlaqəyə girib İran (Hörmüz) körfəzi və Hind okeanı vasitəsilə qərbdən silah və artilleriya mütəxəsisləri gətirməyə çalışdı. Lakin, Şah I İsmayıl qərbdən odlu silah və artilleriya mütəxəsisləri almaq məqsədi ilə Portuqaliyanın İran körfəzində möhkəmlənməsinə mane olmadı.
Qərb diplomatiyası Uzun Həsən zamanında olduğu kimi yaranmış vəziyyətdən öz mənafeyinə istifadə etdi: Bundan istifadə edən Portuqaliya donanması Hörmüzü ələ keçirib Səfəvilərin Hind okeanına çıxış yolunu bağladı. Bu Səfəvi dövləti üçün ağır nəticə verdi. Şah I İsmayılın bu səhvini I Şah Abbas 100 ildən sonra düzəltdi.
Səfəvi-Osmanlı müharibələrinin başlanması
XVI əsrin əvvəllərində Osmanlıların Azərbaycanı ələ keçirmək istəyi Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin müharibə həddinə çatdırdı. Osmanlının Azərbaycanı tutmaq planı sultan II Mehmet və II Bəyazidin dövründə baş tutmamışdı. Səfəvilər dövləti yaranarkən Sultan II Bəyazid (1481-1512) Şah İsmayıla qarşı mübarizəyə başlamağa cəsarət etməyərək onun müstəqilliyini tanımalı oldu. Bəyazidin dövründə iki ölkə arasında münasibətlər normal
oldu.Lakin, Osmanlı dövləti niyətindən əl çəkmədi. II Bəyazidin oğlu Sultan Səlim (1512-1520) hakimiyyətə gəldikdən sonra Osmanlılar dövlətinin qızılbaşlara qarşı münasibəti dəyişdi və Səfəvilərə qarşı müharibə etmək fikrini qətiləşdirdi.
1514-cü ilin avqustunda Sultan Səlim 100 minlik qoşunla Azərbaycan sərhədlərini keçərək Səfəvi dövləti üzərinə hücum etdi. Şah I İsmayıl isə Osmanlıları Çaldıran düzündə qarşıladı. 1514-cü il avqustun 23-də Çaldıran düzündə Səfəvilərlə Osmanlılar arasında həlledici döyüş oldu. Döyüş nəticəsində: •
Osmanlılar Səfəvilər üzərində qələbə qazandı. •
Səfəvilər xeyli itki verdi, Şah İsmayıl yaralandı və mühasirəni qıraraq ölkənin içərilərinə çəkildi •
Sultan Səlim Şah İsmayılı təqib edərək Təbrizi ələ keçirdi I Səlim Təbrizi tutduqdan Şah İsmayılın hücumundan ehtiyat etdiyi üçün tezliklə tərk etdi və İstanbula qayıtdı. Çaldıran döyüşünün nəticəsi olaraq Səfəvilər
Sultan Səlim üçün böyük zəfər sayılan Çaldıran döyüşü, əslində Türk dünyasının ümumi faciəsi, qərb diplomatiyasının isə strateji qələbəsi idi. Malatiya və Otluqbeli döyüşləri kimi, Çaldıran döyüşündə də qərb diplomatiyasının müəyyən rolu olmuşdu.
Şah İsmayılın dəbilqəsi (Topqapı Muzeyi. İstanbul)
Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|