Ake met indd

  

AZƏRBAYCAN KİTABXANA ENSİKLOPEDİYASI

618

mü badiləsinin format və prosedurlarını 

reqlamentləşdirən qaydaların məcmu-

sundan ibarətdir. Protokol göndərilən 

xəbərin ötürülmə sürə    və  səhvlərin 

emalı üsulunu, ayrı-ayrı  xəbərlərin nəql 

edilməsi zamanı ünvanlama metodunu, 

üsulunu verir, konkret aparat pla  or-

ması ilə bağlı olmayan standartları  iş-

ləyib hazırlamağa imkan verir. İnternet 

şəbəkələrində  işləmək üçün nəzrdə 

tu tulmuş  əsas baza protokolu TCP/İP 

(Transmission Control Protocol/) olmuş-

dur. Bu protokol göndərilən xəbərdəki 

verilənləri diskret paketlərə bölür və 

ötürülməyə (çatdırmaya) və ötürülən 

verilənlərin bütövlüyünə  nəzarət edən 

pake   müəyyənləşdirir. 

Va   ̇kan Kı ̇tabxanası

---

  

AZƏRBAYCAN KİTABXANA ENSİKLOPEDİYASI

619

“YAD”  ŞRİFT  – yığılmış  mətnə (sər-

löv həyə) başqa qarniturdan səhvən 

düşən şriftdir.

YARIMBAŞLIQ – əsərin struktur vahidi-

nin adıdır.

YASAMAL RAYON MƏRKƏZLƏŞDİRİLM-

İŞ  KİTABXANA SİSTEMİ (Yasamal rayon 

MKS) – Yasamal rayon MKS-in Mərkəzi 

Kitabxanasının yerləşdiyi M.Ş.Vazeh adı-

na kitabxananın əsası 1978-ci ildə qoyul-

muşdur. 2011-ci ildən Mərkəzi Kitabxana 

kimi fəaliyyət göstərir. MKS-in tərkibində 

1 Mərkəzi Kitabxana, 4 fi lial  kitabxa-

na fəaliyyət göstərir. Natəvan adına 

usaq kitabxanası 1904-cü ildə,  Əliağa 

Vahid adına kitabxana 1925-ci ildə, Ab-

dulla  Şaiq adına kitabxana 1953-cü 

ildə, Qəzənfər Musabəyov adına kütlə-

vi kitabxana 1957-ci ildə yaradılmışdır. 

Hazırda MKS-in ümumi fondu 340 min 

nüsxə  ədəbiyyatdan, oxucuların sayı isə 

47 min nəfərdən ibarətdir. MKS-in İnter-

net ünvanı: yasamal.libmks.az

YASTI ÇAP (YÇ)– mətn və  şəkillərin 

poliqrafi k  çoxaldılması metodlarından 

biridir. Bu halda çap formasının çape-

dici və iz salmayan boşluq elementləri 

prak  ki olaraq bir müstəvi üzərində 

yer ləşir. Çapedci elementlər yağlı boya 

ilə, boşluq elementləri isə su ilə isladılır. 

Nə  cədə səth üzərində molekulyar-səthi 

xassələrə müvafi q adsorbsion və mione-

ral təbəqə (plyonka) əmələ  gəlir. Yağla 

su qarışmadığı üçün boya yalnız çapedici 

maddələrə yapışır, formanı islatdıqda isə 

su boşluq elementlərini isladır. Çap pros-

esində formaya ardıcıl olaraq su vurulur 

və boya çəkilir, sonra kağızın (və ya başqa 

materialın) forma ilə təzyiq al  nda kon-

tak  ndan  kağız üzərində çap izi (o   sk) 

qalır. 1798-ci ildə ix  ra olunmuş kontakt 

çap üsulu – litoqrafi ya az məhsuldar və 

nöqsanlı olduğu üşün ofset çapı ilə əvəz 

olunmuşdu. Hündür çapda olduğu kimi 

yas   çap zamanı da çalarların açıqdan 

tündə doğru keçidi təsvirin müxtəlif qa-

lınlıqlı  ştrixlərə ayrılması yolu ilə  əldə 

edilir. Rəngli orijinalların köçürülməsində 

isə hər rəng üçün ayrıca forma hazırlanır.

Bax: Rastr; Foto  piya.

YАZI – dövlə  n mеydаnа gəldiyi ən qədim 

zаmаnlаrdа yаrаnmışdır. Sаvаdlı аdаmlаr 

təsərrüfаt və   cаrət işəri ilə bаğlı hаqq-

hеsаb аpаrır, dövlə  n ərаzisində yаşаyаn 

kəndliləri, mаl-qаrаnı, mеyvə  аğаclarını 

və s. siyаhıyа аlır, tоrpаqlаrı ölçüb qеydə 

götürürdülər.  İnsanlаr ilk dövrlərdə  dаş, 

sümük, dəri, gil lövhə  və  bаşqа  mаtеri-

allаrın üzərində  yаzmağa çalışırdılаr.  Ən 

qədim dövrdən bizə  gəlib çаtmış  yаzılı 

qаynаqlаr: qаyа, dаş və gil lövhə, sümük, 

аğаc qаbığı, qаmış, pаpirus, hеyvаn 

dərisi və s. üzərində  qеydlərdir. Bəzək 

əşyаlаrı, sахsı  qаblаr, kеrаmikа, mеtаl 

əşyаlаr üzərində  də  qədim yаzılаr həkk 

оlunmuşdur.

Y

---

  

AZƏRBAYCAN KİTABXANA ENSİKLOPEDİYASI

620

YАZI MАTЕRİALI (YM) – Yazı üçün əsasən 

gil lövhələrdən is  fadə olunurdu. Ən е  -

bаrlı  yаzı  mаtеrialı hesab edilən gildən 

əl tutumu bоydа dairəvi lövhəciklər 

düzəldir, sonra düzbucaq şəkilli taxta 

parçasının   ni, yaxud i   uclu qamış-

la və ya qələmdаşla (daş  qələmlə) yaş 

lövhəciklərin üzərinə miхi işаrələri yаzır, 

daha doğrusu, həkk edir və qurudur-

dulаr. İlk gil kitаbələr belə yaranırdı. Yazı 

yazılarkən qələmdаşın (taxta parçasının, 

qamışın) hər cizgisi dərin iz saldığına görə 

də  mıx (mismar) izini xa  rladırdı. Bu da 

həmin yazının “mixi yazı” (yaxud “mis-

mari yazı”) adlandırılmasına dəlalət edir.

YАZILI MƏNBƏ (YM) – tаriхdə  ən qə-

dim yаzılı  mənbə  е.ə. IV minilliyin ikinci 

yаrısınа  аiddir. Yаzılı  mənbələr qədim 

tаriхin, ib  dаi insаnlаrın həyаt tərzinin 6 

minillik bir dövrünü охumаğа kömək еdir. 

İkiçаyаrаsındа  mеydаnа  gəlmiş  ən qə-

dim yаzı növü piktoqrafi ya – şəkilli (şəkli) 

və ya rəsmli yаzı adlanır. Bu qədim yazı 

sistemini şumerlər yaratmışdılar. Əsasən 

təsərrüfat hesablamalarında is  fadə ol-

unan piktoqrafi k yazı ilk vaxtlar əlverişli 

hesab edildiyindən e.ə. IV minilliyin or-

talarından geniş yayılmağa başlamışdı. 

Lakin piktoqrafi yaya həqiqi mənada yаzı 

demək olmazdı, o, yalnız məluma  n 

məzmununu rəsm və ya rəsm ardıcıllığı 

ilə bildirirdi. Onun vаsitəsilə fi kri tаm və 

аydın ifаdə еtmək mümkün dеyildi, çünki 

işarələr müəyyən bir əşyanı, heyvanı və 

ya insanı ifadə edirdi.

“YENİ KİTABLAR”. - Milli Kitabxana 2006-

cı ildən öz fonduna daxil olan yeni ədəbiy-

ya  n cari biblioqrafi k göstəricilərini tər-

 b  etməyə başlamışdır. Məqsəd oxucu 

və mütəxəssisləri Milli Kitabxanaya daxil 

olan yeni ədəbiyyatla tanış etməkdir. 

“Yeni kitablar” adlı annotasiyalı biblio-

qrafi k informasiya göstəricisi  əvvəllər 

yarımillik idi, ildə iki nömrəsi buraxılırdı. 

Lakin kitablar çox olduğuna görə 2007-

ci ildən e  barən bu biblioqrafi k  vəsait 

rüblük hazırlanır və  həmin dövr ərzində 

Milli Kitabxananın fondlarına daxil olan 

bütün yeni ədəbiyyat orada öz əksini 

tapır. Burada Azərbaycan, rus və digər 

xarici dillərdə olan bütün nəşrlər  əhatə 

olunur. Materiallar bölmələrin  daxi lin də 

elm sahələri üzrə qruplaşdırılır və oxuc-

uların is  fadəsini asanlaşdırmaq məq-

sədilə hər bir kitabın şifrələri də verilir. 

YERLİ  NƏŞRLƏRİN KARTOTEKASI 

(YNK) – kitabxananın fondunda olub-ol-

mamasından asılı olmayaraq konkret 

əra zidə nəşr olunan mənbələr haqqında 

informasiyanı  əks etdirən biblioqrafi k 

---