Ake met indd

  

AZƏRBAYCAN KİTABXANA ENSİKLOPEDİYASI

625

enliyinə hörmətə  əsaslanan həqiqi bey-

nəl xalq dialoq üçün şərai  n yaradılması 

üzərində fəal iş aparır. Terrorizmin bütün 

bəşəriyyə   təhlükə al  nda qoyduğu indi-

ki zamanda YUNESKO-nun bu rolu xü-

susilə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Sülh 

qlobal gələcəyin perspek  v  davamlı in-

kişa  nda son dərəcə vacib bir şərtdir. 

Onun  əsasında isə insan hüquqlarma 

əməl olunması, insanların və xalqların 

qar şılıqlı hörmə  , yoxsulluqla mübarizə 

prinsipləri dayanır. YUNESKO-nun baş lıca 

missiyasının və fəaliyyə  nin özəyi də elə 

bu istiqamətlərdən ibarətdir. YUNE-

SKO-nun qərargah mənzili Fransanın 

paytax   Paris şəhərində yerləşir. 1945-ci 

ildərı başlayaraq YUNESKO-nun Baş di-

rektoru vəzifəsinə görkəmli elm və  mə-

dəniyyət xadimləri təyin edilirlər. YUNE-

SKO-nun indiki Baş direktoru İrina 

Bokova (Bolqarıstan) 2009-cu ildə bu və-

zifəyə seçilmişdir. Yarandığı gündən xalq 

maarifi   və  mədəniyyə    sahəsində bey-

nəlxalq  əməkdaşlığın təşkilini, mədə-

niyyətə  və elmi-texniki tərəqqiyə dair 

informasiyanın yayılmasını, milli mə də-

niyyətlərin qorunub saxlanılmasını özü-

nün  əsas məqsədi kimi dünyaya elan 

edən YUNESKO ədəbiyyat, incəsənət, 

məktəb, arxiv, muzey, kitabxana işi, bib-

lioqrafi ya  işi, nəşriyyat işi, kitab yayımı 

fəaliyyə   ilə məşğul olur. Əvvəllər kitab-

xanaların inkişa  na  və  sənədşünaslıq 

xidmə    sahəsinə YUNESKO-nun Mə-

dəniy yət Departamen  nin  Kitabxanalar 

şobəsi kömək gostərirdi. Sonralar isə bu 

vəzifə  İnformasiya Departamentinin 

sənədləşmə, kitabxanalar və arxivlər şö-

bəsinə tapşırıldı. YUNESKO-nun kitab-

xana işi üzrə ilk layihə və proqramlarında 

bu təşkila  n üzvü olan dövlətlərdə, ilk 

növbədə II Dünya müharibəsi zamanı Av-

ropa ölkələrində dağıdılmış kitabxana-

ların bərpası  məsələsi  əsas yer tuturdu. 

1949-cu ildə YUNESKO “Kütləvi kitab-

xanalar haqqında Manifest” qəbul etdi. 

YUNESKO-nun kitabxana işinin inkişaf 

istiqamətlərini həyata keçirmək sahə-

sində ən mühüm tədbirlərindən biri ki-

tabxa  na  sta  s  kasının yaradılmasıdır. 

YUNESKO-nun üzvü olan dövlətlər 1951-

ci ildən başlayaraq kitabxana işi haqqın-

da statistik məlumatları bu quruma 

təqdim edirlər ki, onların əsasında da bey-

nəlxalq kitabxana sta  s  kası  nəşr edilir. 

YUNESKO-nun həyata keçirdiyi tədbirlər 

sırasında inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 

kitabxana işinin yeniləşdirilməsi layihə-

ləri mühüm yer tutur. Bunun nə  cəsində 

Nyu Dehli (Hindistan), Enuqu (Nigeriya), 

Medelyine (Kolumbiya) şəhər lərində ek-

sperimental kitabxanalar yaradılmış, Da-

karda, Rio de Janeyroda, Mexikoda, Ban-

qkokda sənədşünaslıq mərkəzləri təşkil 

edilmişdir. Dünyanın ən nəhəng təşkila   

sayılan YUNESKO-nun himayəsi al  nda 

inkişaf etmiş kapitalist dövlətləri və in kişaf 

etməkdə olan ölkələr birgə  fəaliyyət 

göstərirlər. Müxtəlif öl 

kələrin eks 

pertləri 

ilə  məslə hət ləş mə lərdən,  in for masiya 

mər kəzləri haq 

qında sənədləşmələrin 

fəaliyyə  nin və təh li linin öyrənilməsindən 

sonra informa syanın ötürülməsinin bey-

nəlxalq sistemi konsepsiyası - YUNİSİST 

for malaş dırıl mışdır. Onun həyata keçiril-

məsinə 1972-ci ildən başlanılmış və dərh-

al da böyük çə  nliklərlə qarşılaşmışdı. 

1971-ci ildə YUNESKO-nun və Elmi Əla-

qələr üzrə Beynəlxalq Komitənin (ICSU) 

təşəbbüsü ilə dünya elmi informasiya sis-

teminin təşkili üzrə hökumətlərarası kon-

frans keçirildi. Konfransda E.Büsterin 

---

  

AZƏRBAYCAN KİTABXANA ENSİKLOPEDİYASI

626

rəh bərliyi üə Beynəlxalq informasiya 

proqramı olan YUNİSİST-in (UNISIST - 

World Science Informaüonal System) 

yaradılma sının  əsas prinsipləri işlənib 

hazırlandı  və onun həyata keçirilməsi 

üçün tövsiyələr formalaşdırıldı. YUNİSİST 

elmi və texniki informasiya sahəsində 

hökumətlərarası əməkdaşlıq proqramıdır 

1973-cü ildən YUNİSİST uzunmüddətli 

beynəlxalq proqrama çevrilməyə başladı. 

Bu proqram çərçivəsində milli və bey-

nəlxalq informasiya sistemləri inkişaf 

edə bilər. YUNİSİST-in əsas məqsədi həm 

elm və texnika sahəsində, həm də ic  mai 

elmlər sa həsində həcmi fasiləsiz artan in-

formasiyanın  əldə olunmasının koordi-

nasiya edilməsidir. YUNİSİST çərçivəsində 

in kişaf etməkdə olan ölkələrə kömək 

göstərilməsinə xüsusi diqqət ye  rilir. Bu-

rada rəsmi materiallar nəşr olunur, semi-

narlar təşkil olunur, müşavirələr, eksperi-

mental layihələr həyata keçirilir. Bir sıra 

layihələr BMT ilə  əməkdaşlıq  şəklində 

işlənmişdir. 1974-cü ildə informasiya or-

qanlarının, kitabxanaların və arxivlərin 

milli infrastrukturlarının planlaşdırılması 

üzrə hökumətlərarası konfrans təşkil 

edildi. Milli informasiya sistemlərinin 

(NATİS) yaradılması üzrə tövsiyələr hazır-

landı. NATİS və YUNİSİST proqramları 

YUNESKO-nun fəaliyyə  nin daha tək-

milləşdirilmiş  mərhələsinin  əlamə  dir. 

Onların həyata keçirilməsi milli, regional 

və beynəlxalq əsaslarla sənədləşmə xid-

mə   təşkilatlarının, kitabxanaların, arxiv-

lərin təşkilinə uyğun gəlir. Bu proqram-

ların qəbul olunması  təşkila  n  bütün 

fəaliyyə  nə yenidən baxılmasını  tələb 

edirdi. 1976-cı ildə  İnformasiya üzrə 

ümumi proqram qəbul olundu. Onun 

həyata keçirilməsi üçün xüsusi struktur 

yarımbölməsi – YUNESKO-nun İnfor-

masiya üzrə ümumi proqram şöbəsi 

təşkil edildi. Bu şöbə  əvvəlki 2 şöbənin: 

Sənədləşmə, kitabxanalar və arxivlər 

şöbəsinin; Elmi-texniki sənədləşmə və in-

formasiya şöbəsinin funksiyalarını yerinə 

ye  rirdi. YUNESKO-nun İnformasiya üzrə 

ümumi proqramının təkmilləşdirilmiş 

varian   1978-ci ildə Baş konfransın 20-ci 

sessiyasında qə    şəkildə  təsdiq olundu 

və yerinə ye  rilmək üçün qəbul edildi. 

Yeni proqrama rəhbərliyi möhkəm-

ləndirmək məqsədilə Baş direktorluq 

yaradıldı. İnformasiya üzrə ümumi proq-

ramın həyata keçirilməsi üçün xüsusi və-

saitlər ayrıldı. Bu proqram YUNESKO-nun 

informasiya fəaliyyə  nin və BMT-nin ix  -

saslaşdırılmış müəssisələrinin (Nüvə En-

erjisi üzrə Beynəlxalq  İnformasiya Sis-

temi, Kənd təsərrüfa    və Texnika 

sa   həsində Beynəlxalq  İnformasiya Sis-

temi və s.) koordinasiyasını, eləcə  də 

müvafi q  beynəlxalq təşkilatlarla (İFLA, 

FİD,  İSO)  əməkdaşlıq qurulmasını  tələb 

edir. YUNESKO-nun İnformasiya üzrə 

ümumi proqramı YUNİSİST-lə ardıcıllığın 

(varisliyin) təmin edilməsi, NATİS-in plan-

laşdırılması  və inkişa    üçün  əsasların 

yaradılması  məqsədilə  nəzərdə tutul-

muşdur. 1979-cu ildə Parisdə II YUNİSİST 

proqramının inkişa   məqsədilə elmi-tex-

niki informasiya üzrə hökumətlərarası 

konfrans təşkil edildi. YUNESKO yara-

dıldığı gündən məktəb kitabxanalarının 

yaranmasına qayğı ilə yanaşmış və təhsil 

məsələləri üzrə  sənədləşmə sahəsində 

müəyyən xidmətlər göstərmişdir. 1992-

ci ildə YUNESKO əvəzedilməz kitabxana 

xəzinələrinin və arxiv fondlarının mü-

hafi zəsi məqsədilə “Dünyanın yaddaşı” 

proqramını  təsdiq etdi. Hazırda bu pro-

---