Ziyad Səmədzadə

•

 

istehsal  sisteminin  səvi}^əsi  [məsələn,  müəssisənin 

layihələndirilməsi]; 

•

 

alt 

sistemin 

səvİ3^əsi 

[məsələn 

, 

yolların 

layihələndirilməsi); 

•

 

obyektlər 

səviyyəsi[məsələn 

konkret 

binanın 

layihələndirilməsi). 

Sistem  texniki  yanaşmanı  eləcədə  "insan  maşın  ” 

sisteminin layihələndirilməsində də tətbiq etmək zəruridir. Bu 

halda  prinsipial  olaraq  aşağıdakıların  yerinə  yetirilməsi 

vacibdir:  insan  və  maşınların  üzərinə  qoyulan  funksialarm 

təyini; insan və maşınların arasında olan zəruri tədris metodları, 

köməkçi  qurğular  ,  kommunikasiya  vasitələri  kons- 

tuksiyalarmm  təyini;  insan  və  maşınların  xarici  mühitlə 

uzlaşmasının təmin edilməsi. 

1,2.12,

 

Sistemə texnoloji müdaxilə 

Sistemə  texnoloji  müdaxilə  [STM)  dəqiq  elmlərin  bazası 

əsasımda yaranmışdır. STM-in tətbiqi ilə bir qayda olaraq "sərt 

"  layihələr  işlənilib  reallaşdınhr:  bina  və  qurğulann 

layihələndirilməsi və inşası, informasiya - idarəetmə sistemləri, 

müəssisənin  təşkili  strukturunun  idarəedilməsi  və  sairə.  STM 

tətbiq  edilərkən  menecmentdə  mütləq  la3nləndirmənin 

reallaşma prosesinə işçi heyətin cəlb edilməsi təmin edilməlidir. 

STM  tətbiq  olunduqda  həyat  tsiklinin  üç  fazası  nəzərdən 

keçirilir: 

1.

 

Konsepsiyanın formalaşmasında buna nail olmaq üçün 

məqsəd və meyarlar təyin edilir [diaqnostika və təsvir). 

2.

 

Layihələndirmə  .  İdeyalar  irəli  sürüləndə  ,  həll 

variantları işlənilib modelləşdirilir. 

3.

 

Həyata keçirilmə. Tədbirlər planları işlənilib həyata 

 ----

22 

---

keçirilir. 

Sistemə texnoloji müdaxilənin ümumi modeli şəkil 1.1 -də 

təqdim  edilmişdir.  STM  -in  reallaşması  zamanı  əsas  rolu 

layihənin  himayəçisi  (və  ya  sponsoru)  oynayır  ki,  bu  subyekt 

layihənin qərarlarının razılaşdırılmasını və maliyyə dəstəyinin 

məsuliyyətini  öz  üzərinə  götürür.  Təşkili  inkişaf  modeli 

təşkilatın  perspektiv  inkişafının  komplaks  layihələndirilmə- 

sinin işlənilməsində tətbiq edilə bilər. Bu yanaşmanın səciyyəvi 

xüsusiyyətləri bunlardır: 

•

 

həll  edilən  məsələ  "qeyri  şərtidir"-  onun  sərhədləri 

aydın deyil(qeyri müəyyəndir); 

•

 

daha çox davranış elmlərindən istifadə edilə bilər, ona 

görə  dəyişiklik  prosesinə  işçi  heyətin  cəlb  edilməsi 

xüsusi aktuallıq kəsb edə bilər; 

•

 

əhəmiyyətliliyinə  görə  layihələri  səviyyələrə  ayırmaq 

gərəkdir.  Bunlar  fərdi  səviyyə,  bölmə  səviyyəsi, 

bölmələr arasında əlaqəli hərəkət səviyyəsi, bütövlüklə 

təşkilat səviyyəsi. 

I

 

-  diaqnostika  (birinci  faza)  -dəyişmə  nəticəsində  açılan 

imkanların  daha  dərindən  tədqiqinə  gələcəkdə  layihələndirmə 

mərhələsində  geniş  baxılacaqdır,  lakin,  bu  mərhələdə  praktiki 

olaraq  mütləq  variantlar  haqqında  düşünülür,  ancaq  bu 

layihələndirmə fazasında həyata keçirilir. 

II

 

- layihələndirmə (ikinci faza) - dayanıqlılıq vəziyyətinə 

qayıdış;  dəyişmə  təcrübəsinin  qiymətləndirilməsi  və  ondan 

nəticə çıxarılması. 

1.2.13.

 

Layihələndirmə prosesinin 

avtomatlaşdırılması sistemi 

Layihələndirmə sistemlərinin avtomatlaşdırılması- nı şərti 

olaraq üç kateqoriyaya ayırmaq olar - "asan",”orta". 

 

---

"ağır".  "Asan”  sistemləri  şəxsi  kompyuterlərdə  saxlanılır. 

Onlara  misal  olaraq  AVTOKOD  və  müxtəlif  göstəricilər 

bazalarını idarə edən sistemləri aid etmək olar. 

 

Şəkil 1.1. 

Sistemə - texnoloji müdaxilənin ümumi modeli 

24 

---

"Orta”  sistemlər  "Kompas-6",  T-FLEX,  CİMATRON-  da 

şəxsi kompyuterlərdə saxlanılır və aşağıdakı funksiyaları yerinə 

yetirir: 

•

 

hissələrimyığma vahidlərinin, məmulatların məkanının 

modelləşdirilməsi: 

•

 

konstruktor  sənədlərinin  sistemin  vahid  normalarına 

müvafiq  cizgi-qrafik  sənədlərin  hazırlanması  və 

buraxılışı; 

•

 

layihələr və konstruktor sənədlərinin idarə edilməsi; 

•

 

hissələrin  və  ya  forma  əmələ  gətirən  avadanlığın 

rəqəmsay idarətmə proqramh dəzgahlarda hazırlanması 

üçün idarətmə proqramlarının işlənməsi; 

•

 

obyektlərin 

həcmi 

göstəriciləri 

proqramlarının 

işlənməsi; 

•

 

məmulatın ölçmə nəticələrinin onun məkanı modelinin 

qurulması üçün tətbiqi; 

•

 

mühəndis 

təhlili 

sistemləri 

ilə 

inteqrasiya 

(hesablamalar, proseslərin modelləşməsi və s.) 

"Orta” modellər üzə çıxan məsələlərin 85%-ə qədərin' həll 

etməyə  imkan  verir.  "Ağır”  sistemlər  fasiləsiz  "layihələ.ş- 

dirməni-istehsahn  texnoloji  hazırlığını-  dəzgahların  idəıo 

edilməsini”  fasiləsiz  təmin  edir.  Belə  prosesin  reallaşmasına 

misal  olaraq  "Ford-2000”-i  göstərmək  olar.Sistemin  yara 

dılmasına  4  milyard  dollar  xərclənmişdir.  Sistem  müxtəlif 

qitələrdə  yerləşən  müəssisələri  peyk  rabitəsi  ilə  əlaqələndirir. 

Avtomobilin  yeni  markasının  üçölçülü  modelinin  dəyişilməsi 

işləmə  prosesinin  bütün  iştirakçılarının  (layihələndiri-  cilər, 

dizaynerlər, texnoloqlar, istehsalçılar, iqtisadçılar və s.} arasında 

bir-neçə saat ərzində razılaşdırıla bilir. Sistem, yeni Ford-Focus 

tipli avtomobilin işlənmə tsiklini 3 ildən 1,5 ilə qədər qısaltmağa 

imkan yaratmışdır. 

-

25

- 

---