Ziyad Səmədzadə
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
dirilməsi üçün də istifadə edilə bilər. Dəyər vuruqlan oxşar konstruksiyaları iqtisadi və texniki göstəricilərinə aid olan statistik təhlil əsasında müə3^ən edilir və normallaşdırılır. Ekspert qİ5nnətləndirmənin tətbiqinin müvəffəqiyyəti ilk növbədə ekspertin seçilməsindən asılıdır. Ekspert aşağıdakı tələblərə uyğun olmalıdır: konpetent- lik, qərəzsizlik və mühakimədə sərbəstlik . Ekspertlərdən yığılmış variantlar və ayri - ayri kriteriyalar üzrə bal qiymətləri, eləcədə çəki əmsalları müəyyən edilərkən Delfi üsulundan istifadə etmək məqsədəuyğundur. Ekspertlərin cavabları variasiya və konkordasiya əmsallarının köməyi ilə uzlaşa bilən olduğu yollarıdır. Xüsusi xərclər üsulu - ümumi şəkildə müəyyən edilmiş eskiz variantları üzrə texnoloji maya dəyərini müə}^ən etmək üçün tətbiq edilir.Belə sənədləşdirmə eskiz layihəsi mərhələsində, bəzi hallarda isə texniki təkliflər tərtib edilərkən yerinə yetirilir. Bu məqsədlə aşağıdakıları müə)^ən etmək olar: yığım variantlarının qabarıt ölçülərini, kütlənin texniki çəkisini, materialın təxmini növünü, mürəkkəbliyi yüksək olan detalların sayını və şairəni. Ekspert yolu ilə }nğma prosesinin texnolojiliyini qiymətləndirmək olar. Hesabat ayrı-ayrı xərc maddələri üzrə aparılır.Bu xərcləri əsas material xərclərindən, istehsal əmək haqqından və xüsusi ləvazimat xərclərindən ibarətdir. Material xərcləri materialdan istifadə əmsalının və onun qiymətinin nəzərə alınması ilə konstruksiyanın çəkisi və onun dəyəri əsasında müəyyən edilir. Əmək haqqı xərcləri detalların sayı və hər detalın əmək tutum- luluğu əsasında hesablanır. Xüsusi ləvazimat xərcləri də analoji olaraq eyni qayda ilə hesablanır. Şərti detalların sayını müəyyən etmək üçün detallar üzrə təsnifləşdiiTnə yerinə yetirilir. Bunun əsasında strukturdan, qabaritdən və mürəkkəblik səviyyəsindən asılı olaraq istənilən detal kəmiyyətcə müə3^ən şərti detala bərabər götürülür. -50 ölçü əmsalları üsulu - variantların texnoloji maya dəyərinin hesablanmasından o zaman istifadə edilir ki, hər bir variant üzrə lazım olan detal və yığım variantlarının sayı və ölçüləri müə5^ən edilmiş olsun.Bu işlər texniki layihə bəzi hallarda isə eskiz layihəsi, mərhələsində hazırlanır.Bu məqsədə əvvəlcədən nümunəvi detallar üzrə kataloq tərtib edilir.Kataloq tərtib edilərkən istehsalı mənimsənilən detallardan istifadə edilir və bu kataloqlarda ayrı-ayrı material xərcləri, əmək haqqı və ləvazimat xərcləri göstərilir. Yeni texniki həllərə daxil olan hər bir orijinal detala müvafiq olan detal katoloqdan seçilmiş və bunun göstəriciləri əsasında yeni detalın xərcləri müəyyən edilir.Bu zaman ox- çar detalın həndəsi ölçülərinin orijinal detalın ölçülərindən kənarlaşması 50 faizdən artıq olmamalıdır. Nümunəvi detalın ölçüsündən yeni detalın ölşüsünə keçmək üçün ölçü əmsalları müə}^ən edilir. Ölçü əmsalı göstəricisi yeni detalın ölçülərinin nümunəvi detalın ölçüsünə olan nisbətilə hesablanır. Məsələn: yeni detalın ölçüsü katoluqundakı müvafiq detalın ölçüsündən 20%azdırsa olçü əmsalı 0,8 olar. Yeni detalın material xərcləri ölçü əmsalının nümunəvi detalın material xərclərinə hasili ilə hesablanır. Yeni detalın əmək haqqı xərcləri, nümunəvi detalın əmək haqqı xərclərinin, ölçü əmsalının qüvvətə yüksəldilməsinə hasili ilə tapılır. Bu haqda qüvvət üstü detalın alınmasının və emalının texnoloji prosesindən asılıdır. Məsələn; ərintinin həcmi üzrə pərçimləmə və termik emalı texnologiyası üçün bu kəmiyyət - 3, mexaniki emal rəngləmə, qalvanik örtük üçün - 2, qa5maq əməlİ3^atma isə detallar üzrə müəyyən edilmiş xərclər istehsalının seryahq əmsalı nəzərə alınmaqla dəqiqləşdirilir. Hissənin maya dəyəri onu təşkil edən detalla rın xərclərinin toplanması və yığım - tənzimləmə əməliyyatlarını nəzərə alan əmsalın köməyi ilə hesablanır. Azaldılan normativ kalkulyasiya üsulu - köməkçi obyek-
tdaxili funksiyalara aid olan texniki həll variantlarının bir başa istehsal xərclərinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilir. Məsələn; variant üzrə detalın birləşdirilməsi, bərkidilməsi, vəziyyətin və konstruksiyanın yığım variantının qiymətləndirilməsində bu üsuldan istifadə edilir.Belə texniki həll işi ilkin layihə mərhələsində, xüsusi hallarda isə texniki layihə mərhələsində qəbul edilir. Hər bir detala müəyyən bir nümunəvi elementlərin heyəti kimi baxılır.Detalların hər bir nümunəvi elementlərinin alınması üçün vaxt məsrəfləri, normativləri [əsas və köməkçi maşın vaxtı] müə3^ən edilir. Bu zaman elementlərin ölçüləri və digər parametrləri nəzərə alınır. Material xərcləri detalın kütləsi və dəyəri nəzərə alınmaqla xərclərin xüsusi çəki üsulunda olduğu kimi hesablanir. Elementlər üzrə vaxt məsrəfləri normativlərini toplayaraq, yeni texniki həllərin dəzgəh vaxt tutumluluğu və əmək tutumluluğu müəyyən edilir.Bu göstəricilərin qiymətlərinə əsasən detallar üzrə əmək haqqı və avadanlıqların saxlanılması və istismarı xərcləri hesablanır. Beləliklə, məmulatın istehlak dəyərilə xərcləri arasındakı optimal nisbətləri yalnız texniki - iqtisadi təhlil, patent axtarışı və funksional dəyər təhlili üsullarından kompleks sürətdə istifadə etdikdə müəyyən etmək mümkündünAy- rı-ayrılıqda bu tətqiqatlarm aparılması üçün texniki norma -
-
iqtisadi təhlilinin mahiyyəti, məqsədi və onun yerinə yetirilməsi 24525.2 - 80№-li Ümumidövlət Standartlarında reqlamentləşdirilmişdir. Patent tədqiqatlarının aparılması, nəticənin ümumiləşdirilməsi və hesabatın hazırlanması qaydası 18.011 - 82 №-li Ümumdövlət Standartlarında müəyyən edilmişdir. Funksional-dəyər təhlilinin hesabat analitik üsulları müə5^ən dərəcədə formallaşa bildiyindən, ETSKİ mərhələ
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|