Ziyad Səmədzadə
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Funksional əməliyyat üzrə xərc maddələrinin xüsusi çəkisi Cədvəl 3.2.
- i - 1, 2,.. .... 12 ( 2)
- Elmlər Akademiyasının Akademiki seçilməsi və həmin Akademiyanın Qızıl medalına layiq görülməsi
sində FDT - nin tətbiqinin prespektiv istiqaməti layihə işlərinin avtomatlaşdirilması sistemində kompleks texniki-iqtisadi qiymətləndirmə aiqoritimlərinin daxil edilməsidir. Fəsil lll-də müəssisədə məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üzrə innovasiya ideyasının axtarışında funksional dəyər təhlili üsulundan istifadə edilməsi üçün vaxtilə tərəfimizdən yerinə yetirilən içlənilmələrin [3,4] qaydaları verilmişdir. Funksional dəyər təhlili üsulu ilə daha müfəssəl tanışlıq üçün [3], [4], [5], [6], [8], [9], [10], [11] mənbələrindən istifadə etmək olar. 53' FƏSIL III. FUKSİONAL DƏYƏR TƏHLİLİ ÜSULUNUN TƏTBİQİ (AZƏRBORU İSTEHSALINDA 2 SAYLI SEXDƏ TƏTBİQİ) Müəssisələrin istehsal- təsərrüfat fəalİ3^ətiin yüksəldilməsində maya dəyərinin rolu danılmazdır. İstehsal təsərrüfat fəa- lİ3^ətiin əksər səmərəlilik göstəriciləri birbaşa yaxud da dolajn yolla maya dəyəri ilə əlaqədardır. Odur ki, müəssisə daxilində innovasiya ideyasını axtanimasında istehsal olunan məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üstün yer tutur. Burada biz metallurgiya sənayesinin Azərboru istehsalının 2 saylı sexində nasos- kompressor boruları üzərində aparılan əməliyyatlar üzrə sex maya dəyərinin aşağı salınmasında FDT üsulunun tətbiqi məsələsinə baxacağıq. Bu isə sexdə funksional əməliyyat xərclərinin aşağı salınması ideyalarım müəyyən edilməsi və həyata keçirilməsi hesabına olacaqdır. İşin ümumi gedişinin məntiqi ardıcıllığı aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: •
müəyyən edilməsi; •
əməliyyat xərclərinin ayrı- ayrılıqda müəyyə edilməsi; •
kalkulyasiya xərc maddələri ilə fuksional əməlİ3yat xərclərinin əlaqələndirilməsi; •
cəkisiin müəyyən edilməsi; •
maya dəyərində xüsusi çəkisi yüksək olan fuksional əməlİ3^at xərcləriin seçilməsi; •
mütəxəssislərin birgə araşdırmalarının aparılması; •
araşdırmalar nəticəsində funksional- əməliyyat xərclərinin aşağı salıması ideyasının müəyyən edilməsi;
• ideyaların həyata keçirilməsi nəticəsində alımış iqtisadi səmərələrin müəjyə edilməsi. Nasos- kompressor boruları üzəridə aparılan dəyişikliklərin xərc maddələrini FDT üsulu ilə aşağı salınması və onun iqtisadi səmərəsiin müəyyən edilməsi üşün borular üzərində aparılan dəyişdirmə əməlİ3^atları~ funksional əməliyyatlar və onların işarələmələri aşağıdakılar qəbul edilmişdir: 1.
Boruların başlıqlarının kəsilməsi - QI
2.
Borularda 3dv açılması - Q2
3.
Borular üzərində nəzarət əməlİ3^atlarmm yerinə yetirilməsi - Q3
4.
Muftanm kəsilməsi - Q4 5.
Muftada yiv açılması - Q5
6.
Muftaya keyfİ3^ət üzrə nəzarət - Q6 7.
Muftanm boruya birləşdirilməsi - Q7
8.
Qoruyucuların birləşdirilməsi - Q8 9.
Çəki ölçülərinin müəyyən edilməsi - Q9
10.
Boruların damğalanması və markalanması - QlO 11.
Korroziyaya qarşı yağlama - QI 1
12.
Qablaşdırma və nəqletmə - QI 2
Bu funksional əməlİ3^at xərclərini müə3^ən etmək üçün kompressor borulannm ümumsex xərcləridən əməlİ5^at xərclərinə keçmək lazım gəlir. Mövcud uçot işləri əməliyyat xərcləri üzrə apanimadığıdan bu xərcləri müəyyən etmək [4] üçün mənbədəki metodikadan istifadə edilmişdir. Borular üzərində apanlan əməliyyat xərcləri qara metallurgiyada qəbul edilmiş xərc maddələri üzrə aynimışdır. Qara metallurgiya sənayesində borular üzərində aparıla emal xərcləriin kalkulyasiya xərc maddələri aşağıdakı kimi qəbul edilmişdir [12]:
1.
Texnoloji yanacaq xərcləri; 2.
Eerji xərcləri; 3.
İstehsal fəhlələrini əsas əmək haqqı; 4.
İctimai sığorta ayırmaları; 5.
Əlavə əmək haqqı; 6.
Köməkçi material xərcləri; 7.
Az qiymətli alət və inventar xərcləri; 8.
Əsa avadalıqların təmiri və saxlanılması xərcləri; 9.
Əməliyyat xərcləri; 10.
Əsas fondları amartizasiyası; 11.
Digər xərclər. Apardığımız tədqiqat nəticəsində xərc maddəiərinin funksional əməlİ5^atlar mərhələləri üzrə bölgüsü müəyyən edilmişdir və bu 3.1 saylı cədvəldə verilmişdir. Funksional mərhələlər üzrə xərclərin xüsusi çəkilərini müəyyən edərək mərhələlərdə əsas xərclərin hansı xərc maddəsinə düşdüyünü müə3^ən etmək olar. Bunun köməyilə funksional mərhələlərdə xərclərin ən əsas aşağı salınması mənbələlərini aşkar etməklə, bu mənbələr hesabına alınan iqtisadi səmərə müəyyən ediləcəkdir. Xərclərin mərhələlər üzrə xüsusi çəkisi müəyyən edilmiş və nəticəsi 3.2. saylı cədvəldə verilmişdir. Bu cədvələ funksional mərhələlər üzrə xüsusi çəkisi yüksək olan xərc maddələri rəqəmin aşağısında çəkilən xüsusi xəttlə fərqləndirilməlidir. Funksional mərhələlər üzrə xərclərin ümumi maya dəyərindəki xüsusi çəkisi:
düsturu ilə müəyyən ediləcəkdir. Burada x.. - i-ci funksional mərhələdəki j-cı xərc maddə- sinin məbləğidir; C-1 ton nasos-kompessor borusunun maya dəyəridir. Cədvəl 3.2-dən istifadə edərək Yj i= 1,2,3 .... 12 tapılmış dır:
Funksional əməliyyat üzrə xərc maddələrinin xüsusi çəkisi Cədvəl 3.2. Xərc
maddalə ri
'X)
N CO
O H Tİ
N CO
w
H
3 E nj
X fp
Qı - 0,017 0,02 9 0,01
1 0,01
0 0,01
7 0,13
8 0,00
1 0,01
0 0,76
7 0,00
1 1
X Q2
- 0,019 0,03 6 0,01 3 0,01
3 0,01
9 0,14
7 0,00
2 0,00
1 0,14
9 0,00
1 1 Qs - • 0,59 7 0,22
1 0,18
2 - ■ - - - - 1 Qı - 0,022 0,03 3 0,01 2 0,00
7 0,02
0 0,16
0 0,00
2 0,00
5 0,74
0 0,00
1 1 Qs - 0,018 0,03 3 0,01 2 0,00
8 0,01
8 0,01
4 0,00
2 0,00
5 0,88
9 0,01
0 1 Qe - 0,205 0,62 1 0,12 3 0,14
9 - - - - - ■ 1 Qı - 0,095 0,36 5 0,13 5 0,08
6 0,20
5 ■ 0,00 4 ■■
• ■ 1 Q B
- - 0,51 0 0,18
9 0,13
5 - - - 0,16
6 - - 1 Q B - - 0,01 2 0,04 1 0,02
7 - 0,56 7 - 0,02 4 0,23
9 - 1 Qıo - - 0,22 6 0,08 4 0,05
0 - 0,64 0 -
-
1 Qu 0,46
6 - 0,07 6 0,02
8 0,01
6 0,40
6 ■ - 0,00 7 - 0,00 1 1 Q I 2 0,19 0 0,008 0,03 1 0,01
1 0,00
7 - - - 0,00
7 0,74
5 0,00
02 1
ı i i OS
i i i Yı, =0.208 Y 4 =0.157 Y 7
=0,026
Y4 O =0,019
Y 2. =0,122 Ys 0,127 Yg =0,008 =0,058 Y
Y, =0.006 Y, =0,121
^0,143
Yn =U,Obö Y I 2 Onda, xərclərin funksional əməliyyat mərhələlər üzrə aşağı salınması hesabına alınan qənaət; B^Cyrd, i - 1, 2,.. .... 12 ( 2) - düsturu ilə hesablanmışdır. Burada •
C - 1 ton nasos-komperssor borusunun maya dəyəri; •
Yj “ i'Cİ funksional mərhələdə xərclərin ümum maya dəyərindəki xüsusi çəkisi: •
salınması (faizlə] imkanıdır. Mərhələlər üzrə aparılan təhlil nəticəsində aşağıdakı ideyalar müəyyən edilmişdir: 1.
Boruların başlıqlarının kəsilməsi funksional əməliyyatında ən böyük xərcin xüsusi çəkisi- əsas fondların amar- tizasiyasıdır. Bu onunla əlaqədardır ki, burada mövcud olan bir sıra fondlar mənəvi və fiziki cəhətdən aşındığından bunların müə 57yən hisşəsi istifadə edilmir. Əgər onlar müəssisənin balansından çıxarılarsa onda bu əməlİ3^at üzrə maya dəyərin 1 O-faiz azaltmaq mümkün olar. (2] düsturundan istifadə edərək, bu mərhələdə xərclərin azaldılması hesabına alınan iqtisadi səmərənin 3^= 40517 manat olması müə5?yən edilmişdir. 2.
avadanlıq alındığından həmin mərhələdə köhnə avadanlıqda istifadəsiz olaraq sexdə qalır. Bu avadanlığın sexin balansından ləğv edilməsi hesabına amortizasiya xərclərini 50% aşağı salmaq mümkün olar, onda, bu əməliyyat mərhələsində tədbir nəticəsində alınan iqtisadi səmərə (qənaət) 32=118824.5 manat olacaq.
3.
Nəzarət əməliyyat funksional bölməsində ən 5mksək xüsusi çəkiyə əmək haqqı xərc maddəsi düşür. Bu xərc maddəsinin çox olması onunla əlaqədardır ki, burada əksər işlər əl əməyi vasitəsilə yerinə yetirilir. Deməli, bu mərhələdə avtomatlaşdırma səviyyəsi həddindən artıq aşağıdır. Burada geniş avtəmatlaşdırma şərtinin həyata keçirilməsi zəruridir. Avtəmatlaşdırma nəticəsində əmək haqqı 9% - aşağı salına bilər. Onda bu hesaba alınan iqtisadi səmərə hesablanmış və 1052 manat olmuşdur. , 4.
içərisində ən 3diksək xüsusi çəkiyə malik olan əsas fondların amortizasiyası xərc maddəsidir. Burada da həddindən çox köməkçi fondlar ,yığılıb qalıb və istifadəyə yaranmır. Odur ki, bu fondları sexin balansından ləğv etmək lazımdır. Bu hesaba xərcləri 8% azaltmaq olar. Nəticədə iqtisadi səmərə - 2447 manat olmuşdur. 5.
də istifadə olunmayan fondlar kifayət qədərdin Onları azaltmaqla amartizasiya xərclərin 6% aşağı salmaq olar. Bunun nəticəsin də alman iqtisadi səmərə 14843 manatdır. 6.
Muftaya nəzarət funksional bölməsində əsas xərclərdə xüsusi çəkisi ən yüksək olan xərc maddəsi istehsal fəhlələrinin əmək haqqıdır. Burada avtomatlaşdırma səviyyəsi aşağıdır. Avtomatlaşdırma tətbiq edilərsə bu xərc maddəsini 13% azaltmaq mümkündür. Bu hesaba alınan iqtisadi səmərə 1403 manat olacaqdır. 7.
boruya birləşdirilməsi funksional əməliyyatında ən yüksək xüsusi çəkiyə «az qiymətli alət və inventar» xərcləri malikdir. Birləşdirmə əməlİ3^atında tətbiq edilən alət və inventarları müasir alət və inventarlarla əvəz etmək hesabına bu xərc maddəsini 10% azaltmaq mümkün olar. Bu mənbə hesabına iqtisadi səmərənin 5064 manat olduğı müəyyən edilmişdir.
8.
Qoruycuların muftaya birləşdirilməsi funksional əməliyyatında xərclərin əsas hissəsini əmək haqqı xərcləri təşkil edir. Burada əl əməyi geniş tətbiq edilir. Bu işdə robot texnikasından istifadə etmək hesabına bu xərc maddəsini 6% aşağı salmaq olar. Onda alman iqtisadi səmərəin 935 manat olduğu müə)/yən edilmişdir. 9.
Çəki ölçülərini müə}^ən edilməsi funksional bölümün də xərclərin əsas hissəsini əsas fondların amartizasiyası» xərc maddəsi təşkil edir. Burada bir sıra avdanlıqlar tamam köhnəlmiş istifadə edilmir. Odur kı. bunları ləgv edərək sexin balansından çıxarmaq lazımdır. Bu mənbə hesabına amartızasiya xərclərim 14% azaltmaq olar. Dəyər ifadəsində bu göstəricinin qiyməti 32998 manat təşkil edir. 10.
əməliyyatının yerinə yetirilməsində xərclərin əsas hissəsini «az qiymətli aləttə inventar» xərc maddəsi təşkil edir. Doğrudan da bu mərhələdə tətbiq edilən alət və inventarlar müasir tələblərə cavab verməyən, mənəvi cəhətdən köhnəlmiş vasitələrdir. Bu alətlər və inventarlar müasir alət və inventarlarla əvəz edilərsə ənda bu xərc maddəsinin 8% azaltmaq mümkün olar. Qeyd edilən mənbə hesabına alınan iqtisadi səmərəsinin məbləği 2805 manat olduğu hesablanmışdır. 11.
xüsusi çəkisində ən çəx hissəsini «texnoloji- yanacaq» xərcləri təşkil edir. Bu mərhələdə yağlama zamanı istifadə edilən yağların itgisinə yol verilir. Digər tərəfdən yağlar qazla qızdırılıdığmdan enerji itkisi daha çox olur. Odur ki. yağların buxarla qızdırılması daha məqsədəuyğundur. Qeyd edilən tədbirlər nəticəsində bu xərc maddəsini 9% aşağı salmaq mümkün olar ki, dəyər ifadəsində alınan qənaətin məbləği 10168 manat olar.
12.
Qablaşdırma və nəqletmə əməliyyatının yerinə yeti- rilməsində xərclərin əsas hissəsini amartizasiya xərcləri təşkil edir. Burada da balansdan silinəsi kifayət qədər fond vardır. Bu tədbir nəticəsində amartizasiya xərclərini 15% azaltmaq mümkün olar. Dəyər ifadəsində bu səmərənin məbləğinin 4091 manat olduğu müəyyən edilmişdir. Aparılan təhlil nəticəsində bir ton boru istehsalında xərclərin aşağı salınması hesabına alınan ümumi iqtisadi səmərənin məbləği 12
3 = 198682 Onda illik iqtisadi səmərə: 3 , = U.3= 166363. 198682 = 33053333566 manat. ul Burada,
•
U - nasos-kompressor borularının illik istehsal həcmidir. {(0=166363); •
3 - bir ton borunun istehsal xərclərinə edilən qənaətdir [U= 198682). Beləiiklə, nasos-kompressor borularının maya dəyərinin aşağı salınmasında funksional-dəyər təhlili üsulunun tətbiqi nəticəsində alınan illik iqtişadi səmərənin məbləği 33053, 3 milyon manat olmuşdur. Aparılan bu tədqiqatın - nəticəsi onu göstərir ki, funsi- onal-dəyər təhlili üsulundan istənilən sahələrin məhsullarının maya dəyərinin aşağı salınması ideyalarının müəyyən edilməsində müvəffəqiyyətlə istifadə edilə bilər.
ƏDƏBIYYAT 1.
Tağıyev A. H "İnnovasiya nəzəriyyəsinin əsasları” // İnnovasiya II, Bakı. "Təknur" 2012, 56 s. 2.
menecmenti", Bakı. "Təknur" 2013, 272 s. 3.
Tağıyev A. H. "İstehsal daxili ehtiyatlardan istidafə problemi" Bakı, 2007 4.
edilməsi və səfərbərliyə alınması üsullan" Bakı, Elm-2003,44 s. 5.
Tağıyev A. H., Əliyev M. Ə. "İstehsalın intensivləşdiril- məsinin əsas vasitəsi" Bakı, Bilik, 1990, s. 52 6.
tensivləşdirilmədə rolu //AzETETİİ, informasiya vərəqəsi, "Energetika və elektronika” seriyası. N:l, 1988 7.
положения применения функциональностоимостного анализа. М.: Госкомитет СССР, по науке и технике, 1987 8.
ФСА в электротехнической промышленности. М.: Инфорэлектро, 1973. 9.
стоимостный анализ
в электротехнической промышленности [под. ред. М. Г. Карпунина] М.: Энергоиздат. 1984 10.
Основы функционального анализа. М.:Эненргия, 1980. 11.
Инструкция по планированию, учету и калькулированию себестоимости продукции на предприятия герной металлургии по производству стальных труб. М.: 1983. -- 63~.
Tağıyev Albert Həmid oğlunu 2016-cı ilin mart ayında Türk Dünyası Araşdırmaları Beynəlxalq (Uluslararası) Elmlər Akademiyasının Akademiki seçilməsi və həmin Akademiyanın Qızıl medalına layiq görülməsi münasibətilə təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzu edir!
X
əiınur Çapa imzalanmışdır: 22.06.2016. Formatı: 60x84 Vıg- Həcmi: 4 ç. v. Sifariş 5. Tiraj 300. «Təknur» MMC-nin mətbəəsində hazır elektron variantdan çap olunmuşdur. Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|