Ziyad Səmədzadə

FƏSIL 

I. 

İNNOVASİYANIN 

İKİŞAFINDA İNOVASİYA 

İDEYASININ ROLU 

1.1.

 

İnnovasiya ideyasının mahiyyəti, məzmunu 

və onu yaranması səbəbləri 

Müasir dövrdə istənilən yeniliyin həyata keçirilməsi üçün 

onun  layihəsi  hazırlanmalıdır.  Layihənin  işlənilməsi  üçün  ən 

aparıcı şərt ideyanın olmasıdır. 

İdeya - yenilikşünaslıq xüsusi}/yəti kəsb edən müəyyə irəli 

sürülmüş  fikirdir.  İnnovasiya  ideyası  innovasiyanm  mə- 

nimsəilməsi  prosesinin  ilkin  şərtidir.  Əgər,  inovasiya  ideyası 

olmasa  innovasiya  prosesi  haqqında  daışmaq  mənasızdır. 

İstehsal sahələridə yenilİ5nn məqsədi- istehsal fəaliyyətinə cəlb 

edilən resursların veriminin artırılmasıdır. Eyni zamanda yenilik 

gedişində yeni resurs yarana bilər. 

Təbiətdə resursların mövcud olmasına baxmayaraq, yalnız 

insan onu o zaman resurs kimi qəbul edir ki, onun bir faydalılıq, 

xeyirlilik xüsusiyyətini müəyyən etsin və onu iqtisadiyyata cəlb 

etmiş  olsun.  Vaxtilə  insanlar  nə  nefti,  nə  dəmir  filizini  nə  də 

boksidi resurs hesab etməmişlər. 

Yenilik  - texniki, əşyavi eləcə də sosial xarakterli olur. O 

daha  çox  ictimai  inkişafa  əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  göstərir. 

İnnovasiya daha çox iqtisadi və sosial anlayışdır, nəinki texniki. 

Hər  hansı  bir  yeniliyi  yaratmaq  və  ondan  öz  təyinatına  görə 

istehlak  məhsulu  kimi  istifadə  etmək,  yalnız  sistemli, 

məqsədyönlü fəaliyyət nəticəsində mümkündür. 

"Materialı"  resursa  çevirmək,  yaxud  mövcud  resursu  tə- 

yiatma görə daha məhsuldar, daha faydalı formaya salmaq üçün 

məqsədyönlü fəaliyyət hayata keçirilməlidir. Bu fəaliy 

---

yət-  inovasiya  prosesi  fəali}^ətidir  ki,  innovasiya  ideyasının 

yaranmasıdan başlayır. 

Deməli, innovasiya prosesi insanın xüsusi fəalİ3?yət sahəsi 

olan 

innovasiyanm 

reallaşdırılmasınm 

əsasıdır. 

Sistemləşdirilmiş innovasiya prosesi  dəyişikliyin məqsədyönlü 

təşkil edilmiş potensialının axtarışından ibarətdir. Bu günədək, 

yenilik ideyası mənbəyi haqqıda baxışlar müxtəlifdir. 

Y.Şumpeterə  görə,  prinsipcə  yenilik  ideyası  mənbələri 

sahibkarlarla  bağlıdır,  belə  ki  mahiyyətcə  onların  yerinə 

yetirdikləri işgüzarlıq funksiyası - təsərrüfatçılıq sahəsində yeni 

imkanların  dərk  edilməsi  və  reallaşdırılmasından  ibarətdir. 

Lakin,  bu  nöqteyi  nəzərdən  baxış  innovasiya  prosesinin  baş 

verməsini  izah  etmir,  eyni  zamanda  işgüzarlıq,  tədqiqat, 

ixtiraçıhq  funksiyasını  və  əməyin  növlərini  nəzərə  almır. 

Yeniliyin  yaranmasının  əsas  mənbəyini,  tədqiqatçıların 

əksəriyyəti  elmlə  bağlayırlar.  Məhz,  bu  sahədə  bazis  inno- 

vasiyası  yaranır.  Bu  isə  bazar  təlabatma  uyğun  dəyişdirilərək 

kommersiyalaşdırılır. İnnovasiyanm ən vacib mənbəhrindən biri 

ixtiraçıhqdır. 

Yeniliyin  axtarışının  bazar  təlabatının  ödənilməsinə 

istiqamətləndirilməsi kimi izah edən nəzəriyyə yaranmışdır. Bu 

nəzəriyyə tərəfdarları yalnız yeni biliklərin motivləşdi- rilməsini 

izah edirlər. Onlar izah etmirlər ki, elmi axtarışlar necə yaranır 

və  innovasiya  məhsuluna  necə  çevrilir.  İnnovasiyanm  baş 

verməsinin ən əsas səbəblərindən biri - bazardır ki, bu da tələb, 

təklif,  qiymət,  rəqabət  və  istehlakçılar  uğrun-  da  mübarizə 

oyunları meydanıdır. Bir sıra nəzəriyyələr - bu amilllərin tədqiqi 

əsasında  qurulur.  Bunlardan  ən  əsasları:  "tələbin  ağırlığı"; 

"təklifin  təzyiqi";  "hadisənin  gözlənilməz  dönməsi”;  "prosesə 

təlabat";  "demoqrafik  dəyişiklik";  "dərketmədə  dəyişiklik"; 

"yeni elm" nəzəriyyələridir [1, s. 14-17]. 

"Tələbin  ağırlığı"  nəzəriyyəsi.  Bu  nəzərİ3^ə  - 

gözlənilməz tələbin və bazar istehlakı kimi iqtisadi göstəricilər 

tex 

---

noloji elmin yaranma səbəbi kimi baxılmasına əsaslanır. 

"Təklifin  ağırlığı"  nəzəriyyəsinin  mərkəzi  tezisi  əksinə, 

texnoloji elmin yaranma səbəbini təkilifin səviyyəsində görür. 

Təcrübi  olaraq  hər  iki  amilin  qarışığının  innovasiya 

ideyasının  mənbəyi  olması  müşahidə  edilir.  P.  Druker 

innovasiya  ideyasının  yaranma  mənbələrinə  daha  dərindən 

baxmışdır.  0,  innovasiya  ideyasının  yaranmasının  maddi 

mənəviliyini müə3^ən etmişdir. 

Yeniliyin 

yaranmasına 

bir 

sıra 

hadisələr 

və 

gözlənilməzliklər də səbəb ola bilər. Bunları qeyd edək. 

Hadisənin  gözlənilmədən  dönüşü.  XX  əsrin  30-cu 

illərinin əvvəlində IBM kompaniyası ilk dəfə hesablama-analitik 

maşını  icad  etdi.  Həmin  dövrdə  bu  maşına  təlabat  yox  idi. 

Kompaniyanı  miflisləşmədən  təsadüfi  bir  hadisə  xilas  etdi: 

maşını  Nyu-york  kütləvi  kitabxanası  aldı.  Onbeş  il  sonra 

gözlənilmədən  əmək  haqqının  hesablanmasında  elektron 

maşınıdan  istifadə  etmək  marağı  yarandı.  Rəqiblərindən  fərqli 

olaraq IBM kompaniyası bu gözlənilməz marağa reaksiya verdi. 

Beş il ərzində komp)hiter sənayesində liderliyi ələ keçirdi və bu 

günədək davam etməkdədir. 

Uyğun  gəlməmək.  XX  əsrin  60-cı  illərində  "Alcon 

Laboratories"  kompaniyasının  əsasını  qoyanlardan  biri  Bili 

Konner - gözdən kataraktın kənarlaşdıniması əməlyyatına diqqət 

yetirmişdir:  bu  əməliyyat  praktik  olaraq  mükəmməl  idi,  lakin 

burada  bir  məqam  istisnalıq  təşkil  edir  -  liqamen-  tin 

kəsilməməsi  əlli  ilə  yaxın  müddətdə  həkimlərə  məlum  idi  ki, 

liqamenti əridən elə bir ferment vardır ki, bunun tətbiqi ilə onu 

kəsməmək  də  olar.  Konner  bu  fermentə  yalnız  onun  ömür 

dövrünü uzatmaq məqsədi ilə qoruyucu maddə əlavə etmişdir. 

Oftomoloqlar təxirə salmadan bu vasitədən istifadə etməyə 

başladılar, amma bu dərmanın satışının tam hüququnu 

 

---