Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

36
yeraltı a ım da artır. C nub yamacda yüks kliyin artması il
laq dar a ım
daha  idd tli artır v 2000 m yüks klikd  yeraltı a ım normasının qiym ti 
600 mm-  çatır.
imal –  rq yamacda yüks klik artdıqca yeraltı a ımın
artması s lisdir. Burada b zi sah l rd  bulaqlar  klind  ço lu yeraltı
suların üz  çı ması il
laq dar yeraltı a ım tam çay a ımının
eyli 
hiss sini t kil edir.  
Kiçik Qafqaz çayları hövz l rinin yüks kliyi artdıqca yeraltı a ım
mü t lif h dd  çatır. Burada çay hövz l ri
sas n vulkanik sü urlardan 
(asan sukeçird n tuflar v  s.) ibar t oldu undan b zi sah l rd  (T rt r, Ar-
paçay, Bazarçay v  s. çayların hövz l rind ) yeraltı a ım ümumi çay 
a ımının 60-65%-d n ço unu t kil edir.  
L nk ran çayları hövz l rind  yüks klik il
laq dar yeraltı a ımın
qanunauy unlu u f rql nir. Misal olaraq, L nk ran çayının hövz sind
yüks klik  1000 m-   q d r artdıqca yeraltı a ım da artır, Vil  çayının
hövz sind  is  yeraltı a ımın artması yalnız 400 m yüks kliy   q d r
mü ahid  olunur. Bu yüks klikd n sonra h min çayların yeraltı a ımları
yüks klik artdıqca azalma a ba layır. L nk ran çaylarında yeraltı a ım
ümumi a ımın t
min n 28%-ni t kil edir. 
Qeyd olundu u kimi ölk
razisind  yeraltı suların ehtiyatı da qeyri – 
b rab r paylanmı   v  öz mineralla ma d r c l rin  gör  ist r d rinlik 
boyunca, ist r arandan da lıq
raziy  do ru yerl m
raiti, ist rs   d
t zyiqsiz v   t zyiqli olmaları üzr  bir – birind n k skin 
kild
f rql ndiyind n, onların ehtiyatından suvarma v  su t chizatı m qs di il
h rt r fli
kild  istifad  etm k b z n mümkün olmur.  
Respublikada mövcud olan yeraltı sular çay vadil rind , artezan 
hövz l rind , da
t yi zonalarda, çayların g tirm  konuslarında v  m hdud 
strukturlarda formala dı ından, öz kimy vi t rkibi v  mineralla ma 
d r c sin  gör  bir-birind n k skin f rql nirl r.
g r yeraltı su ehtiyatlarına
dair mövcud m lumatı n z r  alsaq, yeraltı irin su  

---

37
ehtiyatlarının respublika üzr  paylanması haqqında aydın t s vvür  ld
etmi  olarıq. Bu m lumata  sas n, lokal yeraltı irin su ehtiyatları Kiçik 
Qafqazda Batabat  razisind 24,3 min m
3
/gün,
ank ndi  razisind 9 min 
m
3
/gün, çayların yataqaltı sularında 148,6 min m
3
/gün t kil edir  4 .
irin (1,0 q/l-   q d r) v  az mineralla maya malik (1-3 q/l) yeraltı
suların hesablanmı  ehtiyatları Böyük Qafqaz qırı ıqlı ının hidrogeoloji 
yal tind
241,62 min m
3
/gün,
rqi Qafqaz önü artezan hövz sind
1784,62 min m
3
/gün, Kür çök kliyind 1884,62 min m
3
/gün, Kiçik Qafqaz 
qırı ıqlı ının hidrogeoloji  yal tind 1321,7 min m
3
/gün t kil edir. 
Suvarma m qs di il  istifad  edil n yeraltı su ehtiyatlarının
sas 
hiss si artezan hövz l rinin payına dü ür. Respublika  razisind  ehtiyatlar-
dan istifad  olunan mövcud artezian hövz l rind  pyezometrik basqı yer 
s thind n a a ıda yerl diyind n onlardan suyun istifad  edilm si nasos 
aqreqatlarının vasit si il   h yata keçirilir v  onlar subartezan quyularının
qumla tutulması, Sulu horizontun ehtiyatının tük nm si v  s. hallar 
mü ahid  edilmi dir. Bu cür  o ag lm z halların ba  verm m si üçün k nd 
t s rrüfatının su il   t chizatının h yata keçirilm sind  istifad  olunan sub- 
artezan quyuları v  ba qa m qs dli quyular Meliorasiya v  Su T s rrüfatı
sisteml rinin balansına verilmi dir. Respublikada mü yy n dövr  rzind
istifad y  verilmi  subartezian quyularına dair m lumatlar c dv l 1.12-d
verilmi dir.  
1.5. DÜNYADA 
R N SU EHT YATLARI 
Hidrosferada  irin su ehtiyatı 29000 min km
3
-a b rab rdir ki, buda 
hidrosferadakı c mi su ehtiyatının 2%-i q d rdir. Qeyd olunan su 
ehtiyatlarının 85% -ni buzlaqlardakı su ehtiyatı, 14%-ni yeraltı sular, 0,6%-
ni göll r v  su anbarlarındakı sular, 0,3%-ni torpaqda olan n mlik hesabına
yaranan sular, 0,05%-ni atmosfer suları v
0,004%-ni is  çay 
m cralarındakı sular t kil edir. 

---

38
C dv l 1.12  
Respublikanın rayonları üzr  istismar edil n
 subartezian quyuları
 Rayonlar 
Subartezian
quyularının sayı,
d dl
Subartezian
quyularının
ümumi s rfi,
m
3
/san 
1 2 
3 
4 
1 Ab eron 4 
0,028 
2 A dam 1059 
21,767 
3 A cab di 745 
22,41 
4 A su 32 
0,297 
5 Balak n 50 
0,375 
6 Beyl qan 297 
8,145 
7 B rd  727 
20,784 
8 Da lıq Qaraba  338  4,42 
9 D v çi 1 
0,002 
10 Qaza  250 
2,949 
11 Tovuz 
272 
3,609 
12 G d b y 8 
0,453 
13 
mkir 609 
12,846 
14 
anlar 512 
14,129 
15 Goranboy 
666 
17,08 
16 Yevla  50 
1,536 
17 K lb c r 2 
0,035 
18 Laçın 
4 
0,013 
19 Göyçay 
4 
0,022 
20 
smayıllı 48 
0,331 
21 
ki 115 
1,997 
22 Qa  32 
0,214 
23 Qusar 
33 
0,198 
24 Quba 
87 
0,318 
25 Q b l  81 
0,772 
26 
açmaz 52 
0,182 
27 Zaqatala 
69 
0,534 
28 
mi li 72 
2,53 
29 Füzuli 
375 
4,282 
30 C brayıl 142 
1,3 
31 Z ngilan 22 
0,207 

---