Qafqazin coğrafiyasi (İQTİsadi,sosial və Sİyasi coğrafiyasi) Qafqazın coğrafiyası
Yüklə 154,41 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kursun obyekti və vəzifələri
- Qafqazın fiziki-coğrafi , iqtisadi-coğrafi, siyasi-coğrafi mövqeyi.
- Qafqazın fiziki-coğrafi mövqeyi.
- İqtisadi-coğrafi mövqeyi.
- Təbii şərait və təbii ehtiyyatları
- Faydalı qazıntılar
- Qafqazın əhalisi Qafqaz əhalisinin milli tərkibinin coğrafiyası.
- Şimali Qafqazın əhalisinin tərkibi
- 2.Şimali Qafqaz əhalisinin və şəhərlərinin coğrafiyası.
- Cənubi Qafqaz respublikalarının əhalisi və şəhərləri .
- 3.Əmək ehtiyatlarından istifadə.
- Qafqaz ölkələrinin təsərrüfat sahələrinin coğrafiyası
|
QAFQAZIN COĞRAFİYASI (İQTİSADİ,SOSİAL VƏ SİYASİ COĞRAFİYASI) Qafqazın coğrafiyası
4.1. Qara və Xəzər dənizlərinin coğrafi səciyyəsi (coğrafiya fakultəsi) 5.1. Qafqazın kurort-turizm coğrafiyası
Kursun obyekti və vəzifələri Kurs Qafqaz regionunun təbiəti , təbii resdursları , geosiyasi və təsərrüfat xüsusiyyətlərini və onun Cənubi Qafqaz hissəsində yerləşən Azərbaycan üçün əhəmiyyətini öyrenir .Kursun əsas obyektləri Qafqaz regionu onun şimal və cənubi Qafqaz subyektleərinin coğrafiyasıdır . Dünyada insan yaşayan ərazilər çox müxtəlifdir . Ayrı-ayrı xalqlar , etnik qruplar , təsərrüfat fəaliyyəti növləri, məişəti, adət-ənənələri və s. Təkrarolunmaz palitra yaradır. Bu fərqlilik, coğrafi müxtəliflik dünyanın tənzimlənməsinin-yəni ölkələrin böyük regionlarda birləşdirilməsini , ölkələrin isə daxili rayonlara ayrılmasını tələb edir . Azərbaycan coğrafi cəhətdən Qafqaz regionuna daxildir . Buna görə də onun taleyi Qafqaz xalqlarının tarixi və mədəniyyəti ilə sıx əlaqədə. Azərbaycaın inkişafı üçün həm cənubi və həm də şimali Qafqaz ölkələri –Gürcüstan və Rusiya ilə bağlı olan əlaqəlıəri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir .Cənubi Qafqazın digər ölkəsi işğalçı Ermənistanla Azərbaycanın heç bir əlaqəsi yoxdur . Bu gün Azərbaycanın həm cənubu və həm də şimalı Qafqaz ölkələri ilə həyata keçirdiyi əməkdaşlıq xüsusilə vacibdir .Özüdə əlavə edək ki , Azərbaycan təkcə dövlət miqyasında deyil həm də Ş.Qafqazın ayrı-ayrı respublika və diyarları ilə münasibətlər qurur . Qafqaz regionu (lat.region-ölkə deməkdir ) fiziki-coğrafi ,iqtisadi-coğrafi , siyasi-coğrafi xüsusiyyətlərinin oxşarlığına görə ayrılan yer kürəsinin bir hissəsinə deyilir . Qafqaz fiziki-coğrafi region kimi bütövlük təşkil edən ərazidir . Dünyada belə regionlara misal olaraq Alp ,Balkanları ,Krım yarımadasını və s. göstərmək olar. Böyük regionlarla yanaşı subregionlara da ayrılır . Böyük regionun tərkib hissəsi olan , özünəməxsus tarixi , təbii və iqtisadi şəraitinə , ixtisaslaşmasına görə fərqlənən ərazi subregion adlanır . Baş Qafqaz suayrıcısı Qafqaz regionunu 2 subregiona – Şimali Qafqaz , Cənubi Qafqaza bölür . Onların daxilində ayrı-ayrı ölkələr yerləşir . Subregionlar bölünmə onların daxil olduğu ölkələrin ətraflı öyrənilməsinə , statistik hesablamalrın aparılmasına imkan verir.
Qafqazın müasir ərazisi 440.4 min km2 təşkil edir . Əhalisi 30 mln. nəfərdir . Regiona Cənubi Qafqazın 3 dövləti (Gürcüstan , Azərbaycan , Ermənistan) , Rusiya Federasiyasının(RF) 2diyarı (Krasnodar , Stavrapol) və 7 respublikası (Adıgey , Dağıstan , İnquşetiya , Çeçenistan ( İçgeriya) , Kabardin-Balkar , Qaraçay-Çərkəz, Şm.Osetiya (Alanya)) daxildir . Qafqaz Qara , Xəzər dənizləri arasında yerləşir . Onun sərhədləri şimalda Kuma-Manıç çökəyi , cənubda İran və Türkiyə ilə sərhədlənir .Qərbdən-şərqə və şimaldan-cənuba gedən qədim ticarət yolları və müasir TRASEKA (İpək yolu) Şimal-Cənub dəhlizi məhz Qafqazdan keçir.
Qafqaz həmdə müxtəlif dinlər , mədəniyyətlərin qovuşduğu regiondur . Əsas dinlər xristianlıq və islam dinidir . C.Qafqaz fiziki coğrafi mövqeyi onun Qafqaz dağlarından cənubda əsasən subtropik enlikdə yerləşməsidir(iqtisadi və siyasi coğrafi mövqeyi haqqında bax seh.1) Təbii şərait və təbii ehtiyyatları Qafqazın təbiəti çox rəngarəngdir . Təbiətinə görə Alp və Balkanlara oxşayır . Qafqaz dağ silsiləsi qərbdə Taman yarımadasından Abşeron yarımadasına qədər silsilə şəklində uzanır. Hündür zirvələri Elbrus, Kazbek, Bazardüzü, Şahdağ. Zəngin mineral sular rekreasiya-turizm ehtiyatlarına malikdir . Dağlar Cənubi Qafqazı soyuq havalardan qoruyur . Şimala və cənuba axan çayları qidalandırır. Qafqaz şimal doğru Ön Qafqaza və Kuma-Manıç çökəkliyinə doğru geniş düzənliklər əmələ gətirir. Burada Kuban, Azov sahili ovalıqıar , Stavropol çölləri yerləşir . C.Qafqazda Kiçik Qafqaz və Ermənistan yaylası , Kolxida , Kür-Araz ovalıqları yerləşir. Düzən ərazilər əkinçilikdə geniş istifadə olunur .
Sual: 1) Qafqazın hansı çayları üzərində əhəmiyyətli SESləri tap. 2) Qafqazın ən mühüm çaylarını tap və onların hansı dəniz hövzəsinə aid olduğunu göstər 3)Hansı süni su anbarlarını taniyirisiz ? Bitki örtüyü Qafqazın orta dağlıqnərazisi 200-500m hündürlükdə enliyarpaq və iynəyarpaq meşələr üstünlük təşkil edir . Azərbaycanda onlar bütün meşələrin 98%-ni , Ermənistanda 93%, Gürcüstanda 83% təşkil edir . Azərbaycanın Göygöl ətrafında şam meşəliklərinə rast gelinir . Qafqazda torpaqlar şaquli zonalar üzrə yerləşir . Düzənlik ərazilər boz torpaqlarla örtülmüşdü. Qafqazın düzən əraziləri Kolxida ovalığı istisna olmaqla quru subtropik bitkilər yayılmışdır. Çöl və yarımsəhralarında (Şərqi Qafqazın düzənlikləri) qış otlaqları kimi istifadə olunur . Buralarda qoyunçuluq inkişaf etmişdir . Rütubətli subtropik zonalara Kolxida və Lənkəran ovalıqları daxildir . Burada sarı torpaqlar yayılmış, çayçılıq və subtropik meyvəçilik inkişaf etdirilir . Qara dəniz Qafqaz regionunun qərbində yerləşir , dünya okeanı ilə Bosfor bogazı vasitəsilə birləşir . Sahəsi 422min km2 , sahil xəttlərini uzunluğu 4340km-dır. Qafqazın iki ölkəsi Gürcüstan və Rusiyanın cənubu Qara dənizə çıxışı vardır . Qara dənizdə Gürcüstanın Batumi , Poti və Suxumi limanalrı yerləşir . ( bu limanlar hazırda Rusiyanın nəzarəti altındadır .) Gürcüstanın Qara dəniz sahillərində Azərbaycanın Kulevo neft terminalı fəaliyyət göstərir. Rusiyanın Qara dəniz sahillərində ən böyük limanı Novorossirskdır. Azərbaycan bu limanla neft ixrac edir (Bakı-Novorossirsk neft kəməri). Hazırda Qara dəniz sahili ölkələrini əhatə edən Qara dəniz birliyi yaradılmışıdır. Azərbaycan da bu birliyin tərkibinə daxildir . Birlik ölkələri dənizin ekologiyasını qoruyur , ticarət əlaqlərinin həyata keçirirlər . Dənizin sahillərində su heç vaxt donmur. Çimərlik və kurort turizmdə geniş istifadə olunur . Qara dəniz TRASEKA magistral nəqliyyatının Avropaya çıxışını təmin edir . Xəzər dənizi Asiyanın qərbində yerləşir və Qafqazı Qazaxıstan və Mərkəzi Asiyadan ayırır. O , nəhəng axarsız göldür . Xəzər dənizinin adı Qafqazın şərqində yaşamış və “Xəzərlər” adlanan qədim tayfanın adından götürülmüşdür . Xəzər dənizi 374 min km2 , sahil xəttinin uzunluğu 7 min km- dir. İqlimi sərt kontinentaldır. Qışda şimal hissəsi 2-3 aya donur . Xəzərin ərtafında 5 dövlət-Azərbaycan, RF, İran, Türkmənistan və Qazaxıstan . Xəzərin bölgüsü başa çatdırılmayıb. Rusiya, Qazaxıstan və Azərbaycan öz aralarında dənizin dibi ilə keçirilən sərhədlərini müəyyənləşdiriblər . Lakin Türkmənistan və İranla Azərbaycan arasında dənizin bölgüsü həyata keçiriliməyibdir.Bu da müəyyən ziddiyyətlər yaradır, xüsusilə neft yataqlarının istismarında. Xəzər dənizinin Azərbaycan sahillərinin uzunluğu 825 km təşkil edir . Xəzər dənizi qiymətli ağ balıq növləri ilə zəngindir – nərə balığı, kütüm, qızıl balıq. Xəzər dənizi qara kürü, qurubalıq istehsalı və balıq konservlırinə görə dünyada məşhurdur . Xəzər dənizi xüsusilə neft-qaz ehtiyatları ilə zəngindir . Xüsusilə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistanın sahil zonaları özünün neftli qazlı olması fərqlənirlər . Xəzər dəniz nəqliyatı inkişaf edib .Azərbaycan Xəzər, Volqa-Don kanalı vasitəsilə dünya okeanına şıxır. Azərbaycanın Xəzərdə ən böyük limanı Bakıdır. Türkmənistanın Türkmənbaşı, Bektaş, Qazaxıstanın Aktau, Rusiyanın-Həştərxan, Mahaçqala, İranın-Ənzəli limanları Xəzər dənizi qarşisinda duran əsas məsələlər: 1)səviyyəsi tez-tez tərəddüd edir , çətinlik yaradır 2)ekoloji problemi isə neft-qaz çıxarılması və çaylar vasitəsilə Rusiyadan çoxlu çirkli suların axıdılmasıdır. 1)Qafqazın ekoloji vəziyyətinin qorunması . Kürün və Araz çaylarının çox çirklənməsi 2) Təbii fəlakət hadisələrinin geniş yayılması , zəlzələr, daşqınlar, sürüçmələr, doluvurma Qafqazın əhalisi Qafqaz əhalisinin milli tərkibinin coğrafiyası. Qafqazın əhalisi 30.2 mln. nəfərdir . Bu əhalinin 55%i C.Qafqazda, 45%i Ş.Qafqazda yaşayır. Qafqaz əhalisinin milli tərkibi ən mürəkkəb regiondur . Asiya ilə Avropa arasında keçid yeri olan Qafqazdan çox sayda xalqlar keçmişlər . Onların güclü olanları burada qədim dövlətlər yaratmışlar . Qafqazın dağlıq relyefi insanların gediş-gəlişinə çətinlik törətmişdir . Ona görə də qapalı dərələr və dağarası çökəkliklərdə xırda etnik qruplar yaratmışdır. Hazırda Qafqazın ərazisində 50-dən çox müxtəlif xalq yaşayır.Nisbətən KiçikQafqaz regionunda dörd dövlət-Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və RF cənubu yerləşir . Bunlardan əlavə Qafqazın cənu hissəsində Naxçıvan Mr, Acarıstan və Abxaziya MR-i və Cənubi Qafqazda isə qeyd olunduğu kimi 7 milli inzibati bölgü vardır. Qafqazın xalqlarının çoxu dörd dil ailəsinə aiddirlər : 1) Şimali Qafqaz etnik qrupu, 2) Kartveli, 3) Hind-Avropa, 4) Altay Hind Avropa dil ailəsinə -əsasən . slavyanlar ermənilər , iran dil qrupu və türk dil qrupu Gürcülər (kartveli) ailəsinə aiddirlər . Qafqaz dağlarının cənubunda yaşayırlar . Gürcülər həmçinin Osetiyada və Azərbaycanda yaşayırlar Türk dil qrupuna Qafqazda azərbaycanlılar, qaraçaylar, balkarlar, kumıklar, naqoylar və türkmənlər aiddirlər. Azərbaycanlılar əsasən Azərbaycan Respublikasında yaşayır və əhalinin 90%ini təşkil edir . Kənarda azərbaycanlılar Gürcüstanda gürcülərdən sonra 2ci yer tuturlar , Dağıstanın Dərbənd şəhərində azərbaycanlılar çoxluq təşkil edirlər.Dərbəndin Mahaçqalada (dağ yəhudiləri) Ermənistanda azərbaycanlılar ermənilərdən sonra 2ci yeri tuturdular.Lakin oradan qovulan ermənilər isə əsasən öz respublikalarında yaşayırlar. Haxırda Gürcüstan və Şimali Qafqazda çox sayda ermənilər yaşayır . Azərbaycanda 120 mindən çox erməni əhalisi yaşayır. Onların böyük əksəriyyəti Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ vilayətində qismən də Bakı və digər şəhərlərində yaşayır (nigahlı). Şimali Qafqazda ermənilər geniş yayılmışdır . Şimali Qafqazın əhalisinin tərkibi Şimali Qafqaz xalqları çeçenlər, inquşlar, osetinlər, kabardin, balkarlar və başqaları. Dağıstanda 30dan çox xalq yaşayır . Ş.Qafqazda ruslar və ukraynlar üstünlük təşkil edir lər . Onlar həm də milli respublika əhalisinin tərkibində üstün yer tuturlar . Rus və ukraynalıların çoxu Krasnodar vəı Stavropol diyarlarında yaşayır .Şm Qafqaz xalqları arasında ən çox sayda olanları çeçenlər, osetinlər, ləzgilər, avarlar və başqaları. Burada məskunlaşmış xalqların əksəriyyəti yaratdıqları milli respublikalarda yaşayırlar . 2.Şimali Qafqaz əhalisinin və şəhərlərinin coğrafiyası. Təbii artim. (doğulanlardan ölənləri çıxırlar yerdə qalan təbii artım hesab olunur ) . Hazırda Ş.Qafqazın əhalisinin artımı mənfidir . Özüdə ən çox aşağı artım Stavropol, Krasnodar, Adıgeydə müşahidə olunur . Eyni zamanda bütün milli respublikalarda təbii artım əmsalı yüksəkdir. Ən yüksək isə Dağıstanda müşahidə olunur .Şimali Qafqazdan köçüb gedənlərin sayı çox deyildir . Yalnız 90-cı illərdə hərbi əməliyyatlarla bağlı olaraq Çeçenistandan köçüb gedənlər çox olmuşdur. Keçən əsrin 40-cı illərində (1944-cü ildə) Çeçen-İnquşetiya MR ləğv olunmuşdur . Onun əhalisi isə sürgün edilmişdir . Şm.Qafqaz şəhər əhalisinin xüsusi şəkisi 55%-dən çoxdur . Ən az şəhər əhalisi Çeçenistan və İnquşetiyanın payına düşmüşdür. Şm. Qafqaz xalqları həm də deportasiyaya məruz qalmışdır . Şm.Qafqaz şəhərləri əlverişli şəraiti olan dağətəyi düzənliklərdə və Qara və Xəzər dənizi sahillərində yerləşir. Krasnodar diyarının mərkəzi Krasnodar şəhəridir. Digər şəhərlərindən Soçini,Novorossirsk, Armaviri göstərmək olar. Stavropolun mərkəzi Stavropol şəhəridir. İri şəhərlərindən Pyatiqorsk, Kislovodsk, Yessintuki və s. Respublikaların isə ən iri şəhərləri isə onların paytaxtlarıdır. Onların ən böyük ləri Mahaçqala, Vladiqafqazdır. Şimali Qafqazın şəhərləri təsərrüfatının təşkilində sənaye, nəqliyyat, kurort-turizm rolunu oynayırlar .Şimali Qafqazın çoxsayda kəndləri vardır . Dağlıq rayonlarında əsas yeri kiçik və orta kəndlər , düzənliklərdə isə iri stanisalr tutur . Şimali Qafqaz RF-nin Şimali Qafqaz federativ dairəsinə daxil edilmişdir . Şimali Qafqazın ərazisi qeyri-bərabər məskunlaşmışdır. Əhalinin orta sıxlığı hər km2 57 nəfərdir ( Rostov vilayəti daxil edilmədən Şm.Qafqazın sahəsi 255min km2 ,əhalisi 13.3mln nəfərdir ) Əhalinin sıxlığı qərbdən şərqə getdikcə azalır. (səbəbi?) . Şm.Qafqaz Rusiyanın sıx məskunlaşmış ərazisi sayılır . Ən yüksək sıxlıq Şm.Osetiya, Krasnodar və Çeçen, İnquşetiyada müşahidə olunur .Qaraçay-Çərkəz Respublikasının ərazisi və Stavropolun şərqi az sıxlığa malikdir . Şimali Qafqazı münaqişə zonası sayılır . Əlbəttə, bu zonada dini-etnik amil və xarici ölkələrin təsiri də az rol oynayır.
Azərbaycanda digər xalqlardan ləzgilər, ruslar, ermənilər, talışlar, avarlar, türklər, tatarlar, kürdlər, gürcülər, udinlər, yahudilər, ukraynalılar və b. Gürcüstanda azərbaycanlılar, ermənilər, osetinlər, abxazlar, acarlar, kürdlər, yunanlar Ermənistanda kurdlər(yezidi), ruslar , assuriyalılar, yunanlar və b. Deməli faktiki olaraq hazırda Ermənistan monomilli respublikadır . Ermənistan 90-cı illərdə ərazisindən 600 mindən çox azərbaycanlılar böyük vəhşiliklə qovmuşlar . Qeyd etmək lazımdır ki , Ermənistan dövləti yaradılmış ərazilərdə tarix boyu azərbaycanlılar yaşamışdır . Bunu həmin ərazidə türk adlarının –toponimlərinin geniş yayılması da sübut edir . Bu adlar haqqında Rusiya təhlükəsizlik təşkilatının 1903-cü ildə buraxdığı xəritə də aydın göstərir. C.Qafqaz respublikası ərazisində əhalinin orta sıxlığı 91 nəfər/km2. Azərbaycanda bu sıxlıq 100 nəfər/km2 , Gürcüstanda 63 nəfər/km2 , Ermənistanda isə orta sıxlıq yüksəkdir – 107 nəfər/km2 C.Qafqaz ərazisində əhali qeyri-bərabər paylanmışdır. Buradan yaxşı rütubətlənən və suvarma əkinşiliyi inkişaf etmiş düzənliklər və dağətəyi zonalarda əhali sıx, yüksək dağlıq və quraq zonalarda isə seyrək məskunlaşmışdır . Daha çox dağlıq ərazi sayılan Gürcüstan və Ermənistanda 1000 m-ə qədər olan yüksəklikdə əhalinin 50%-i məskunlaşmışdır . Azərbaycanda əhalinin ən yüksək sıxlıq Abşeron, Lənkəran, Astara, Şəki-Zaqatala və Quba-Xaçmaz rayonlarının dağətəyi düzənlikləri Kür-Araz ovalığının suvarılan yerlərində əhali sıx məskunlaşmışdır . Ermənistanın təcavüzü nəticəsində Yuxarı Qarabağ ərazisindən qaçqın və köçkün əhali ölkənin müxtəlif rayonlarında müvəqqəti məskunlaşmışlar. Ermənistannın Araraq vadisi, Şirək düzündə əhali daha sıxdır . Əhalisinin 50%-i 1000m yüksəklikliyə qədər olan ərazilərdə məskunlaşmışdır . Azərbaycan əhalisinin yarıya qədəri şəhərlərdə yaşayır . Ölkə paytaxtı Bakı şəhərində 2.1 mln nəfər , digər iri şəhərlərində Gəncə (316min) , Sumqayıt (315) , Şirvan (79min) , Naxçıvan və b . Azırbaycanda Naxçıvan MR və DQMV milli bölgüləri ayrılmışdır. DQMV separatçı hərəkətinə görələğv olunmuşdur . Gürcüstan əhalisinin 58% şəhərlərdə yaşayır . Ölkə paytaxtı Tbilisdə 1.3 mln nəfər əhali yaşayır . Digər iri şəhərləri Rustavi , Kutaisi, Batumi, Suxumi və b .Bu respublikada 2 MR və 1 MV ayrılmışdır . Acarıstan MR, Abxaziya MR, Cənubi Osetiya MV Hazırda sonuncular Gürcüstandan ayrılıblar, təkcə Acarıstan MR qalıb . Ermənistanın şəhərlərində əhalinin böyük əksəriyyəti yaşayır . İri şəhərləri paytaxt İrəvan(1.2 mln nəfər), Gümrü, Bannazor ( keçmiş Kirovakan) və b.
Şimali Qafqazda əhalinin 34% iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində çalışır . Təsərrüfat sahələrində çalışan əhalinin 17%-i sənaye, 19%-i isə k/t-da məşğuldur . Özü də burada Rusiyanın digər regionlarında fərqli olaraq k/t-da daha çox əhali çalışır. Şimali Qafqazın nəqliyyat və rabitə sahələrində əmək ehtiyatlarının 7.3%-i çalışır. Özü də burada fərdi sektorda daha çox əhali məşğul olur nəinki dövlətdə. Əsas növ k/t məhsulları istehsalında fermer təsərrüfatlarının da xüsusi çəkisi yüksəkdir . Şm Qafqazın əhalisinin yarısından çoxu qeyri-istehsalatda- xidmət, təhsil, səhiyyə və d. sahələrdə çalışırlar. Şimali Qafqazın respublikalarında artan işçi qüvvəsi iş yerləri olmadığına görə işsiz qalırlar . Məhz həminj işsiz gənclərdə ayrı-ayrı qruplara daxil olaraq dövlətə qarşı çıxırlar . Məhz buna görə Rusiyanın Şm.Qafqaz regionunda terrorizm xeyli irəliləmişdi.
Təbii şəraiti, zəngin təbii ehtiyatlara malik olan Qafqaz regionu təsərrüfatı sənaye-aqrar xarakteri daşıyır. Üstün yeri sənaye tutsa da Qafqaz regionunda kənd təsərrüfatı da güclü inkişaf etmişdir . Region ərazisində üstün yeri hasilat sənaye sahələri tutur. Neft-qaz , filiz , hidroenerji, rekreasiya ehtiyatlarının istifadəsi əsasında Qafqazda neft-qaz sənayesi güclü inkişaf etmişdir . Onun iri mərkəzi Azərbaycanın Bakı sənaye rayonunda burada ildə 50 mln. tona qədər neft , 26 mln m3 qaz (2010-cu ildə) hasil olunmuşdur . Şimali Qafqazda neft-qaz hasilatı əsasən Çeçenistan , Dağıstan, Krasnodar və Stavropolda inkişaf etdirilir . Əvvəllər neft və qazı Rusiyanın digər rayonlarına göndərirdilər, hazırda həmin yerlərdə istifadə edilir. Bakı, Krasnodar, Mykopda neft emalı zavodları yerləşir . Elektrik enerjisi əsaəsn yerli yanacaq və SES-lər hesabına inkişaf etdirirlir. Azərbaycanda və Ermənistanda istilik elektrik stansiyaları üstünlük təşkil edir . Əlavə olaraq Ermənistanda ( Ruzdonda) AES fəaliyyət göstərir. Region üçün təhlükə yaradır. Azərbaycanda DRES-lər Mingəçevir, Şirvan,Bakıda fəaliyyət göstərirlər. İEM-lər Gəncə,Sumqayıt şəhərlərindədir . Son illər ölkənin müxtəlif rayonlarında modul elektrik stansiyalar tikilmişdir.(Astara, Quba və s.). Ən iri SES-lər kaskad şəklində Kür çayı üzərində salınmışdır. Mingəçevir, Şəmkir, Yeni Kənd, Tərtər çayında Sərsəng SES, Araz çayının Naxçıvan İran sərhəddində birgə SES salınmışdır. Son illərdə Azərbaycanda alternativ enerji mənbələrindən istifadə artır. Gürcüstanda istilik stansiyaları ilə yanaşı həm də çox sayda SES fəaliyyət göstərir. Onun İnquri, Rioni,Kür çay üzərində SESlər vardır . Şimali Qafqazda elektrik enerjisinin əsas hissəsini İES-lər verir. Terek,Sulak və b.çaylar üzərində SES-lər tikilibdir.
Şm.Qafqazda əlvan metallara Şm.Osetiya (Sadon), Kabardin-Balkarda(Tirenauz) inkişaf etdirilir. Kimya sənayesi Azərbaycanda (Sumqayıt, Gəncə), Ermənistanda (İravan kauçuk, lif və başqa məhsullar, Vanadzorda kimyəvi liflər ) , Gürcüstanda (Rustavi azot gübrəsi və süni liflər) Toxuculuq sənayesi əvvəl regionda güclü idi. Hazırda xaricdən çoxlu və çeşidli mallar gətirildiyinə görə xeyli zəifləyibdir . Onun digər səbəbi C.Qafqazda pambıqçılıq və ipəkçiliyin azalmasıdır. Qafqaz regionunda güclü inkişaf edən sənaye sahəsi qida sənayesidir. Bu sahənin inkişafı üçün güclü kənd təsərrüfatı məhsulları, mineral müalicə sular və satış bazarı vardır. Qida sənayesi regionun hər yerində yayılmışdır. Gürcüstanda inkişaf edən əsas qida sənayesinə çay emalı, şərabçılıq,konserv, siqaret istehsalı, bitki yağı və b. Onun Rusiya bazarlarına buraxılmaması şərabçılıq sənayesinə güclü ziyan vurdu. Hazırda ölkənin şərabçılıq sənayesi ABŞ və Hollandiya firmalarına məxsusdur. Artıq Rusiya da Gürcüstanın şərab bred markasını tanıyır və məhsullarını alır. Üzümçülüq və şərabçılıq Kaxetiyada güclü inkişaf etmişdir . Keyfiyyətli şərab növləri istehsal olunur. Azərbaycanda üzümçülük və şərabçılıq bərpa olunur. Əsas rayonları Gəncə-Qazax, Şamaxı-İsmayıllı və Naxçıvandır. Balıqçılıq Aşağı Kürdə, Lənkəranda yayılmışdır. Çay emalı Lənkəran, Astarada, şəkər sənayesi İmişlidə yerləşir. Şimali Qafqazda qida (yeyinti) sənayesi güclü k/t istehsalına əsaslanır. Burada şəkər, un-yarma, birki yağı, süd-ət heyvandarlıq məhsulları istehsalı hər yerdə yayılmışdır. Yüklə 154,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|