Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

61
qurutma v  suvarma meliozasiyası. Qurutma meliozasiyası t nziml yici 
b k  vasit si il  torpaqda ki artıq suları a ım halına sularaq n sledici 
b k nin köm kliyi il  onu h min torpaq sah sind n k narla dırıp.
Suvarma meliozasiyası is  suvarma suyunu su m rb yind n n qledici 
b k  vasit  il  götürüb suvalılacaq sah y  çatdırmaq v   t nziml yici 
suvarma  b k sinin köm yi il  torpa a verm kd n ibar tdir.  
Suvarılma n tic sind  ölk mizd   h r hektardan 40-50s pambıq, 50-
60s bu da, 500-600s çu undur v  s. k nd t s rrüfatı m hsulları alınır. H r
hansı bitki üçün vegetasiya dövründ  t l b olunan suyun miqdarı a a ıdakı
düsturla t yin olunur: 
M
s
=B
m
Burada    M
s
-götürülmü  bitki üçün t l b olunan suyun mi 
                      qdarıdır, m
3
/ha; 
B – bitkil rin m hsulu, s/ha;  
m
– su t l batı v  ya transpirozasiyası, m
3
/s;
Bu 
msalın qiym ti torpa ın növünd n, bitkinin 
m hsuldarlı ından, iqlim faktorlarından asılıdır. H r bir növ bitki üçün 
onun qiym ti d yi k ndir. Pambıq üçün 120-250, bü da üçün 40-180, çu -
undur üçün 5-30m
3
/s h ddind d  d yi ir.
K nd t s rrüfatı bitkil rinin su il   t min olunması üçün t l b
olunan suvarma m nb l rinin lazımi suvarma qabiliyy ti v  keyfiyy ti
olmalıdır.
Su m nb yinin suvarma qabiliyy ti dedikd , k nd t s rrüfatı
bitkil rinin növünd n asılı olaraq onların suvarma rejimin  uy n
suvarılacaq sah  (nefto sah ) v  su m nb yinin hesablama rejimi n z rd
tutulur. Bu suvarma qabiliyy ti a a ıdakı düsturla t yin edilir.  
q
Q
S
s
n

---

62
Burada 
n
S
-suvarma sah si, nefto 
 Q- su m nb yinin hesabi s rfi, l/san; 
s
- suvarma sisteminin faydalı i
msalıdır;
  q-bütün bitkil r n z r  alınmaqla kompleksl diril-                 
     mi  hidromodul qrafikinin ordinatı dır, l/san ha  
Su m nb yinin suvarma qabiliyy ti suvarma üçün ayrılan suyun 
h cmi W m lum olduqda a a ıdakı kimi hesablanır: 
0
s
n
N
/
W
S
Burada 
0
N
- suvarma sah sind ki bitkil rin orta suvarma  
               normasıdır, m
3
/ha 
Orta suvarma norması
P
/
P
N
....
P
N
P
N
N
n
n
1
1
1
1
0
n
2
1
N
,.....
N
,
N
- mü t lif bitkil rin suvarması;
n
1
1
P
....
P
,
P
- bitkil rin tutduqları sah nin faizl  miqdarını ifad  edir. 
Ümumi halda is  suvarma norması
B
A
s
M
M
M
M
N
Burada 
A
M
- atmosfer ya ıntıları;
B
M
- bu arlanma; 
M
-torpaqdakı su ehtiyatı v  ya torpa ın n mliyidir.  
Torpaqdakı su ehtiyatı
b
k
y
M
M
M
M
Burada 
y
M
- yeraltı suların hesabına qidalanma; 
             
k
M
- su s viyy sinin kapilyar qal ması hesabına    
                          qidalanma  
               

---

63
b
M
-su bu arlarının kondensasiya u raması hesa             
                   bına qidalanma  
Suvarma norması h m bitkinin növünd n v  h m d
razinin t bii 
raitind n asılı olaraq ç ltik üçün 8000-15000m
3
/ha, pambıq üçün 5000-
8000, çu undur üçün 2500-6000, yonca üçün 2000-8000, ta ıl üçün is
1500 3500 m
3
/ha arasında d yi ir. Göst ril n r q ml r suvarma sah l rind
veril n suvarma normasıdır. Su m nb yind n götürülmü  suyun suvarma 
sah sin  çatdırana q d r onun bir hiss si sızmaya, bu arlanmaya v  s. s rf 
olunur. Bu itkil r n z r  alınmaqla suvarma sisteminin faydalı i
msalı
a a ıdakı kimi t yin olunur: 
sm
s
Q
Q
Burada 
Q
- suvarma sah l rin  çatan suyun s rfi;
sm
Q
-su m nb yind n götürül n suyun s rfi.
Suvarma sisteml rind  istifad  olunan kanalların divarlarının
izl nm sind n v  formasından asılı olaraq faydalı i
msalı: üzlüklü 
kanallar üçün 
s
=0,7 0,8; qapalı suvarma sisteml ri üçün 
s
=0,9 0,95;
üzlüksüz kanallar üçün 
s
=0,4 0,5 v  daha az olur.  
2.2.2. Suvarmanın növl ri v  üsulları
Suvarma meliozasiyası torpaqda müvafiq n mliyin yaradılması,
sah l rin su il   t chiz olunması, sah l r  lazimi miqdarda üzvi v  mineral 
gübr l rin verilm si v .s  kimi növl r  bölünür. Bundan ba ka suvarma 
meliozasiyası kanal t s rrüfatı bitkil rin suya olan t l batından, su 
m nb yinin  üsusiyy tind n, torpaq v  iqlim  raitind n  asılı olaraq 
münt z m v  bir d f  t sir qöst r n suvarma kimi növl r  bölünür.  

---