Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

326
v t nda  c miyy tl rinin professional bacarıqlarının inki af etdirilm sin  v
m s l l rin daha d rind n d rk edilm sin  yön lmi dir. O, istehsal s v
iyy sinin yüks ldilm si vasit si olub, insanların bacarıq v  qabiliyy tl rinin 
geni l ndirilm sin   v  onlardan istifad  edilm sin   v   t rbiysin
yön ldilmi   s yl rin m cmusudur. Potensial, su ehtiyatlarının inteqrasiyalı
idar  edilm si proqramlarının hazırlanması, planla dırılması v  istismar 
imkanlarından istifad  olunması,
idm tl r göst rilm si v  ehtiyatların
bölü dürülm si m s l l rinin daha çevik h ll edilm si üçün lazımdır.  
Su müt
ssisl rinin potensialının artırılması üçün treninq vacib 
vasit  sayılır.
stehsalatdan ayrılmaqla hazırlıq keçm kl , ali m kt b
proqramlarına düz li  etm kl  v
üsusi kurslardan istifad  etm kl  lazımi 
d yi iklikl r  nail olmaq olar. Konkret ideyalar sırasına üsusi kursların v
treninql rin t kili, mü t lif sah li su i çil ri üçün su üzr  hazırlı ın
stimulla dırılmsı, suyun idar  edilm si predmetinin alimlik d r c l ri üzr
müdafi  proqramlarına da il edilm si kimi m s l l rin h lli olduqca vacib 
hesab edilir.  
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı  idar  edilm sind   d qiq t nziml m
sas vacib vasit  sayılır, lakin bu halda ço  va t nizamlayıcı qanunların
t l bl rin  tam  m l edilm si mü yy n ç tinlik yaradır. S m r li t limat 
sisteminin yaradılması v  mü t lif iqtisadi v  nizamlayıcı vasit l rin t tbiq 
edilm si üçün kifay t q d r kadr t minatı, onun komponentliyi v
informasiyaların, el c  
d  te niki potensialın olması olduqca 
h miyy tlidir. Bundan  lav , t limat sistemi faktların a tarılmasını v
t dqiqatların aparılmasını t l b edir. Nizamlayıcı potensialın t min 
olunması üçün ya ı inki af etmi  qanunvericilik, n zar t sistemi v  onun 
h yata keçirilm  me anizml ri, informasiya v  rabit  sisteml ri, t hsil v
treninq, suyun idar  edilm si göst ricil ri vacib vasit l rd n hesab olunur. 
T crüb l r göst rir ki, nizamlayıcı orqanın potensialının

---

327
gücl ndirilm sind  praktiki bilikl rd n istifad  edilm sin  üstünlük 
verilm si daha ço  s m r  verir.  
5.6. Su ehtiyatlarının istifad  qaydaları
Su ehtiyatlarının çirkl nm d n v  tük nm d n mühafiz  olunması
m qs dil  su qanunvericiliyin
sas n sudan istifad  ed n bütün t l batçılar
a a ıakı ümumi qaydalara riay t etm lidir: 
-
traf mühit   v   t bii obyektl r   z r r vurmamalı, ba qa su 
t l batçıların hüququnu pozmamalı;
– su ehtiyatlarından s m r li v   q na tl  istifad  etm li, suyun 
keyfiyy tinin daim ya ıla dırmalı;
– t mizl yici tikintil ri h mi  saz v ziyy td  istismar etm li, onların
i  effektiviyini artırmalı;
– t rkibind  çirkl ndirici madd l r olan çirkab suların su 
ehtiyatlarına ötürülm sinin tamamil  k silm sin  dair t dbirl rin görülm si; 
– istifad  olunan v  tullanılan suların miqdar v  keyfiyy tinin hesaba 
alınması v  analiz edilm si
Göst ril n ümumi qaydalardan  lav
arakterind n v
üsusiyy tind n ir li g l n mü t lif su t l batçıları su ehtiyatlarının
istifad si v  mühafiz sin  dair mü yy n qaydaları gözl m lidir.  
Suvarmada k nd t s rrüfatı bitkil rinin suvarılması ciddi sur td
suvarma qrafikin   v  sudan istifad  planına uy un aparılmalıdır; burada 
suların faydasız tullanmasına ço lu su itkil rin  (bu arlanmaya, sızmaya) 
yol verilm m lidir. Suvarma v  sula dırma sisteml ri, su anbarları v
kanalların layih l rind  bataqlıqların yaranmasına, torpaqların
oranla masına, sah l rin yerüstü v  yeraltı sularla (s viyy nin qal ması
n tic sind ) basılmasına v  torpa ın erroziya hadis sin   u ramasına qar ı
t dbirl r n z rd  tutulmalıdır.
g r bu t dbirl r n z rd  tutulmayıbsa, 
göst ril n su obyektl rinin istifad y  verilm sin  icaz  verilm m lidir.  

---

328
Kommunal – m i t v   s naye çirkab sularının suvarma m qs dil
istifad  olunmaları mühüm m s l dir. Yalnız bunun üçün  üsusi sanitariya 
v  baytarlıq orqanlarının razılı ı olmalıdır. Bundan  lav , balıqçılıq
t s rrüfatına z r r g tirm m si üçün suvarmada su götür n tikintil r
balıqmüdafi  qur uları il   t chiz olunmalıdır. Dem k lazımdır ki, h min
t dbir h m d  ba qa sah l rin (energetika, su t chizatı v  s.) sugötür n
tikintil rind  d  n z rd  tutulmalıdır.
Hidroenergetikada elektrik enerjisinin istehsalı oradakı su – elektrik 
stansiyaların yük qrafikl rin  uy un yerin  yetirilm lidir. H r hansı razid
su elektrik stansiyası layih  edildikd  suya q na t etm k m qs dil  elektrik 
enerjisinin istehsalı üçün ba qa m nb l rin olması mü yy n edilm lidir. 
Su ehtiyatlarının hidroenergetika m qs dil  istifad  olunması su 
t s rrüfatı kompleksinin ba qi i tirakçılarının t l bl rini d  n z r  almalıdır
v
traf mühitin, o cüml d n t bii su ehtiyatlarının
rtl rini pozmamalıdır. 
Su t chizatında
halinin ehtiyatlarının öd nilm sin  üstünlük 
verilm lidir. Burada suya yüks k s viyy d  q na t edilm lidir, faydasız su 
a ıdılmasına yol verilm m lidir, su ehtiyatlarından planauy un istifad
olunan sular h m miqdarca, h m d  keyfiyy tc  hesaba alınmalıdır. 
S naye su t chizatında te noloji prosesl rd  sudan istifad etm
normaları v  qaydaları gözl nilm lidir. Bundan  lav , istifad  olunan suyun 
h rt r fli azaldılması, çirkab suların su ehtiyatlarına ötürülm sinin tam 
k silm si üçün yollar a tarılmalıdır. Buna yalnız dövri su t chizatı sistemi, 
susuz te noloji prosesl r, tullantısız te nologiya v  s.  raitl rd  nail olmaq 
olar.  
Qeyd etm k lazımdır ki, su t s rrüfatı kompleksinin mü t lif
i tirakçıları t r find n su ehtiyatlarından istifad etm
laq li münasib tl rin 
mü yy n edilm si n böyük  

---