Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

319
Qanunvericilkd   n z rd  tutulmus hallar istisna olmaqla 
respublikamızda sudan istifad  pulludur. Burada m qs d su t minatına
yön ldilmi  dövl t x rcl rini öd m k, su t s rrüfatı mü ss l rinin, 
ifad l rinin v   t kilatlarının özünümaliyy l dirm  prinsipi il   f aliyy t
göst rm sini t min etm k, su ehtiyatlarından s m r li v   q na tl  istifad
olunmasına v  suların müfahiz sinin yax ıla dırılmasına maddi maraq ya-
ratmaq, suyun d qiq uçotunu aparmaq v  su t s rrüfatı sah sin  investisiya 
qoyulu unu stimulla dırmaqdan ibar tdir. 
halinin, mü ssis , idar   v   t kilatların dövl t standartlarının
t l bl rin  cavab ver n keyfiyy tli v  lazımi miqdarda su il   t min 
edilm si, tullantı suların axıdılması sah sind  münasib tl rin t nziml nm si
m qs di il  “Su t chizatı v  tullantı suları haqqında” Az rbaycan 
Respublikasının Qanunu q bul edilmi dir (28 oktyabr 1999 –cu il). 
Qanuna gör  fiziki v  hüquqi  xl r mü yy n olunmu  qaydada v
rtl rl  su ehtiyatlarından istifad  etm k v  bu m qs dl  su k m rl ri v
kanalizasiya qur ularını tikm k v  istismar etm k, tullantı suları v
tullantıları atmaq hüquqlarına malikdirl r.  
Su t chizatı v  tullantıları sularının axıdılması xidm tl rinin 
göst rilm si prinsipl ri qanunvericilikd  bel
ks edilmi dir: 
a) su t chizatı, tullantı sularının axıdılması tullantıların atılması
xidm tl rinin göst rilm sind  öz x rcinin çıxarılması;
b) istehlakçıların müvafiq keyfiyy tli v  lazimi miqdarda su il , ilk 
növb d , içm lı su il  t min olunması;
c) su ehtiyatlarından s m r li istifad  olunması;
d) tullantı suları v  tullantıların t mizl nm si v  atılmasının etibarlı
sisteminin yaradılması.
Qanunda içm li su t chizatının ciddi qıtlı ı yarandıqda, su t chizatı
mü ssis si t r find n a a ıdakı m qs dl r üçün veril n suyun dayandırıla
v  ya ondan istifad nin m hdudla dırıla bilm si d  göst rilmi dir: 

---

320
a)
f rdi ba ların suvarılmasına veril n suyu; 
b)
ictimai m qs dl r üçün veril n suyu. 
Qeyd etm k lazımdır kı, su t chizatı mü ssis l ri su t chizatının
m hdudla dırılması v  ya dayandırılmasının n z rd  tutulan müdd ti, razi 
v  tarix haqqında  vv lc d n kütl vi informasiya vasit l ri il   m lumat 
verir v  bu madd nin müdd alarını pozan  x l r qanunvericilikd  n z rd
titilmu  qaydada m suliyy t  c lb edilirl r (madd  29). 
Su qanunvericiliyini pozan v zif li
xsl r v  v t nda lar a a ıdakı
hallarda qanunvericilikd  n z rd  tutulmu  qaydada m suliyy t da ıyırlar:
–
su obyektl rind  özba ına hidrotexniki v  dig r qur ular tikdikd ;
–
su obyektl rind n istifad  üzr  xüsusi razılıq il  mü yy n edilmi
rtl ri pozduqda; 
–
su istehlaçılarını müyy n olunmu  müdd tl rd   v   h cmd  su il
t min etm dikd ;
–
su obyektl rini çirkl ndirdikd , zibill ndirdikd  v  tük ndirdikd ;
–
su obyektl rinin çirkl nm sinin, zibill nm sinin v  suların z r rli 
t sirinin qar ısını alan qur u v  avadanlıqlarsız mü ssis l ri, komunnal 
v  dig r obyektl ri istismar etdikd ;
–
su ehtiyatlarından israfçılıqla istifad  etdikd ;
–
sutoplayıcı sah l rd  su obyektl rinin qorunması rejimini 
pozmaqla suları çirkl ndirdikd , torpaqların su eroziyasına v  ba qa 
z r rli hallara s b b olduqda; 
–
hidrotexniki v  kommunal su t s rrüfatına aid olan i l ri özba ına 
gördükd ;
–
su t s rrüfatı qur ularını avadanlı ını z d l dikd , onların
istismarı qaydalarına riay t etm dikd ;
–
su t s rrüfatı qur ularını v  avadanlıqlarının istismarı qaydalarını
pozduqda; 

---

321
–
– 
içm li sudan ya ıllıqların suvarılmasında v   n qliyyat 
vasit l rinin yuyulmasında, habel  t yinatsız istifad  etdikd ;
–
su k m rl rind n, kanallarından v  dig r su sisteml rind n
özba ına su götürdükd , habel  içm li, m i t, texniki v  tullantı
sularını k nara (çöll r , küç l r , rabit   v  enerji kommunikasiya 
b k l rin ) t yinatsız axıtdıqda; 
–
kollektor v  drenaj sisteml rini da ıtmaqla torpaqların meliorasiya 
v ziyy tini pisl dirdikd ;
–
sudan istifad y  gör  haqqı v  sudan istifad  qaydalarını pozma a
gör  c rim l ri, habel  su obyektl rin  v
traf mühit  axıdılan tullantı
sularına gör  öd ni l ri va tında öd m dikd ;
–
su çıxarmaq üçün quyuların qazılması qaydalarını v
texnologiyasını pozduqda; 
–
su mühafiz si zonalarına v  sahil mühafiz  zonalarına riay t
etm dikd ;
–
su obyektl rinin dövl t monitorinqinin, suların dövl t uçotunun, 
dövl t su kadastrının aparılması qaydalarına riay t etm dikd ;
–
xüsusi qorunan su obyektl rinin rejimini pozduqda; 
–
su obyektl rinin istifad sin   v  mühafiz sin   n zar t ed n
orqanların göst ri l rini yerin  yetirm dikd ;
–
içm li su m nb l rinin, sut mizl yici qur uların, su k m rl rinin 
sanitariya mühafiz si zonalarının t l bl rini pozduqda; 
–
içm li suyun keyfiyy ti sanitariya t l bl rin   v  standartlarına 
uy un g lm dikd   v  Az rbaycan Respublikasının qanunvericiliyi il
n z rd  tutulmu  dig r hallarda. 
Bel likl , sudan istifad  zamanı mövcud qanuna uy un olaraq 
ekoloji t l bl rin pozulmasında hüquq normalarına müvafiq iddialar ir li 
sürülür.     

---

322
5.4. nstitusional struktur d yi m l ri 
Az rbaycanını n böyük çayları Kür, Araz, Samur çaylarıdır ki, bu da 
Türkiy , Gürcüstan,  ran, Erm nistan v  Rusiya  razil rind  formala araq
respublikamıza da il olurlar. Qeyd olunan çayların suyundan çirkl nm d n
inteqrasiyalı istifad  edilm si institusional struktur d yi m l rin , yeni 
t kilatın yaranmasına s b b olur. Bu da transs rh d t kilatlarından v
müqavil l rd n, hövz  v  t nziml yici orqanlardan tutmu  yerli hakimiyy t
orqanları v   v t nda   c miyy ti arasında sı
laq nin yaranmasına s b b
olur. 
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sin  ölk l rd  formala an
t crüb l rd n v  t l batdan asılı olaraq mü t lif tipli ço lu sayda t kilatlar 
c lb edil  bil r. Onların sırasına iri transs rh d v  ya beyn l alq t kilatlar, 
el c  d  yerli idar  orqanları, daha kiçik v t nda  c miyy ti qrupları v  ya 
icma t kilatları da ildir. 
l rin s m r l liyinin artırılmasına v
t kmill dirilm sin  daha ço   c hd edildiyi üçün su t kilatları
sas n
institusional v  struktur d yi iklikl rin   m ruz qalırlar. Ölk d n – ölk y
keçdikc  institusional struktur d yi ir, lakin onun  üsusiyy tl rind n asılı
olmayaraq mü yy n d r c d  inteqrasiyaya nail olmaq üçün dialoq v
razıla maların aparılması me anizminin olması vacibdir. Bu halda 
inteqrasiyalı yana ma il  sah  yana maları arasında tarazlıq gözl nilm lidir. 
Su ehtiyatlarından istifad y   v  onların dayanıqlı idar  edilm sin
r hb rlik siyas ti, inzibati, iqtisadi v  sosial sah l rd  sisteml rl
laq li
kild   h yata keçirilm lidir. Su idar çiliyi ölk nin sosial, iqtisadi v
m d ni 
üsusiyy tl rin  uy un olmalıdır. Ona gör  bu t dbirl rin
aparılmaında ilk növb d  mövcud institusional sistem t hlil edilm li v
qiym tl ndirilm li, bir – birin  zidd olan, t krarlanan, idar çilik sah sind
toqqu an m qamlar mü yy n edilm lidir. Eyni zamanda o bir ölk   v  ya 
dig r analoji ölk l rl

---