Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
306 Lakin bütün bunlara baxmayaraq aliml rimiz v geoloqlarımız respublikamızın razisind yeni yeraltı irin su yataqlarının axtarı ı, mövcud su ehtiyatlarından s m r li istifad si yollarının axtarı ı il ciddi m ul olurlar. H r bir ölk nin suya t l batı özünün razisind olan su hövz si v qon u razil rd yerl n su hövz l ri hesabına formala ır. M s l n, Az rbaycan Respublikasının razil rind olan 62,8 km 3 suyun 65% - i, Gürcüstanda olan 62,8 km 3 suyun 14% -i, Erm nistanda olan 7,9 km 3 suyun is 17,5 % - i bu ölk l rin razisin k narda n daxil olur. Respublikamızın razisind olan kiçik çayların ks riyy ti yaz v yayda quruyur. Bel v ziyy t yaz – yay aylarında hava temperaturunun artması, suyun ya ıntıların dövriyy sin c lb edilm si il laq dardır. Aliml rimiz su resurslarının mövcudlu unu su ehtiyatları v hidroenergetik baxımından da öyr nir. Ümumi su ehtityatları su növl ri (çaylar, göll r, su anbarları, bataqlıqlar, buzlaqlar, yeraltı sular, d nizl r) üzr h cm ölçül rind (ad t n m 3 -la) istifad olunur. Axıdılan suların mexaniki enerjisi elektrik enerjisin çevrildikd hidroenerji resurları yaranır. Onların potensial gücü su axınının gücü (bir saniy rzind axıdılan suyun miqdarı) il v suyun lal sinin ucalı ı il mü yy n edilir. Enerji resusrslarının bel potensial h cmi orta illik göst ricisi kimi axıdılan suyun minimum h cmin gör heablanır v kilovatla ifad olunur. Sudan istifad ni öyr n rk n istehsal, içm k v t s rrüfat icm k ehtiyaclarına (o cüml d n dövrü su t chizatı yolu il ) s rf edil n suları f rql ndirm k lazımdır. Eyni zamanda axıdılan suyun çirkl nm si, su tutarlarına v torpa a axıdılan çirkabın v çirkl nmi suların miqdarı, istifad olunmu su resurslarının t mizl nm si, su resurslarının qorunmasına v hidrotexniki qur uların tikilm sin kapital qoyulu larının h cmi, axıdılan çirkl nmi suların h cminin azaldılmasına xidm t ed n 307 texnologiyanın t kmill dirilm sin yön ldilmi v saitin h cmi v ba qa göst ricil r d öyr nilir. Su tutarlarında suyun çirkl nm d r c si suda olan çirkl ndiricinin bu v ya dig r növünün faktiki miqdarını h min çirkl ndiricinin mümkün olan qatılıq h ddi MQH v ya normativi il müqayis etm kl mü yy n edilir. Çirkl ndiricinin MQH suda cirkl ndiricinin el qarı ı ıdır ki, ondan sonra h min su istifad y yaramır. Bu s viyy S hiyy Nazirliyinin sanitar xidm ti t r find n mü yy n edilir. Istifad edil n suyun keyfiyy ti insanların s hh tin m nfi t sir etm m lı v istifad olunan avadanlı ın vaxtından vv l sıradan çıxmasına s b b olmamalıdır. Suda çirkl ndiricil rin 300 – d n artıq növü üzr MQH mü yy n edilmi dir. Su tutarlarında olan suyun çirkl nm d r c sin gör onları n t miz, t miz, nisb t n çirkl nmi v ba qa su tutarları kimi t snifatla dırırlar. Sudan s naye m qs dl ri üçün isrifad zamanı ona xüsusi qay ı il yana maq lazım g lir. Bel v ziyy t b zi istehsal sah l rind suyun texnoloji prosesin n vacib ünsürü kimi istehlakı, çirkl nm si, çirkl nmi su qarı ı ının yerüstü su tutarlarına axıdılması v h min su tutarlarının kimy vi v ziyy ti il laq dardır. M s l n, istilik enerjisi hasil edil rk n avadanlıqların soyudulması üçün çay sularından istifad olunur. Soyutma m qs dil istifad olunmu su çirkl nm kl yana ı özü d qızır. Çirkl nmi v xeyli qızmı su yenid n çaylara axıdılır. Bu sah d istifad edil n texnologiya sas n bel halda ES – in yaxın sah l rind temperaturu (t 0 ) 3 – 5 0 çox qızmamalıdır, çayın suyunun ümümi temperaturu is 25 0 – d n yüks k olmamalıdır. ks t qdird suyun bioloji t rkibi pisl ir v onun florası v faunası üçün çox böyük t hlük yaranır. Respublikamızın razisind istehsal ehtiyacları üçün n çox su istehlakı Ming cevir, irvan h rl rind olmu dur. Respublika üzr istehsal ehtiyaclarına s rf edil n ümumi suyun t rkibind Ming çevird istehsal edilmi suyun miqdarı 1990 – 308 cı ild 44,9 % v 1998 – ci ild 65,6%, irvan is müvafiq olaraq 21,1% v 22,8% t kil etmi dir. Bel v ziyy t h rl rd istilik elektrik stansiyalarının olması il laq dardır. st nil n öl k d su ehtiyatlarının az v ya çox olmasına baxmayaraq, o q na tl istifad edilm lı v çirkl nm d n qorunmalıdır. Bütün ba qa nem tl r kimi su ehtyatları da s m r li istifad edilm dikd qurtarır v çirkl nm d n qorunmadıqda su qıtlı ı yaranır. Su çatı mazlı ının sas s b bi suya t l batın artması, su itkisi v suların çirkl nm sidir. Artıq deyildiyi kimi, ümumi su ehtiyatları h cm ölçül rind (ad t n m 3 – la) xarakteriz olunur. Daxili su ehtiyatlarının t bii dövranı ya ıntılar hesabına artır, buxarlanma v istifad (axıdılan) hesabına is azalır. Buna gör d ümumi ehtiyatlardan f rqli olaraq onların orta illik axını v ya dinamik ehtiyatlar adlı göstöricil ri d f rql ndirilir. Bel göst ricil r su ehtiyatlarının istehsal – t s rrüfat ehtiyaclarına s rf edil bil c yi su ehtiyatlarının n geni h ddini göst rir. Su obyektl rinin v onların su ehtiyatlarının istifad edilm si v mühafiz si il ba lı münasib tl r Az rbaycan Respublikasının su qanunvericiliyi il t nziml nir ki, bura da Su M c ll si v ona uy un q bul edilmi dig r normativ hüquqi aktlar daxildir. Su münasib tl rinin obyektl ri Az rbaycan Respublikasının su fondu v su fondunun torpaqlarıdır. Su M c ll sin sas n, t bi td yerl m sin , fiziki – co rafi, inzibati - razi xüsusiyy tl rin v dig r lam tl rin gör Az rbaycan Respublikasının su fondu yerüstü su axınları, yerstü (yerin s thind yerl n su tutarları, buzlaqlar v qar örtükl ri, yeraltı (sulu) horizont – yerin t kind geoloji struktur daxilind yerl n, m sam l rind , çatlarında v bo luqlarında hidravlik laq li sular toplanmı süxurlar t b q si (lay), yeraltı su hövz si – yerin t kind mü yy n geoloji struktur daxilind yerl n sulu horizontların, sulu çatların m cmusu, yeraltı su yata ı – sulu horizontun yeralı suların çıxarılması üçün lveri li raiti olan hiss si, s rh d su obyektl rind n (dövl tl rarası Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|