Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

323
müqayis li t hlil edil r k t l bat d qiql dirm lidir.  slahatlar m ntiqi 
olaraq ölk nin sosial v  siyasi strategiyasına uy un 
kild  ardıcıl v
inteqrasiyalı sur td  aparılmalıdır.  
Su ehtiyatlarının idar  edilm sind  transs rh d t kilatları. Ümumi 
mülkiyy tli ehtiyatların idar  edilm sind  problem m s l l r olduqda 
beyn l alq s rh dl rd n keç n su ehtiyatlarının idar  edilm si üçün 
transs rh d t kilatlar yaradılır. Bu t kilatlar siyasi  rait , su ehtiyatları
sah sind ki probleml r   v
razinin m d ni  üsusiyy tl rin  uy un olaraq 
tipl rin   v  funksiyalarına gör  bir – birind n f rql n  bil r. Ço  hallarda 
olan suveren dövl tl r arasında qar ılıqlı razıla malar  sasında h r hansı bir 
konkret m sl nin h lli üçün yaradılır. Lakin onların s lahiyy tl ri 
hövz d ki daha geni  probleml rin h lli üçün d  istifad  edil  bil r. Bel
t kilatların yaranması üçün bir ço  ill r v  böyük 
rc t l b olunur. Bel
hallarda beyn l alq t kilatların v  donor ölk l rin köm kl rind n istifad
edilm si daha ya ı s m r  verir. 
Milli ali orqanlar. Ali orqanlar milli hökum tl rd  yüks k s viyy li
t kilat m s l l ri üzr  qruplar, sah l rarası
üsusi komissiyalar v  su 
ehtiyatlarının idar  edilm si üzr  beyn l alq konsorsiumlar kimi 
strukturlardan ibar tdir. Bu orqanların yaradılmasında m qs d su 
ehtiyatlarının idar  edilm sind   i tirak ed n mü t lif t kilatların s yl rini
birl dir n struktur f aliyy tinin t min olunmasıdır. 
Çay hövz si t kilatları. Çay hövz si t kilatları hakimiyy tin siyasi 
orqanları t r find n v  ya maraqlı t r fl rin t l bl rin  cavab olaraq 
yaradılmı
üsusi i tisasla dırılmı   t kilatlardır. Onlar çay v  göl 
hövz l rind   v  ya vacib Sulu horizontda su ehtiyatının idar  edilm si
m s l l ri il   m
ul olurlar. Ölk  da ilind  yerl
n v  dövl t
s rh dl rind n k nara çı mayan hövz  t kilatları diqq t m rk zind  durur. 
Çay hövz l ri t kilatlarının rol v  formaları razinin tari i v  sosial  

---

324
üsusiyy tl ri il  sı  ba lıdır. Çay hövz sinin dayanıqlı idar  edilm sind
bütün istifad çil rin t l bl rinin öd nilm si üçün hövz  miqyasında 
planla dırma, q rarların q bul edilm sind  maraqlı t r fl rin v
ictimaiyy tin geni  i tirakı, hövz  ç rçiv sind  öhd likl r bar d  sazi l rin 
ba lanması v  onun monitorinq v  dig r m s l l r sas rol oynayır.  
Çay hövz si t kilatlarının m qs di v  i inin s m r liliyi siyasi kurs 
v  qanunvericilik  sasında t nziml nir. 
Su idm ti v  sudan inteqrasiyalı istifad . Su  idm ti göst r nl rin 
dair si h m ölk nin nazirlikl rini, özünü idar etm  orqanlarını, dövl t
korporasiyalarını, öz l irk tl ri, h m d  icma t kilatlarını v  fermerl ri
hat  edir. Onlar suvarma, su t chizatı, içm li su, s nayed  istifad  edilm k
v  s. m qs dl r üçün suyu k nd v
h r icmalarına çatdırmaqla yana ı,
kanalizasiya, suların t mizl nm si v  çirkl nm si üz rind   n zar ti d
h yata keçir  bil rl r. Su  idm ti göst r nl rd n h m d  hidrloji balansın
sa lanmasını v  ehtiyatın dayanıqlı ının t min olunmasını da t l b etm k
olar. 
Ekosisteml rin mühafiz si v   t nziml nm si, el c   d  suvarma 
infrastrukturla kanalizasiya v  su t chizatı da da il olmaqla su  idm tl rinin 
böyük  ks riyy ti dövl t t kilatları t r find n yerin  yetirilir. Lakin bu 
idm tl ri yerin  yetir n dövl t sektorunun bir ço   t kilatlarının i i az 
m hsuldar olur. Bel  hallarda onlarda müvafiq islahatlar aparılmasına v
onların maliyy  v ziyy tinin ya ıla dırılmasına ehtiyac yaranır.
Öz l sektorun rolu. Öz l sektor su t chizatı v  kanalizasiya, el c  d
irriqasiya (suvarma üçün su yeraltı m nb l rd n götürüldükd ) sah l rin
göst ril n
idm tl r  investisiya qoyulu u yolu il  su ehtiyatlarının idar
edilm sinin maliyy l dirilm sind  vacib rol oynayır. Kommersiya bankları
v  dig r maliyy  t kilatları (m s l n, Dünya bankı)

---

325
h m dövl t, h m d  öz l sektorda su  idm ti göst r nl rin
maliyy l dirilm sind  mühüm yer tutur. Öz l sektor h m d
qanunvericiliy   v  konkret stimullara  saslanaraq 
traf mühitin 
qorunmasında da maraqlıdır. 
Yerli hakimiyy t orqanları. Yerli hakimiyytl r h m öz s rh dl ri, 
h m d  yerli v  reqional  razil r da ilind  su ehtiyatlarının inteqrasiyalı
idar  edilm si t dbirl rinin realla dırılmasına n zar tin h yata
keçirilm sind  vacib rol oynayırlar.  Su  idm tl ri sah sind  s lahiyy tl rin 
f rqli olmasına ba mayaraq, yerli idar  orqanları öz icmalarında t hlük siz
su t minatı üçün birba a, m suliyy t da ıyırlar. Yerli hakimiyy t
orqanlarının s r ncamında öz v t nda larına t sir etm k üçün ço lu sayda 
iqtisadi ( üsusi vergil r, lav  pul yı ılması, stimulla dırma, c rim l r v
s.) vasit l r vardır. 
m kda lıq münasib tl rinin yaradılması.
Su ehtiyatlarının
inteqrasiyalı idar  edilm sin  nail olunması i ind  ya ı f aliyy t göst r n
su
m kda lı ının yaradılması vacib prinsipdir. Bel
m kda lıq
münasib tl ri Qlobal Su  m kda lı ının (QS ) yaradılması il  ba lamı  v
sonrakı ill rd  f aliyy t növü kimi i l yir.  m kda lıq münasib tl ri reqion 
v  ölk   ç rçiv sind  mü yy n edil  bil r, onun yeni t r fl ri is  hövz   v
razil r üzr
m kda lı ın t kil edilm sidir. 
m kda lıq ço  zaman 
qar ılıqlı v   b rab r i tirak 
raitind  maraqlı t r fl r arasında i çi
münasib tl r kimi  arakteriz  olunur.  m kda lıq
raitind  yerin  yetiril n
prosesl r
ffaf olmalı v  açıq dialoqa  saslanmalıdır.  
5.5. Su müt ssisl rin potensialının artırılması v  treninq 
T kilati potensialın artırılması su ehtiyatlarının idar  edilm si 
konteksind  daha böyük m s l l ri h ll etm k üçün institutların, dövl t
sektorunda q rar q bul ed nl rin, r hb r hey tin v  su t s rrüfatı
müt
ssisl rinin, el c  d

---