Türkçe Edebiyat K
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ______________________________________________ Uluslararası T ürkçe E
127 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY Öz gövmümüzün başına engel kelefiz biz! 91
Egreb kimi neşter gücü var dırnağımızda, İslâm susuz olsa su yoh bardağımızda. Her küncde min tülkü yatıb çardağımızda, Min hiyle gurub rütbe vü ikram alırız biz, Gafgazlılarız, yol keseriz, nâm alırız biz 92
diyerek bu durumu en vahim şekilde dile getirmiştir. Bu sebeple Sâbir, temelinde cehalet olan toplumdaki bu ahlaki çöküntüyü çok fazla irdelemiştir. Hatta sayı olarak bakılırsa şiirlerinde en çok bu konuyu işlemiştir. Hem de çok farklı bakış açılarıyla çok farklı tutumları eleştirmiştir. Aile içindeki problemler, açgözlülük, cimrilik, dinî duyguların sömürüsü veya sömürülmesine izin verilmesi, bencillik, kibir, cahillik gibi çok farklı durumları kara mizah tarzında değerlendirmiştir. “Her Ne Versen Ver” şiirinde zekât vermeyen, içkiden vazgeçmeyen, dine ve ilme yaklaşmayan anlayışı eleştirmiştir: Her ne versen ver, mebada verme bir dirhem zekât. Goy acından ölse ölsün bineva kendli ve tat. Her ne etsen et ve lâkin etme meyden ictinab, Her ne tutsan tut ve lâkin tutma bir kâr-ı sevab. Her yere gelsen gel amma, gelme derse, mektebe, Herkese uysan uy, amma uyma dine, mezhebe 93
Paraya olan düşkünlük Sâbir için insanı alçaltan bir kusurdur. Pek çok şiirinde bu durumun da eleştirisini yapmıştır. “Hesisin Heyfi Verisin Keyfi”, “Naehl Olana Metlebi Andırmag Olur mu”, “Böyle Lezzetli Hayat”, “Vermirem A” gibi şiirlerinde bu konuyu ele almış, “Paradır” şiirinde bu zihniyeti: Olmasın fehmin, eglin, idrâkin, Var ne gem tâ ki vardır emlâkin. Ateş-i hanesuz-i millet iken Herkesin secdegâhıdır hakın; Âdemi âdem eyleyen paradır, Parasız âdemin üzü garadır. 94
şeklinde konuşturmuştur.
91 “Fahriye” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 76. 92 “Amalimiz, Efkarımız İfne-yi Vetendir” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 47. 93
94 “Paradır” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 205. 128 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY “Gorhuram” şiirinde ise Sâbir; volkanlardan, aslanlardan, vahşi hayvanlardan, hortlaklardan asla korkmadığını ama gözlerini artık kan bürüdüğü için nerede bir Müslüman görse çok korktuğunu söylemektedir: Gâh şefeg tek düşürem dağlara Yanğılı vulkan görürem, gorhmuram. Gâh enirem saye tek ormanlara, Yırtıcı heyvan görürem gorhmuram. Üz goyuram gâh neyistanlara, Bir sürü aslan görürem gorhmuram. Megberelikde edirem gâh mekân, Gebrde hortdan görürem gorhmuram Leyk bu gorhmazlıg ile doğrusu, Ay dadaş, vallahi, billahi, tallahi Harda Müselman görürem gorhuram... Bisebeb gorhmayıram, vechi var : Neyleyim ahır, bu yoh olmuşların Fikrini gan gan görürem, gorhuram Gorhuram, gorhuram, gorhuram. 95
“Neş’e - yi Gelyanın Üçündür”, “Part Part”, “Serhesab”, “Ağlaşma”, “Şükr Ola”, “İlahi”, “Sual- Cavab”, “Bize Ne”, “Baggal Kişi”, “Cavan”, “Menim Tek”, “Kişi”, “Millet Marşı”, “Gurban Bayramı” ve diğer pek çok şiirinde çok farklı ahlaki problemleri ele almıştır. Tüm bu ahlaki çöküntüler karşısında neden bu kadar sert bir tavır takındığını da “Ne Yazım” şiirinde anlatmıştır: Şe’re meşğul ederek hatir-i gem-mailimi, Goyuram genşerime kâğızımı, çernilimi, Gelirem yazmağa bir kelme, tutursan elimi, Gorhuram ya ne üçün, çünki kesirsen dilimi, Ey eceb, men ki sedaget yolunu azmayıram. Hele gördüklerimin dördde birin yazmayıram 96
2.4. Dil ve Üslup Özellikleri Şiirlerini toplumsal bir anlayış çerçevesinde şekillendiren Sâbir halkın anlayabileceği sade bir dil kullanmaya özen göstermiştir. Anlatmak istediği düşüncelerin geniş kitlelere ulaşabilmesi için de bu şarttır. Bu noktada Molla Nasreddin dergisi etrafında toplanan tüm
95 “Gorhuram” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 79. 96 “Ne Yazım” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 158. 129 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY sanatçılar aynı kanıdadır. Amaç halka gerçekleri göstermekse halk dilinden konuşmak gereklidir. (Bu noktada diğer bir edebî grup olan Füyûzatçılarla çelişirler.) Özellikle Türkçe dışında dilleri kullanıp kendisini entelektüel zanneden ve aydın geçinen kişileri bu düşüncelerinden ötürü eleştirmektedir. Bu nedenle onların ağzından yazdığı “Ürefa Marşı”nda: İnteligentik, bu ki böhtan değil, Türki danışmag bize şayan değil, Türk dili gabil-i irfan değil, Biz buna gail olan insanlarıg... Ay barakallah, ne gözel canlarıg! Türk gezeti verse de egle ziya Men onu almam elime mütlega, Çünki müselmanca gonuşmag bana Eybdir! Öz eybimizi anlarıg! Ay barakallah, ne gözel canlarıg! 97
diyerek Türkçeden uzak duran , onu küçük gören zihniyeti eleştirir. Kendisi ise eski şiir tarzının getirdiği alışkanlıkla ve aruz ölçüsünün verdiği zorunlulukla bazı durumlarda ağır bir dil kullanmış gibi görünmektedir. Fakat unutmamak gerekir ki Azerbaycan sahası Anadolu sahasından çok farklıdır. Özellikle Farsçanın çok derin bir etkisi vardır, bununla beraber şiirlerini günümüzden bir yüzyıl önce yazdığı da düşünülürse bize biraz ağır gelebilecek dilinin o zamanki halk dilinden hiç de uzak olmadığı anlaşılır. Pek çok şiirinde halkın günlük hayatta kullandığı kelimeleri aynen kullanmayı tercih etmiştir. “Part Part” ve “Eyle Bilirdim ki” gibi şiirleri halk dilini kullandığının en iyi örnekleridir: Âdetimiz daş idi de'va günü Tullarıdıg elde sapan gıjhagıj. Herkese deyseydi ederdi haman Bir nece gün ah ü feğan ufhauf.” 98
“Övc-i fezade görerek bayguşu, Sehnde gaggıldayıram indi men. Bir de meni vurma aman, sengdil, Rehm ele, pıggıldayıram indi men 99
Çocuklar için yazdığı şiirlerinde ise son derece yalın bir dil kullanmış, onlara farklı konularda bilgi ve nasihat verebilmek için onların seviyesine inmeyi başarmıştır. “Goca
97 “Ürefa Marşı” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 217. 98 “Part-Part” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 32. 99 “Eyle Bilirdim ki” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 42. 130 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY Bağban” şiirinde çalışmanın öneminden bahsederken muhatabının çocuklar olacağını unutmamıştır:
100
Bazı şiirlerinde ise hiçbir yerde kolay kolay görülemeyecek çok ilginç benzetmeleri vardır:
101
İş bilmeyen ancag yemek içmekden elave Bu canlı değirmanlarına şükr, Hudaya! 102
Sonuç 20. yüzyıl, Azerbaycan’da önemli siyasi ve toplumsal yeniliklerin olduğu, Azerbaycan Türklerinin geleceği açısından da dikkat çekici gelişmelerin görüldüğü bir dönemdir. Bu yıllar; özgürlük hareketlerinin genişlediği, işçi ayaklanmalarının arttığı ve Çarlık Rusya’nın artık son günlerini yaşadığı yıllardır. Molla Nasreddin dergisi Celil Memmedguluzade’nin önderliğinde böyle bir siyasi ortamda çıkarılmış, bu dergide Türklerin ve Müslümanların uyanması ve diğer milletlerin düzeyine ulaşabilmesi için mücadele edilmiştir. Bu mücadeleyi gerçekleştiren şairler içinde en önemli isim ise Mirze Elekber Sâbir’dir. Çok kısa bir edebiyat hayatı olmasına rağmen hiciv kavramını mizah unsuruyla başarıyla birleştiren Sâbir, şiirlerinde Azerbaycan’daki eğitimin içler acısı durumunu, Müslüman halkın eğitime önem vermemesini, kız çocuklarının çocuk yaşta evlendirilmelerini, kadınların toplumsal düzen içerisinde hiçbir hakka sahip olmayışlarını, toprak ağaları ve yerli zenginlerin halkı ezmelerini, dini tekelleri altına alarak halkın manevi duygularını sömüren mollaları ele alarak eleştirmiştir. Bu eleştirileri yaparken de özellikle halkın anlayabileceği yalın bir dil kullanmayı tercih etmiştir. Böylece millî unsurlara verdiği değer bakımından sadece Azerbaycan’da değil, İran ve Anadolu’da da oldukça etkili olmuştur.
100 “Goca Bağban” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 386. 101 “Sebr Eyle” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 130. 102 “Şükr Huda’ya” - SABİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. s. 95. 131 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY
(http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Molla_Nasreddin) 132 Lokman TAŞKESENLİOĞLU ______________________________________________ Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/3 2013 s. 96-132, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 2/3 2013 p. 96-132, TURKEY Kaynakça: ADIGÜZEL, S. (2007). Tiflis Edebi Muhitinde Molla Nasreddin Dergisi ve Dergide Tartışılan Konular. Bilig Dergisi. S 41. AKPINAR, Y. (1994). Azerî Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul. ALTAYLI, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. İstanbul. BANARLI, N. S. (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C 2. İstanbul. BAYRAMOĞLU, A. (2003). Mirze Elekber Sabir (Heyatı ve Eserleri). Bakü. CELAL, M. - HÜSEYNOV, F. (2000). XX. Asır Azerbaycan Edebiyatı. İstanbul. hz. Kemal YAVUZ- Erol ÜLGEN. HÜSEYNOV, F. (1986). Molla Nasreddin ve Molla Nasreddinciler. Bakü. MEHMETGULUZADE, H. (2002). Hatıralar. Ankara. hz. Fatma ÖZKAN. MİREHMEDOV, E. (1988). Molla Nasreddin, C 1. Bakü. SÂBİR, M. E. (1962). Hophopname. Bakü. hz. Abbas ZAMANOV. SÂBİR, M. E. (1975). Hophopname. Ankara. hz. Abdülmecid DOĞRU. SÂBİR, M. E. (2007). Hophopname. İstanbul. hz. İsa ÖZTÜRK.
ZAMANOV, A. (1973). Sâbir ve Müasırleri. Bakü. Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|