T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ kamu yönetiMİ ve siyaset biLİMİ (Sİyaset biLİMİ) anabiLİm dali
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 amaçlarından biri Rus Orta Asyası ile Hindistan arasında bir tampon bölge oluşturmak olmuştur. Bu tampon bölge, Hindistan’a geçiş için en elverişli yer olan Afganistan olarak düşünülmüştür. 99 İngilizlerin bu tampon devlet anlayışı ile birlikte Orta Asya halklarını Ruslara karşı kullanmak konusunda da bir takım düşünceleri olması büyük olasılıktır. 100
İngiltere’de Orta Asya üzerine dernekler oluşturulmaya, bölge ile ilgili dergiler çıkarılmaya başlanır. İlk sayısı 1886’da yayınlanan The Asiatic Quarterly Review, Rusların Orta Asya etkinlikleri üzerine yoğunlaşmakla kalmamış, Orta Asya ve Afganistan halkları üzerine de çok sayıda yazının yayınlandığı platform olmuştur. Orta Asya üzerinde gelişen ve Hindistan’ın kontrolü üzerine yoğunlaşan bu İngiliz- Rus rekabeti, İngiltere ile Rusya arasında 1907’te imzalanan antlaşma ile bir süreliğini yatışmıştır. Orta Asya ile ilgili olarak yayınlanan dergilerde, bu antlaşma sonrasında Rus tehdidi konusu silikleşmeye başlamıştır.
Kipling olmuştur. (Steven Sabol, “Orta Asya’da Rus-İngiliz Rekabeti,” Türkler Ansiklopedisi, Cilt 18, s.594, dn.:1) 99 Afganistan’ın Hindistan açısından önemi ve dolayısıyla İngiltere için anlamı üzerinde duran çok sayıda makale ve yazıdan bir kaçı şunlardır: Annette S. Beveridge, “The Khaibar Pass as the Invaders’ Road for India,” Journal of Royal Central Asian Society, Vol.: XII, Part II J.D.Rees, “The Western Frontiers of India,” The Imperial and Asiatic Quarterly Review, Third Series, Volume XV ( April 1903), ss.225-252. H.E. Crocker, “The Khyber Pass,” Journal of the Central Asian Society, Vol: XVIII (July 1931), Part III, ss.425-430. 100
Zeki Velidi Togan, anılarında “«Pantürkizm» fikri bidayette Macar Vambrey tarafından 1868-1974 yılları arasında ileri sürülmüş olup, İngiltere hükûmeti tarafından da Osmanlı İmparatorluğunu Ortaasyada Ruslara karşı kendisiyle müttefik bulundurmak maksadiyle bir aralık koltuklanmıştır.” değerlendirmesinde bulunarak, İngiltere’nin Osmanlı Devleti üzerinden Orta Asya Türk halklarını kullanmak istediğini belirtmiş olmaktadır. (A. Zeki Velidî Togan, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve
1942-1947, s.561-562.) H.B. Paksoy da panturancılık akımının Vámbéry tarafından yaratıldığını belirttikten sonra, Vámbéry’nin İngilizler ile olan ilişkisinden hareketle “1860larda yer alan bu yaratıcılık [panturanizm], Kraliçeleri her gün çay içen bir imparatorluğun yararına idi.” değerlendirmesinde bulunmaktadır. ( H.Bülent Paksoy, “Pan adlı İki Kurgusal Yaratık: Uydurma “Belgelerin” Türkler zararına kullanılmaları,” Avrasya Etüdleri, Cilt:1, Sayı:2 (Yaz 1994), s.64.)
31 İngiltere’nin Orta Asya üzerine hassasiyetinin yeniden alevlenmesi ise 1917 yılında Rus Çarlığı’nın yıkılması ile olmuştur. Bu dönemde ortaya bağımsız Türk devletleri çıkmaya başlamışlardır. Kokand’da Türkistan Millî Muhtar Cumhuriyeti, Alaş-Orda Hükümeti, Buhara Milli Devleti, Hîve (Harezm) Devleti Çarlığın yıkılmasının ardından belirmişlerdir. 101
Devrimin hemen sonrası bu karmaşık durumdan yararlanmaya çalışan Almanya’nın Osmanlı Devleti aracılığıyla bölgeye girmeye çalışması, İngilizlerin bu dönemdeki kaygılarının temel nedeni olmuştur. 102
İttihatçı liderlerin, Almanya ile işbirliği içerisinde pantürkist amaçlarını panislamizm ile birleştirmeleri, Orta Asya ve Afganistan’da Teşkilat-ı Mahsusa ajanlarının bu yolda çalışmaya başlaması, sömürgelerinde ve özellikle Hindistan’da yaşayan milyonlarca Müslüman dolayısı ile İngilizlerin Türk ve Alman faaliyetlerine karşı önlemler geliştirmelerini de beraberinde getirmiştir. Bölgeye bu dönemde çok sayıda İngiliz askeri seyahati gerçekleştirilmiştir. 1924 yılında Bolşeviklerin, Orta Asya üzerinde kontrolü yeniden sağlamaları İngilizlerin dikkatini bir kez daha Rusların etkinlikleri üzerine çevirmiştir. 103
İngiltere’nin, Hindistan’ın anahtarı olarak gördüğü bölge üzerindeki hassasiyetleri Hindistan sömürgesini bırakana kadar devam etmiştir. Bununla birlikte Orta Asya, Rusya karşısında yer alan devletlerin sürekli olarak ilgi alanlarından
101
Baymirza Hayit, Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, s.245. 102
İngilizlerin Turan hareketi ile yakından ilgilendiklerinin örnekleri için bknz.: [A.J. Toynbee], Report on the Pan-Turanian movement, London, Intelligence Bureau- Department of Information, October 1917, 26 sayfa.( Bu çalışmada bu kitapçık görülememiştir.) The Rise of the Turks, The Pan-Turanian movement, Historical Section of the Foreign Office, London, 1919, 49 sayfa. A Manual on the Turanians and Pan-Turanianism, London, Geographical Section of the Naval Staff Intelligence Department, 1918,256 sayfa. Z.V.Togan, bu çalışmanın yazarının Sir Denison Ross olduğunu bizzat yazarın ağzından öğrendiği bilgisini aktarmaktadır. A.Zeki Velidi Togan, Bugünkü
1999, 366 sayfa.) 103 1930 yılında yayınlanan bir makalede Rusların gelecekte kaotik bir Afganistan üzerinden Hindistan sınırına ulaşacakları ve Hindistan’a girecekleri öngörülmektedir. ( Rowan Robinson, “The Place of India in Imperial Defence,” Journal of the Central Asian Society, Vol.: XVIII(1930), Part I, s.76.) Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|