Sonuncu Fateh indd
Yüklə 12,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 S O N U N C U FAT E H nunla da zəhmətkeş əhalinin geniş narazılığına səbəb olmuşdu... Bu məlumatı bir qədər təfərrüatı ilə verməkdə məqsədim var. Dünya şöhrətli hökmdar Nadir şah barədə bizim ilk ensiklopediyamızda verilmiş bu arayış o zamanın ideoloji yasaqları şəraitində ya- zıldığı üçün iki mühüm faktın üstündən bilmərrə keçilmişdir. Məsələn, bircə kəlmə ilə də olsa qeyd edilməmişdir ki, Nadir şah ulu babalarından üzü bəri azərbaycanlıdır, soydaşlarımızın bu gün şimalda- kından da sıx yaşadıqları Cənubi Azərbaycandandır. İndi də İranın bu yerlərində Azərbaycan əsilli əhali böyük əksəriyyəti təşkil edir. Görünür, məqaləni hazırlayan və buraxan yoldaşlar yanlış olaraq belə hesab ediblər ki, feodal-patriarxal orta əsr hökmda- rının sovet Azərbaycanı sakinlərinin də ulu babala- rından olması faktını ağartmaq bizə əskiklik gətirər. Çox qəribədir ki, sözü gedən ensiklopediyanın elə həmin VII cildində XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəllərinin fransız imperatoru Napoleon dövlət xa- dimi və sərkərdə kimi gen-bol təriflənmiş, «düşmən qüvvələrini darmadağın etməyi özünün başlıca vəzifəsi» hesab etməsi, strateji təşəbbüsü həmişə əlində saxlaması, bir sərkərdə olaraq onun digər şəxsi keyfiyyətləri sadalanmışdır. Deməli, prinsip- siz prinsip beləymiş ki, özgə millətlərin, o cümlədən rus və avropalıların tarixi simalarını istədiyin qədər təriflə, sovet respublikasının, özəlliklə də türk- müsəlman xalqlarının tarixini isə saxtalaşdırmaq olar...
9 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R Bunu bəlkə də regional bir hadisə, əyalət faktı kimi qiymətləndirmək istəyənlər tapıla. Lakin Azərbaycan sovet ensiklopediyasında üstündən sükutla keçilən digər çox mühüm bir fakt isə mənə elə gəlir ki, qlo- bal mahiyyət daşıyır. Hamı bilir ki, Nadir şah islam dininə rəxnə salan, əsrlərcə onu zəiflədən, bu gün də bədxahlarımızın dəyirmanına su tökən məzhəb ayrılığına, sünni-şiə ixtilafına qarşı ardıcıl mübarizə aparmış, bu sahədə çox böyük məhrumiyyətlər yaşa- yıb ciddi maneələrlə qarşılaşmış, lakin öz imkanları dairəsində mübarizəsini ardıcıl olaraq davam etdir- mişdir. Bəlkə də bu problem məhz dinlə bağlı oldu- ğu üçün dini bəşəriyyətin tiryəki adlandıran Leninin ardıcılları Nadir şaha və onun nəsillərinə baş ucalığı gətirən həmin məsələdən də sərf-nəzər etməyi üstün tutmuşlar. Halbuki Qədim Şərq, özəlliklə də İran və Türkiyə müsəlmanlarının, tarixin müxtəlif çağların- da bu iki imperiyanın tərkibində olmuş bir sıra di- gər xalqların inkişafına ciddi surətdə mane olan bu islamdaxili problemin aradan qaldırılması məqsədilə dövlət səviyyəsində təşəbbüs göstərib bu yolda ardı- cıl mübarizə apardığı üçün Nadir şahı rəhmətlərlə yad edib ona heykəl qoymaq lazımdır. H.Mirələmov öz romanında baş qəhrəmanın bu yolda ardıcıl fəa- liyyətinə haqlı olaraq geniş yer vermiş, bu sahədəki əndişələrini rəğbətlə təsvir etmişdir. * * * «Sonuncu fateh» tarixi romandır, roman-xro ni- kadır. Bu əsərdə böyük sərkərdənin həyatının əsas 10 S O N U N C U FAT E H məqamları, doğulub boya-başa çatdığı mühit, ailəsi, yeniyetməlik və gənclik zamanları, Buxaradakı əsirlik illəri, hərbi qulluq çağları, hakimiyyətə yetişməsi, ölkəsinin yadelli işğalçılardan təmizlənməsi uğrunda qətiyyətli mübarizəsi, mühüm hərbi yürüşləri, ölkənin ərazisini genişləndirmək, dövlətin təhlükəsizliyini və qüvvətini təmin etmək məqsədilə apardığı irimiqyaslı müharibələr özünün ardıcıl bədii təsvirini tapmışdır. Bu münasibətlə yazıçı çox geniş araşdırmalar apar- mış, tarixi mənbələri ətraflı öyrənmişdir. Bu mənbələr arasında məşhur İran tarixçisi Məhəmməd Hüseyn Qüddusinin «Nadir şah» monoqrafiyası da var. Hə- min monoqrafiya tanınmış şərqşünas Məmmədəli Mü səddiq tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olu- nub, 1999-cu ildə Bakıda nəşr edilmişdir. Qüddusinin əsəri də öz növbəsində sərkərdənin həyatına və hərbi yürüşlərinə dair müxtəlif dillərdə yazılmış bir neçə tədqiqatda, o cümlədən də Nadir şahın şəxsi mün- şisi (mirzəsi) Mirzə Mehdi Xəzaninin öz hökmdarı barədə tərtib etdiyi «Nadirin tarixi» kitabında yazı- lanlara əsaslanmışdır. Beləliklə də öz əsərini yazmaq üçün H.Mirələmovun əlində yetərincə tarixi material olmuşdur. Bununla belə «Sonuncu fateh» tarix kitabı yox, özünə məxsus süjet və kompozisiyası, obraz və xarakterləri olan, təcrübəli ədibin təravətli bədii təsvir vasitələri ilə süslənən maraqlı bir tarixi romandır. Roman lap ilk səhifələrindən oxucunu gərgin ha- disələr burulğanına salır. Biz ekspozisiyada Nadirin uşaqlıq çağlarında otardığı ilxını xilas etdiyi zaman təbiətin şahə qalxdığını görür, 12-13 yaşlı Nadirin 11 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R qorx mazlığının, böyük igidlik və fərasətinin şahi- di oluruq. Hakimiyyətinin sonlarına doğru səltənəti bü rümüş separatizmin hökmdarın daxili aləmində yaratdığı böyük həyəcanları, bir-birini təqib edən, bəzən də biri-digərinə zidd olan fıkir və duyğular se li, təlatümlü hallar canlı təhkiyə əsasında lövhə- lövhə gözlərimiz qarşısından keçir. Epik janrda yazıçı sənətkarlığının özünü göstər di- yi ən universal müstəvi, əlbəttə, bədii obrazlar, xarak- terlərdir. H.Mirələmovun romanındakı əsas obrazlar arasında ən çox yer verilib yadda qalanı, təbiidir ki, Nadir şahın özüdür. Elə buradaca yada salıram ki, Na- dir şahın taleyi Azərbaycan ədəbiyyatını XIX əsrin lap sonlarından başlayaraq maraqlandırmışdır. Bu obrazı Azərbaycan dramaturgiyasına ilk dəfə görkəmli yazı- çı və ictimai xadim Nəriman Nərimanov (1870–1925) gətirmişdir. Bu əsərin əvvəlində Nadir vaxtaşırı uzaq- yaxın obalara hücum edib qətl-qarətlə məşğul olan bir quldur kimi təqdim olunur. Əsərdə işarə var ki, guya onun atası da quldur olmuşdur. Dayısı Cavad növbəti qarətdən təzə qayıtmış Nadiri danlayır, ona öyüd verib deyir ki, quldurluqdan, bu «yaman peşədən» əl çəkib öz gücünü, istedadını vətən və millət yolunda sərf etsin, yad əllərdə qalmış ata-baba torpaqlarını düşmənlərdən azad etsin. Guya bu nəsihət Nadiri ayıldır və o, öz qüvvət və məharətini elin-obanın azadlığı və rifahı işinə yönəldir. Əsərin növbəti, doqquzuncu gəlişində Nadir də öz yeniyetmə oğlu Rzaquluya nəsihət edir ki, quldurluq pis işdir, öz gələcək fəaliyyətini xalqın rifahına həsr etsin, qılıncını vətənin istiqlalı uğrun- Yüklə 12,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|