Sonuncu Fateh indd
Yüklə 12,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 S O N U N C U FAT E H da mübarizə üçün qınından çıxartsın. Pyesin sonra- kı məclis və gəlişlərində Nadirin, qulluğunda olduğu Şah Təhmasib sarayındakı intriqalara sinə gərməsi və əfqanlarla dava epizodları barədə informasiya səslənir, bu döyüşlər hardasa, əsasən səhnə arxasında cərəyan edir. Beşinci, sonuncu məclisdəki gəlişlərdə meşədə ov edərkən Nadir şaha qarşı sui-qəsd edilməsi və onun bu işdə əli olduğunu güman etdiyi şahzadə Rzaqulunun gözlərini çıxartdırması faciəsi yer alır. Son iki gəlişdə isə əsas yeri bu dəhşətli hökmü verməkdə yanıldığını başa düşən Nadirin yaşadığı ağır peşmanlıq həyəcanları tu- tur. Finalda Nadir şah saraya yaxın olan bir neçə bəy tərəfindən xaincəsinə öldürülür... Beləliklə Nadir kimi ötkəm bir zor sahibinin, qarət etdiyi mallardan qürrələnən, yaxın bir qohu- muna onun ailəsinin bir illik xərcini ödəməyə yetəcək qədər qarət malı təklif edən quldurun öz dayısının təqribən yarım səhifəlik məsləhətinə qulaq asandan sonra nümunəvi bir sərkərdəyə, vətənpərvər və müd- rik bir şaha çevrilməsi bir qədər inandırıcı olmasa da, mütləqiyyətin mahiyyətini ifşa edən ilk tarixi faciə kimi ədəbiyyat və teatr tariximizdə özünə məxsus iz qoymuş bir əsər olaraq əhəmiyyətini bu gün də qoru- yub saxlayır. * * * Öz baş qəhrəmanını bir obraz kimi təbii inkişafda götürən H.Mirələmov onun uşaqlıq, yeniyetməlik çağ- ları ilə bağlı çox maraqlı hadisələr təsvir edir. Həmin təsvirlərdən alınan ümumi təəssürat budur ki, ətrafına
13 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R tərəfdarlar toplamaq, onlarla dil tapmaq, başçı olmaq kimi meyillərin ilkin təzahürləri Nadirdə elə onun ye- niyetməlik illərindən özünü göstərməyə başlamışdır. Yəqin möhtərəm oxucular el arasında məlum olan bu deyimi dəfələrlə eşidiblər. ...Uşaq var ki, mə- rəkəyə gəlib tay-tuşlarının hansısa bir oyuna başlamaq istədiklərini, bu zaman iki dəstəyə bölündüklərini gö- rəndə deyir: «məni kim öz dəstəsinə götürür?» Uşaq da var ki, həmin vəziyyətdə meydana çıxıb inamla qış qırır: «Mənnən olmaq istəyən yanıma gəlsin!» Ya- zıçı, Nadirin məhz ikincilər qəbilindən olduğuna, öz gücü, çevikliyi, ağlı və «bağlı düyünləri açan» iradəsilə ətrafındakılara nümunə göstərdiyinə bizi inandırır. Məktəb görmədiyinə baxmayaraq Nadir kənddən Xo- rasanda at satmağa gedən atasına müştərilərlə hesab- laşmalarında kömək edir. Özbək çapqınçılarının Nadi- ri, anasını, qardaşını, bəzi qonşularını əsir edib Mərvə, Xivəyə, Buxaraya apardıqları «Əsirlikdə» fəsli xüsusilə təsirli yazılıb və qəhrəmanın ilk məhəbbəti də bura- ya da xil olmaqla, maraqlı təfərrüatlarla zəngindir. O, 16 ya şı olanda anası öz ilxıçı ərindən yadigar qalmış kəməri oğluna bağışlayıb ölür. Qul və əsirlik həyatından xilas olub qaçmaq işində gələcək zövcəsi Zöhrə ona yaxşıca kömək edir, həyət qapısını gecə açıq qoyur. Buxaradan üç atlı çıxır: Nadir, qardaşı İbrahim və Əmirqulu. Bu detal da çox maraqlı olub obrazın tiz- fəhmliyinə dəlalət edir. Nadir əsir kimi gətiriləndə gecə vaxtı ulduzlara diqqətlə baxıb yolunu necə manşırlamış- dısa, əsirlikdən qaçanda da bu vasitədən istifadə edə- rək azmır, doğma yurda düzgün istiqamət alır: «Məş - 14 S O N U N C U FAT E H riq dən Məğribə doğru, qalanı asandır!» deyir. Be ləliklə hər üçünün dörd illik əsirlik cəfalarına son qoyulur. Nadir 22 yaşında ilk dəfə qılıncına sarılıb Xorasanı və ətrafını quldurlardan, yol kəsənlərdən təmizləmək üçün yerli nüfuz sahiblərindən Babəli bəyin dəstəsi- nə qoşulur. Bacarığı, istedadı və cəsurluğu sayəsində tez liklə onun mühafizə dəstəsinə başçı təyin olu nur. Türk mənistan çöllərində müvəffəqiyyətlə apardığı dö yüşlərdə çoxlu özbək əsiri ələ keçirir. Özəlliklə öz- bəklərin zülmündən narazı olanların hesabına Nadir xan öz ordusunu xeyli qüvvətləndirərək regionda sayılıb-seçilən bir sərkərdə kimi geniş şöhrət tapır. İndi artıq «böyük birliyə» gedən yola rəvac verməyin vaxtı gəlib çatmışdı və Nadir xan heç bir fasilə vermədən on illər boyu bu yolda ağlı, qeyrəti, qılıncı ilə əlləşib vuruşur, hərdən mühasirədən güclə yaxa qurta- ra bilir, başına gələn böyük bəlalara, yaşadığı çoxlu mənəvi sarsıntılara baxmayaraq bir sərkərdə kimi ye- tişir, nəhayət bu yolda bir əsgər, bir əqidə adamı kimi həlak olur. O, son nəfəsdə də tam səmimiyyətlə bir daha etiraf edir: «Bunlar necə adamlardır, ilahi, hər kəs öz qalasının hakimi, öz evinin böyüyü olmaq is- təyir. Böyük bir ölkənin əldən getməsi isə heç kimin vecinə deyil!» Bu, hökmdarın yüksək dövlətçilik miq- yaslı düşüncələr axarının təbii yekunudur. Bu gün Hüseynbala müəllimin romanının səhi fə- lərindən alınan belə bir təəssürat çox xoşdur ki, Nadir hələ Səfəvi padşahı olmazdan əvvəl bütün azadlıq da- valarında nümayiş etdirdiyi müdrikliyi, cəsarəti, bir sərkərdə və döyüşçu kimi şəxsi fədakarlıq nümunələri 15 N A D İ R Ş A H Ə F Ş A R ilə o zamanın (elə indinin özünün də) qüdrətli bir dövləti olan Rusiyanın gözünün odunu ala bilmişdi. Ədibin bu sözlərini həyəcansız oxumaq olmur: «Ru- siya Birinci Pyotrun dövründə on minlərlə əsgərinin həyatı bahasına zəbt etdiyi Səfəvi dövlətinin şimal torpaqlarını geri qaytarmağa məcbur olmuşdu». Hət- ta Nadir özündə elə bir təpər duymuşdu ki, Rusiya impe ratriçəsi Anna İvanovnaya izdivac təklifıni o öl- kənin Tiflisdəki səfirinə elan etmişdi! Bütün bunların fonunda Nadir xan yetişib gürcü hökmdarı Teymuraza təslim olmaq əmri yolladıqda Teymurazın öz ali mənsəbli yaxınları ilə Nadiri pişva- za çıxması, paytaxta girən fatehin atının ayaqları altına əlvan xalçalar atdırması yazıçının təqdimində çox təbii və təsirlidir. Tezliklə İrəvan qalasının da qapıları Nadi- rin üzünə taybatay açılır. Bu təqdimatda Nadir müd- rik insandır, tükü-tükdən seçən diplomatdır. 1736-cı ildə Səfəvi dövlətinin tarixindəki ən əlamətdar, ən ta- leyüklü bir təntənəli tədbirin şah seçilməsi məqsədilə 100 nəfərlik qurultayın keçirilməsi üçün məhz Muğa- nın (Azərbaycanın!) seçilməsi də özü haqqında çox şey deyir. Əlbəttə, öz qələbələrinin, beynəlxalq nüfuz və şöhrətinin zenitində olan 48 yaşlı Nadir heç bir qurultay və ya seçki keçirmədən də şahlıq taxtına çı- xıb tacı başına qoya bilərdi və bu addımı atdığı üçün heç kəs cəsarət edib ona «gözün üstə qaşın var» deyə bilməzdi. Maraqlıdır ki, o, qurultayın davam etdiyi üç gün ərzində özünün şah seçilməsi barədə çoxsaylı təklifləri rədd edir. Yalnız dördüncü gün razılıq verir. Lakin qurultayın qarşısında çox vacib şərtlər qoyur. Yüklə 12,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|