SeçKİ HÜququ və onun hüquqi MÜdafiƏSİNƏ dair praktik vəSAİT

 

21 

partiyaların,  kütləvi  informasiya  vasitələrinin,  seçicilərin  və  seçki 

prosesinin digər iştirakçılarının hüquq və vəzifələrini göstərir. 

Hüquq  sistemi  seçki  orqanlarını  öz  müddəalarında  göstərilən 

struktura  uyğun  hərəkət  etməyə  məcbur  edir.  Bu,  siyasi  partiyalara 

pul  vəsaitləri  formalaşdırmaq  və  seçkilərdə  qanuni  müddəalara 

uyğun  olaraq  iştirak  etməyə  imkan  verir  və  seçicilərin  siyasi 

hüquqlarını və hökumətdə təmsilçilərini seçmək hüquqlarını qoruyur. 

Hüquq  sistemi  ədalətli  seçkiləri  təşviq  edə  bilər,  qoruyucu  və  icra 

mexanizmləri  yarada  bilər.  Qoruyucu  mexanizmlər  arasında 

səlahiyyətlərin  bölünməsi  və  məhdudlaşdırılması,  məhdudlaşdırma 

və balanslaşdırma sistemi və qanuna riayət olunması daxildir. 

Hüquq  sistemi  bəzi  orqanları  müəyyən  vəzifələri  yerinə  yetirmək 

üçün  gücləndirə  bilər.  Buna  baxmayaraq,  bu  səlahiyyətləri  müxtəlif 

orqanlara  bölməklə  məhdudlaşdıra  bilər,  sonra  yoxlanılacaq. 

Məsələn,  seçki  idarə  icrası  ayrıla  bilər,  və  ya  bir  təşkilatın  seçki  və 

digər  idarə  etmək  səlahiyyətinə  malik  olacaq  -  seçki  dairəsində 

delimitasiyası  və  ya  siyasi  partiyaların  dövlət  vəsaitlərinin  atılması 

üçün  güc.  Nəzarət  seçkilərin  keçirilməsinə  nəzarət  etmək, 

problemlərin  müəyyənləşdirilməsi və həllərin tövsiyə edilməsi üçün 

məsul olan qurumları yoxlamaqla həyata keçirilə bilər. 

Seçki  orqanlarının  məsuliyyətlərinin  həcmini  bilməsi  üçün  verilmiş 

səlahiyyətləri  açıq  şəkildə  ifadə  etmək  vacibdir.  Sui-istifadənin 

qarşısını  almaq  üçün  verilən  səlahiyyətləri  məhdudlaşdırmaq 

lazımdır. 

Ədalətli  seçkilərin  keçirilməsi  üçün  hüquq  normalarının  icrası  son 

dərəcə vacibdir. Hüquq sistemi belə seçki idarəetmə orqanlarının və 

seçki  prosesinin  digər  iştirakçılarının  və  korrupsiyanın  aradan 

qaldırılması, hesabatlılığın təmin edilməsi, hüquq normalarına riayət 

edilməsi,  zəruri  hallarda,  məcburi  etibarlı  mexanizmləri  yaratmaq 

---

 

22 

üçün lazımdır. Hüquq normalarına riayət etmək üçün məsuliyyət, bir 

qayda  olaraq,  məhkəmə  sistemində,  polisdə  və  həbsxanalarda 

dayanır. 

Yeni  demokratik  sistemlərdə  azad  və  ədalətli  seçkilərin  keçirilməsi 

qaydaları  hələ  də  formalaşır.  Belə  hallarda  hüquq  sistemində  əsas 

prinsipləri daxil etmək vacibdir. Totolarizmdən demokratiyaya keçən 

ölkələrdə "bütün partiyalar tərəfindən qəbul edilən və hörmət edilən 

seçki qaydaları ilə razılaşmalıyıq"  tezisini ehtiva edən hüquq sistemi 

və seçki prosesi üçün institusional sistem formalaşdırılmalıdır. 

Digər məqsədlər üçün həyata keçirilən hüquqi sistemin islahatları da 

ədalətli seçkilərin təmin edilməsi üçün istifadə edilə bilər. Məsələn, 

Meksikada  hüquq  islahatları  əsl  demokratik  dəyişikliklərə  səbəb 

olub.  Yeni  bir  institusional  sistem  və  seçki  prosesində  yeni  iştirak 

formaları  yaradılıb.  Yaradılan  orqanlar  daha  sonra  yeni 

qanunvericilikdə seçkilərin bütövlüyünü qoruyan mexanizmlərə yeni 

qüvvə verən prosedurlar və metodlar yaradıblar.  

Bir  çox  ölkələrdə  seçkilərin  hüquq  sistemi  qanunvericilik, 

tənzimləmə,  məhkəmə  qərarları  və  tətbiqi  praktikasının  geniş  bir 

sisteminə  çevrilmişdir.  Bəzi  seçki  qanunları  olduqca  müasirdir, 

bəziləri köhnədir, amma hələ də qüvvədədir. Ədalətli seçkiləri həyata 

keçirmək  üçün  qanunvericilik  sistemini  başa  düşmək  və 

dəyişikliklərin  lazım  olduğu  yerləri  müəyyən  etmək  üçün  qanunları 

mütəmadi olaraq nəzərdən keçirmək vacibdir. 

Bütün  hallarda  qanunun  və  qaydaların  müddəaları  arasında 

münaqişənin  qarşısını  almaq  lazımdır.  Seçilmiş  vəzifəli  şəxslər 

ədalətli  seçkilərin  keçirilməsinə  kömək  edən  ardıcıl  hüquqi  struktur 

yaradan müxtəlif qanunların birləşə biləcəyini başa düşməlidirlər.  

Qanunlar, bir qayda olaraq, qanunverici hakimiyyət orqanı tərəfindən 

qəbul edilir və polis və ya məhkəmə tərəfindən tətbiq olunur. Bir sıra 

---

 

23 

qarşılıqlı  qanunlar  seçkilərin  ədalətliliyini  dəstəkləyə  bilər.  Ümumi 

qanunvericiliklə yanaşı, seçkilərlə bağlı xüsusi qanunvericilik aktları 

da  ola  bilər.  Cinayət  Məcəlləsində  qeyri-qanuni  fəaliyyətlərə  görə 

məsuliyyət  müəyyən  edən  müddəalar  təsbit  olunur,  mülki 

qanunvericilikdə  böhtan  və  ya  zərər  verən  digər  hərəkətlərə  görə 

məsuliyyət nəzərdə tutan normalar verilir. 

Federal  idarəetmə  sistemi  olan  ölkələrdə  yerli  və  milli 

qanunvericiliyin  mövcudluğu  vəziyyətini  çətinləşdirir.  Qanunlar 

qeyri-müəyyən,  çox  ümumiləşdirilməməli  və  ya  müxtəlif  şərhlərə 

imkan verməməlidir. Mübahisəli qanunlardan irəli gələn mübahisələr 

yalnız məhkəməyə verilə bilər. 

Qanunvericilik  institutları  bütün  qurumların  yaradılması  və  ölkənin 

konstitusiyasının  icrası  üçün  zəruri  olan  qanunların  qəbulu  üçün 

məsuliyyət  daşıyır.  Məsələn,  konstitusiya  yerli  rəhbərlik  sistemini 

təyin  edə  bilər.  Bu  halda  qanunvericiliyin  müddəaları  qəbul 

edilməlidir  ki,  seçkilərdə  iştirak  edən  strukturlar  bu  vəzifələrə 

seçkilər  keçirə  bilər.  Yerli  orqanların  idarə  olunması  üçün  digər 

qaydalar  vacibdir,  əks  halda  seçilmiş  vəzifəli  şəxslər  heç  bir  gücə 

malik deyildir. 

Ədalətli  seçkilərin  həyata  keçirilməsi  üçün,  azad,  ədalətli 

seçkilərin  rəqabət  əsasında  qurulması  prinsiplərini  qoruyan 

qanunlar  lazımdır.  Qanunlar  ölkədəki  siyasi  və  texnoloji 

dəyişikliklərə uyğun olaraq daim yenilənməlidir. 

Yeni  Zellandiyada  seçki  hüququ  Komitəsi  lazımi  esnekliği  təmin 

edir.  Komitə  seçki  ilə  bağlı  məsələlərlə  tanış  olmaq  üçün  hər  yeni 

parlament  tərəfindən  təyin  edilir.  Milli  seçkilərdən  sonra  Komitə 

seçkilərin  inzibati  və  hüquqi  aspektlərini  araşdırır.  Seçki  sədrinin, 

Ədliyyə  Nazirliyinin  və  seçicilərin  qeydiyyatı  mərkəzinin,  habelə 

ictimaiyyətin 

fikirlərini 

araşdırır, 

sonra 

Komitə 

seçki 

qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tövsiyələr təqdim edir.  

---