SeçKİ HÜququ və onun hüquqi MÜdafiƏSİNƏ dair praktik vəSAİT

 

15 

3.  SEÇKİ HÜQUQLARI VƏ ONUN 

HÜQUQİ MÜDAFİƏSİNİN PRİNSİPLƏRİ 

 

Ədalətli seçkilər demokratik prinsiplərə, ədalətli və qərəzsiz seçkiləri 

təşviq  edən  hüquqi  və  institusional  çərçivəyə  əsaslanan  bir  sıra 

standartlar  daxildir.  Bu  sistemlər  hər  bir  ölkənin  ictimai  və  siyasi 

kontekstinə  uyğunlaşdırılmalıdır,  amma  əsas  məqsədlər  eyni  qalır 

və ədalətli və azad seçkilərin tələbi ilə əsaslandırılır.  

Müasir  dünyada  ədalətli  seçkilərin  əsas  prinsipləri  kimi  seçkili 

demokratiyanın  prinsiplərinə  hörmət,  etik  davranış,  dəqiqlik, 

institusional  mühafizə  sistemləri,  müşahidə  və  icra,  habelə 

şəffaflıq prinsipləri qəbul edilib.  

Seçkili demokratiyanın prinsiplərinə hörmət prinsipi 

Seçkili demokratiyanın prinsiplərinə uyğun olaraq, bütün vətəndaşlar 

həm seçicilər, həm də namizədlər kimi seçkilərdə iştirak etmək üçün 

bərabər hüquqlara malikdirlər; 

   Qanunvericilik seçkilərin dövriliyini təmin etməlidir, 

  Bütün  vətəndaşlar  bərabər  səslərə  və  imkanlara  malik 

olmalıdır, 

  Səsvermə  azad və gizli keçirilməlidir,  

  Siyasi informasiya seçicilər üçün əlçatan olmalıdır,  

  Ədalətli və qərəzsiz seçki administrasiyası təmin edilməlidir. 

Bu prinsiplər ümumən azad və ədalətli seçkiləri təmin edir.  

Azad  seçkilər  ifadə  və  toplaşma  azadlığı,  hərəkət  azadlığı, 

birləşmək  azadlığı  və  əlbəttə  ki,  təhlükəsiz  siyasi  mühitdən 

əhəmiyyətli  dərəcədə  asılıdır.  Şəffaf  seçki  prosesi  ədalətli  seçki 

---

 

16 

qanunvericiliyi  və  təzyiq  və  təhdid  olmaması,  müstəqil  və 

qərəzsiz  seçki  komissiyaları  tərəfindən  bütün  iştirakçılar  üçün 

bərabər  imkanlar  yaraılması  seçkilərin  nəticələrinin  legitimliyi 

üçün mühüm  əhəmiyətə malikdir.  

Azad  və  ədalətli  seçkilərin  rəsmi  nəticələrinin  qəbul  edilmısi 

seçkilərdə  iştirak  qaydalarından,  demokratik  sistem  və  qanunun 

aliliyinə  riayət  etmək  öhdəliyindən,  apellyasiya  imkanından  və 

seçkilərin  açıqlığından  asılıdır.  Sistem  seçilmiş  demokratiya 

prinsiplərinin  və  azad  və  ədalətli  seçkilərin  hüquqi  və  institusional 

quruluşu ilə qorunub saxlanılır. 

Etik davranış prinsipi 

Seçkilərin dürüstlüyü seçkilərin idarə olunmasında iştirak edənlərin, 

komissiya üzvlərinin, namizədlərin, partiyaların və seçki prosesində 

iştirak edənlərin etik davranışından asılıdır. 

Bütün  iştirakçılar,  azad  və  ədalətli  bir  prosesi  həyata  keçirmək  və 

prosesin  bütövlüyünü  şübhə  altına  alan  davranışın  qarşısını  almaq 

kimi  davranmalıdırlar.  Buna  nail  olmaq  üçün  bütün  iştirakçılar  öz 

funksiyaları  və  vəzifələrini  peşəkar,  açıq  və  qərəzsiz  şəkildə  yerinə 

yetirməlidirlər.  Yəni,  vəzifəlilər  (seçkiləri  idarə  edənlər  də  daxil 

olmaqla)  öz  mövqeyini  şəxsi  mənfəət  üçün  istifadə  etməməlidirlər. 

Demək  olar  ki,  namizədlər  və  partiyalar  seçki  fonduna  xeyir 

verməlidirlər.  

Bir  çox  sistemdə  seçkilər  zamanı  iştirakçıların  necə  davranması 

lazım olduğunu müəyyən edən davranış qaydaları mövcuddur. 

Dəqiqlik prinsipi 

Seçkilərin  ədalətli  olması  ilə  bağlı  olan  problemlər,  aldadıcı  və 

saxtakar  hərəkətlərin  nəticəsidir,  lakin  onlar  da  insan  səhvinin 

---

 

17 

nəticəsidir.  Seçki  sisteminə  daxil  olanların  hamısı  peşəkar  və  dəqiq 

olmalıdır.  Səslərin  sayılmasında  qanusuz  işlər  və  ya  qeyri-dəqiqlik 

ciddi suallar yaradır və seçkilərin etibarlılığını pozur.  

Güc  təsirlərini  məhdudlaşdırmaq  və  məsuliyyətini  artırmaq  üçün 

yaradılmış  eyni  cəzbedici  və  balanslaşdırıcı  qüvvələr  səhvləri 

tapmaqda  kömək  edə  bilər.  Seçki  prosesini  pozmaq  və  ya 

manipulyasiya  üçün  edilən  cəhd  adətən  bir  inzibati  və  ya  mülki 

səviyyədə qalır. 

Seçkilərin  ədalətli  olması  ilə  bağlı  problemlər  qanunun  və  ya 

sistemin  strukturunun  formalaşdırılmasında  qeyri-dəqiqliklərə 

əsaslanır.  Məsələn,  qanun  və  qaydalar  seçki  rəsmilərinin  üzərinə 

müəyyən  seçki  idarəçiliyi  vəzifələrini  qoyur.  Hər  hansı  bir 

səlahiyyətlərin  çox  gizliliyə  sahib  olmasına  icazə  verən  pis  şərtlər, 

səlahiyyətdən  sui-istifadə  etmə  ehtimalını  yaradır.  Eynilə,  pis  təşkil 

edilmiş seçici qeydiyyatı sistemi şəxslərə bir neçə dəfə qeydiyyatdan 

keçmək imkanı verir və bu, insanların qeydiyyatına mane ola bilər.  

İnstitusional mühafizə sistemləri prinsipi: 

Azad  və  ədalətli  seçkilərin  təmin  edilməsi  üçün  məhdudlaşdırıcı  və 

balanslaşdırıcı  qüvvələrə  əsaslanan  institusional  müdafiə  sistemləri 

artıq  geniş  istifadə  olunur.  Effektiv  olmaq  üçün  onlar  hüquqi  və 

institusional  sistemlərin  bir  hissəsi  olmalıdırlar.  Seçkilərlə  bağlı 

səlahiyyətlərin  müxtəlif  strukturlar  arasında  bölüşdürülməsini  təmin 

etmək,  seçkiləri  idarə  edən  qurumlar  ilə  bir  tarazlıq  yaratmaq 

lazımdır.  Güclərin  bölüşdürülməsi  siyasi  partiyalara,  vətəndaş 

cəmiyyətinə  və  kütləvi  informasiya  vasitələrinə  seçkilərin 

monitorinqində  və  ictimai  hesabatların  təqdim  edilməsində  imkan 

yaradır.  

Güclərin  bölüşdürülməsi  və  məhdudlaşdırılması,  ümumiyyətlə, 

hüquqi  çərçivədə  müəyyənləşdirilir.  Məsələn,  hüquqi  müddəalar 

---