SeçKİ HÜququ və onun hüquqi MÜdafiƏSİNƏ dair praktik vəSAİT

 

18 

qanunun qəbul olunması və icrasını fərqləndirə bilər. Onlar həmçinin 

hökmləri  qəbul  edən  prokurorlar  və  məhkəmələrin  səlahiyyətlərini 

fərqləndirə bilərlər.  

Bu  mühafizə  mexanizmləri  seçki  qanunvericiliyinin  məhkəmə 

sisteminə  tətbiq  edilməsi  üçün  səlahiyyətləri  verə  bilər.  İdarəetmə 

tələbləri  seçki  sistemində  hər  strukturun  və  vəzifələrin 

səlahiyyətlərinin  bölüşdürülməsi  və  məhdudlaşdırılmasını  aydın 

şəkildə  müəyyən  etməlidir.  Belə  ki,  seçki  rəsmiləri  həmişə  öz 

səlahiyyətlərindən  xəbərdar  olacaq  və  onların  öz  səlahiyyətlərindən 

sui-istifadə  cəhdlərinin  qarşısını  almaq  üçün  belə  sistemin 

formaşdırılmasından əmin olacaq. 

Anlayış  və  anlaşılmazlıqlar  qarşısını  almaq  üçün  ictimaiyyət, 

siyasətçilər  və  partiyaların  hər  təşkilatın  məsuliyyətləri  barədə 

məlumatlandırılması vacibdir. 

Məsələn,  Yeni  Zellandiyada  müxtəlif  qurumlarda  seçkilər  zamanı 

xüsusi  vəzifələr  var.  Seçkilərin  gedişi  üçün  seçki  komissiyasının 

rəhbəri  Ədliyyə  Nazirliyinin  üzvüdür.  Seçici  Qeydiyyat  Mərkəzi 

(Yeni  Zellandiyadakı  poçt  xidmətinin  bir  hissəsi)  seçiciləri 

qeydiyyatdan  keçirir  və  siyahıları  saxlayır.  Seçki  Komissiyası 

müstəqil  orqan,  seçkilərlə  bağlı  məsələlər  haqqında  vətəndaşları 

məlumatlandırmaq  seçki  kampaniyaları  yayım  üçün  ictimai  vəsait 

təmin və onlara maliyyə hesabat almaq, partiyalar və onların müvafiq 

loqotiplər  qeydiyyatdan  edir.  Polis,  seçkilər  zamanı  pozuntuların 

araşdırılması  və  günahkarların  təqibi  üçün  məsuliyyət  daşıyır. 

Nümayəndələr  Komissiyası  seçki  dairələrini  məhdudlaşdıran  daimi 

müstəqil  bir  orqandır.  Parlament  komitəsi  seçkilərin  keçirilməsinə 

nəzarət edir və seçki qanunvericiliyinə düzəliş edir.  

1990-1996-cı illərdə Meksikada keçirilən seçki islahatları nəticəsində 

seçki  administrasiyası  Daxili  İşlər  Nazirliyindən  yeni  bir  quruma  - 

qərəzsiz,  müstəqil  Federal  Seçki  İnstitutuna  (IFE)  verilib.  Burada 

---

 

19 

seçkilərə  dair  mübahisələri  nəzərə  almaq  üçün  xüsusi  məhkəmə 

yaradılıb.  Seçicilərin  reyestri  tamamilə  dəyişdirilib  və  yüksək 

texnologiyalı,  təhlükəsiz  şəxsiyyət  kartları  tətbiq  edilib.  Tərəflər 

üçün  prosesin  hər  bir  mərhələsini  nəzarət  etməyə  imkan  verən 

monitorinq mexanizmi yaradılıb.  

Nəzarət və icra prinsipi 

Hüquqi və tənzimləyici tədbirlərin həyata keçirilməsi şəxsi və xüsusi 

maraqların  yaranmasına  səbəb  olan  tədbirlərin  monitorinqi,  ədalətli 

və azad seçkilər üçün şərait yaratmaq üçün vacibdir. 

Bu  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  qanunsuz  hərəkətlərə  və  ya  qeyri-

etik  davranışlara  yol  verənləri  cəzalandırmaq  üçün  vacibdir. 

Cəzasızlıq  iqlimi  və  qanunların  qeyri-qanuni  icrası  iqtidarın 

korrupsiyaya  və  vəzifələrə  laqeyd  qalması  üçün  əlverişli  bir  mühit 

yaradır.  

Seçkilərin  idarə  olunması  üçün  belə  bir  mühitdə  seçki  orqanlarının 

vəzifəli şəxsləri, namizədlərin oyunun qaydalarına riayət etməsi üçün 

heç  bir  təşviq  yoxdur.  Qanunların  davamlı  icrası  seçki  prosesində 

korrupsiyanın  aradan  qaldırılması  və  sistemin  davamlı  güvənliyini 

təmin etmək üçün vacibdir. 

Şəffaflıq prinsipi 

Nəhayət,  dürüst  bir  sistem  şəffafdır.  Şəffaf  sistemlərin  sayəsində 

dövlət  orqanlarının  qərarları  və  hərəkətləri  başa  düşüləndir  və 

məqbuldur.  İctimaiyyətin  gözündə  pozuntu  və  korrupsiyaya  səbəb 

olan  bir  sistemdən  istifadə  etmək  və  haqq  qazandırmaq  olduqca 

çətindir. Seçkiləri idarə edənlər qərarlar üçün məsuliyyətli olmalıdır, 

onlar  qəbul  edilən  qanunların  məzmununa  görə  də  məsuliyyətli 

olmalıdır.  Namizədlər  və  siyasi  partiyalar  da  öz  kampaniyaları 

---

 

20 

zamanı  onları  dəstəkləyən  şəxslərin  davranışı  üçün  məsuliyyətli 

olmalıdır. 

İştirakçılar  bütün  seçki  prosedurlarına  dair  məlumatları  əldə 

etməlidirlər  ki,  onlar  bütün  prosesin  necə  olduğunu  başa  düşsünlər. 

Şəffaflıq  və  müşayiət  olunan  ictimai  nəzarət,  adətən,  seçkiləri 

keçirən,  qanunlara  əməl  edən  və  hərəkətlərinə  görə  məsuliyyət 

daşıyır. 

Siyasətçilər,  seçki  rəsmiləri  və  siyasətçilər  arasında  müntəzəm 

məsləhətləşmələr  bütün  iştirakçılara  məqbul  olan  şəffaf  bir  seçki 

sisteminin yaradılmasına kömək edə bilər. Məsləhətləşmələr xüsusilə 

prosedurların  hələ  hazırlanmadığı  keçid  ölkələrində  vacibdir  və 

namizədlər  seçki  institutlarının  azad  və  ədalətli  seçkilər  keçirmək 

qabiliyyətini sorğulayırlar. 

Şəffaflıq  seçki  prosesinə  və  onun  nəticələrin  etibarlılığına  etimadı 

artırır və seçkilərin nəticələrini və seçilmiş namizədlərin legitimliyini 

şərtləndirir. 

4.  SEÇKİLƏRİN HÜQUQ SİSTEMİ 

Seçkilərin  hüquq  sistemi  qurumların  yaradılması  üçün  əsas  verir. 

Ədalətli  seçkilərin  həyata  keçirilməsi  üçün  hüquq  sistemi 

qanunvericiliklə  dəstəklənən  bir  birinə  aid  olan  bir  sıra  qanunlarda 

ifadə olunur. 

Çox  hallarda  hüquq  sisteminin  təməli  ölkənin  əsas  qanunu  olan 

konstitusiyadır.  Seçki,  cinayət,  mülki,  habelə  seçkilərə  məsul  olan 

müxtəlif  qurumlar  tərəfindən  qəbul  edilən  etik  davranış  davranış 

qaydaları, digər qaydalar da hüquq sistemini təşkil edir. 

Qanunvericilik  müddəaları  seçki  orqanlarının  strukturuna  və  bu 

qurumlara  cəlb  olunmuş  şəxslərə  təlimat  verir.  Onlar  siyasi 

---