Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi MÖVZU: DÖVLƏT VƏ HÜQUQ NƏZƏRİYYƏSİNİN OBYEKTİ, PREDMETİ VƏ METODOLOGİYASI § 1. DÖVLƏT VƏ HÜQUQ NƏZƏRİYYƏSİNİN OBYEKTİ VƏ PREDMETİ Hər bir elm sahəsi özünün tədqiqat obyektinə və predmetinə malikdir. Elmin obyekti onun öyrəndiyi hadisənin özüdür. Obyekt elmi dərketmədən öncə, ondan asılı olmadan mövcuddur. Bir sözlə, elmin obyekti insan şüurundan asılı olmadan obyektiv reallıq kimi mövcuddur. Lakin real mövcud olan obyektin elmin obyekti olması üçün ona şüur tərəfindən müəyyən münasibət göstərilməli, o, tədqiqat obyekti kimi qəbul edilməlidir. Yəni müəyyən bir hadisənin və ya obyektiv gerçəkliyin elmin obyektinə çevrilməsi üçün elmi şüurun
ona müvafiq
münasibət göstərməsi və onun
«predmetləşməsi» prosesi baş verməlidir. Bu proses mental və ya intellektual xarakterli, özü də rasional məzmuna malik olan bir prosesdir. Elmi dərketmə subyekti, obyekti müstəqil və real hadisə kimi qəbul edərək özünə qarşı qoyur və onu müəyyən aspektdən çıxış edərək öyrənir. Beləliklə də, öz obyekti və predmeti olan elm sahəsi meydana gəlir, inkişaf edir. Eyni bir obyekt müxtəlif elmlər tərəfindən öyrənilə bilər. Bu halda hər bir elm sahəsi müvafiq obyekti özünün xüsusi predmeti və metodologiyası baxımından öyrənir. Obyekt mühakimə, idrak vasitələri və elmin malik olduğu imkanların köməyi ilə öyrənilən varlığın bir sahəsidir. Elmi yanaşma və tədqiqat nəticəsində obyekt haqqında empirik biliklər nəzəri biliklərlə tamamlanır. Bununla da, elmi dərketmə öyrənilən obyektin dərindən dərk edilməsinin yaradıcı prosesini ifadə edir. Müvafiq yanaşmaya uyğun olaraq mahiyyətcə vacib və əsas hesab edilən və anla
ilqar Məmmədov yışlar vasitəsi ilə ifadə olunan xüsusiyyətlər, qanunauyğunluqlar elmin predmetinə çevrilir. Qeyd olunanlara əsaslanaraq elmin dörd əsas üzərində təşəkkül tapdığını deyə bilərik. Həmin əsaslardan ilkini hadisəyə, obyektiv gerçəkliyin müəyyən tərəfinə və ya cəhətlərinə münasibət göstərən insan şüuru, daha dəqiq desək, insan şüurunun müvafiq formasıdır. Bu, elmi şüurdur. Elmi şüur müəyyən hadisəni, obyektiv gerçəkliyin müəyyən tərəfini və ya cəhətlərini özü üçün «problemləşdirir» və beləliklə də, ikinci əsas, yəni obyekt müəyyənləşir. Düzdür, obyekt şüurun ona göstərdiyi münasibətdən öncə, həmin münasibətdən asılı olmadan özü-özünə mövcuddur. Lakin obyektiv gerçəkliyin elmin obyekti kimi konkretləşməsi üçün həmin münasibətin yaranması zəruridir. Belə bir münasibət nəticəsində obyekt real və müstəqil bir hadisə kimi şüur qarşısında durmuş olur. Beləliklə də, elmin obyekti onun şüurdan asılı olmayan ikinci «müstəqil» mühüm əsası kimi çıxış edir. Elmin üçüncü mühüm əsası onun predmetidir. Elm, məhz öz predmeti ilə konkretləşir, yəni müəyyən bir elm sahəsi kimi təzahür olunur. Elmin predmeti şüurun obyektə təsir etməsi, onu dərk etməsi və müəyyən aspektdən öyrənilən obyektin qanunauyğunluqlarını üzə çıxarması və həmin qanunauyğunluqların tədqiq edilməsi ilə müəyyənləşir. Elmi yaradıcılıq prosesində predmet obyektin qanunauyğunluqları haqqında elmi biliklər sistemi kimi müstəqilləşir, şüur qarşısında özünü, özündəki həqiqi olanları təsdiq edir. Lakin predmetdəki həqiqilik yüzdə-yüz deyil. Belə ki, müəyyən məsələlərlə bağlı biliklər hadisələrin inkişafının dinamikasına müvafiq olaraq dəyişir, dərinləşir, dəqiqləşir və beləcə inkişaf edir. Dəyişməyənlər isə obyektin dəyişməz cəhətləri və onlardan irəli gələn qanunauyğunluqlarla bağlıdır. Pred- metin
bu qaydada
müstəqilləşməsi nəticəsində o, elmi şüurun inkişafını daha da irəli apara bilən bazaya çevrilir. Elmin dördüncü əsası isə onun metodologiyasıdır. Növbəti paraqraf metodologiya məsələsinə həsr olunduğundan burada o barədə danışmağa ehtiyac yoxdur. 46
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Ümumiyyətlə, «obyekt» fəlsəfi kateqoriyadır. Fəlsəfənin verdiyi izaha görə, obyekt subyektin dərketmə və praktiki fəaliyyətinə qarşı durur, «insandan, onun şüurundan asılı olmadan mövcud olan obyektiv reallıq onu dərk edən fərdin fəaliyyət formalarının obyekti kimi çıxış edir»."' Dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin obyekti bilavasitə dövlət və hüququn özüdür. Göründüyü kimi, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin iki obyekti var. Yəni iki mühüm nisbi müstəqil ictimai fenomen-dövlət və hüquq bu elm sahəsinin obyekti kimi çıxış edir və obyektlərin dualizmi yaranır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi müstəqil bir elm sahəsi kimi həmin dualizmi öz spesifikliyinə uyğun qaydada dəf etmiş olur. Onun spesifikliyi isə nəzəri hüquq elmi kimi həmin iki nisbi müstəqil ictimai fenomeni (dövlət və hüququ), məhz hüquqi aspektdən çıxış edərək öyrənməsi ilə bağlıdır. Müasir nəzəriyyəçilərin fikri belədir ki, dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin obyektlərinin dualizmi həmin obyektlərlə bağlı anlayışlardan (dövlət və hüquq anlayışları) birinin məntiqi olaraq ilkin, müəyyənləşdirici, predmet formalaşdırıcı anlayış kimi qəbul edilməsi yolu ilə dəf edilir və aradan götürülür. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində belə bir predmet formalaşdırıcı, ilkin anlayış kimi məhz «hüquq» çıxış edir. Bu anlayışa uyğun olaraq bir-birilə yaxın olan, bir-birini şərtləndirən iki obyekt birləşir və elmin ümumi bir obyektinə çevrilir.^
Dövlət və hüquq hadisələrinin dövlət və hüquq nəzəriyyəsinin obyekti kimi çıxış etməsi, dövlət-hüquq həyatının nisbi müstəqilliyi və təkrarolunmazlığı, ictimai həyatın digər sahələrindən fərqlənən səciyyəvi xüsusiyyətlərə malik olması ilə bağlıdır. Dövlət və hüquq iki nisbi müstəqil hadisə olsalar da, onlar bir-birinə çox bağlıdırlar və daim qarşılıqlı olaraq bir-birinə təsir göstərirlər. Bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən və nüfuz edən dövlət və hüquq bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərə bilməz. ' Советский энциклопедический словарь. 8.924. 2 Проблемы общей теории права и государства.
8.5-6.
47 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|