Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov lərinin müəyyənləşdirilməsi tendensiyasını əks etdirirdi. İkincisində isə, empirik hüquq və onun tarixi şərhi əsas götürülməklə induksiya yolu ilə həmin materiallardan bir sıra hüquqi prinsiplərin əldə olunmasına üstünlük verilirdi. Beləliklə, onlardan birincisi mücərrədliyə meylli olduğundan gerçəklikdən, pozitiv hüquqdan uzaq düşmüş, ikincisi isə yalnız emipirik hüququ öyrəndiyindən faktiki materialların sadalanması ilə məhdudlaşmağa məhkum olmuşdur. XIX
ilə bu cür sərt ikiləşmənin aradan götürülməsi istiqamətində böyük irəliləyiş baş vermişdir. Məsələn, Şellinqin fəlsəfəsində deyilirdi ki, dünyada hər şey bir-birilə üzvi əlaqədədir və buna görə də onun bütün tərkib hissələri qarşılıqlı olaraq bir-birinə təsir göstərir və bir-birini şərtləndirir. Odur ki, həmin bütövlüyün hər hansı bir hissəsində baş verən dəyişiklik tamın özündə müvafiq dəyişikliyin yaranmasına səbəb olur. Dünya nizamının üzvi xarakterə malik olması isə onun əsasında duran obyektiv şüurun vahidliyinə əsaslanır. Bu cür ideyaların təsiri ilə hüququn ensiklopediyasında da təbii və tətbiqi hüquq sahələrinin birləşdirilməsinə, hüquqşünaslıq- da da üzvi birliyin yaradılmasına maraq artmışdır. Ümumiyyətlə, həm tətbiqi-empirik gerçəklikliyi nəzərə almaqla, həm də abstraktlaşdırma aparmaq yolu ilə hüququn bütövlükdə öyrənilməsinə alman klassik fəlsəfəsinin güclü təsiri olmuşdur. Hüquq ideyasını həm hüquqi anlayış, həm də onun həyata keçirilməsi kimi açıqlayan Hegel «Hüququn fəlsəfəsi» əsərində yazırdı: «Təbii və ya fəlsəfi hüquqla pozitiv hüquq arasındakı fərqi onların bir-birinə əks olması, ziddiyyət təşkil etməsi kimi qəbul etmək tamamilə yanlış olardı. Onlardan birincisinin ikinciyə münasibəti institusiyaların pandektlərə olan münasibəti kimidir. (İnstitusiyalar Yustinianın dövründə yaradılmış məcəllənin birinci hissəsi olmaqla hüququn nəzəri əsaslarım açıqlayırdı. Pandektlər və ya Digestlər isə məcəllənin ikinci hissəsi olub bir növ mövcud hüquq normalarını ifadə edən Roma hüquqşünaslarının əsərlərindən götürülmüş hissələrdən
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi İbarət idi. - M.i) (...) Ümumiyyətlə, qanunvericiliyin və onun tərkibində olan xüsusi anlayışların müəyyənləşdirilməsi onların təcrid olunması qaydasında və abstrakt olaraq yox, bir totailığın tabeli elementləri kimi dövrün və miilətin xarakterini ifadə edən digər bütün anlayışlarla, müəyyənləşdiricilərlə əlaqədə nəzərə alınması yolu ilə həyata keçirilməlidir. Məhz bu cür əlaqə vasitəsi ilə onlar həqiqi əhəmiyyətə malik olur və bu qaydada özlərini doğrulda bilirlər».’' XIX əsrin birinci yarısında ideaiist fəisəfə hüquqşünaslığa sintezləşdirici (ziddiyyətiəri vəhdətə gətirən) təsir göstərməklə hüquq ensiklopediyasının inkişafına güclü təkan vermişdir. Bunun nəticəsində hüququn ensiklopediyasında belə bir fikir formalaşmışdır ki, onun əsas vəzifəsi hüququn aii əsaslarını və hüquqşünaslığın müxtəlif sahələrinin əsaslarını, həmçinin də bu sahələriə bağiı oian elmlərin predmetinin həmin əsasiaria hansı əiaqəyə maiik olmasını müəyyənləşdirməkdən, o cümiədən, onları bir sistem kimi öyrənməkdən ibarətdir. Həmin dövrün tanınmış hüquqşünasiarından olan KarI Pyutter belə hesab edirdi ki, hüququn ensikiopediyası hüququn ümumi
daxili aniayışını açmaiıdır. Başqa
bir tədqiqatçı-Fridlender göstərirdi ki, hüququn ensiklopediyası hüququ «anlayışa çevrilmiş orqanizm» kimi təsvir edə bilməlidir. Varnkeniq isə hesab edirdi ki, hüququn ensikiopediyası hüquq eiminin və onun tərkib hissələrinin üzvi şəkiidə böiünməsini təhlii etməiidir. K. Pyutteriə Varnkeniqin təsiri ilə hüququn ensiklopediyasında ümumi hüquq tarixinin bir çox məsələlərinə də toxunulmuşdur. Həmin dövrün üzvi hüquq ensiklopediyası bütövlükdə onunla xarakterizə olunur ki, bu ensikiopediya əvvəlcə rasional və tarixi şərhetmə əsasında hüququn mahiyyətini açır, sonra isə hüququn üzvi hissələrini, hüquqşünasiığın isə ixtisas sahəiərini müəyyənləşdirir. XVİİl əsrin sonlarına doğru hüququn ensiklopediyası kimi dövlətşünaslıq üzrə də ensiklopediyaiar yazılmağa başlanmışdır. rerejiTj. C D
)) HH
npasa. M., 1990, s.62. 37
ilqar Məmmədov Alman hüquqşünaslarından Şletserin və Ressiqin yazdıqları ensiklopediyalar dövlətşünaslığa aid olmuşdur. XIX əsrin birinci yarısında isə F.Byulau və R.Mol bu sahədə mühüm nailiyyətlər əldə etmişdir. Byulaunun «Dövlətşünaslıq elminin ensiklopediyası» birinci dəfə 1832-ci ildə çap olunmuş, sonradan dəfələrlə nəşr edilmişdir. R.Molun əsəri, hətta1868-ci ildə rus dilinə də tərcümə edilmişdir. XVIII əsrin axırları, XIX əsrin birinci yarısını əhatə edən dövrdə hüquq ensiklopediyasının hansı məzmuna və xarakterə malik olduğunu təhlil edən Q.F.Şerşeneviç yazır ki, hüququn ensiklopediyası həmin dövrdə «yeni fəlsəfi ruh»la zənginləşmişdir. Beləliklə də, hüququn ensiklopediyasında hüquqi, fəlsəfi və tarixi elementlər birləşmişdir. Eyni zamanda, pozitiv hüququn ayrı-ayrı hissələrinin açıqlanmasına meyl azalmış, hüquq haqqında əsas anlayışların formalaşmasına isə diqqət artmışdır.’^ İdealist nəzəriyyə hüququn inkişafının son məqsədini bütün insanların qanun qarşısında bərabər olmasında və azadlıqların təmin edilməsində görsə də, bu ideya yalnız hüquqi bərabərlik və azadlığın müəyyənləşməsi üçün lazımi imkanlar aça bilərdi. Bu cür imkanların həyata keçirilməsi isə ictimai həyatın özündən, həyati faktlardan asılı idi. Flüquq bərabərliyinin təmin edilməsi, hüququn inkişaf etdirilməsi bir tərəfdən ictimai hayatın tələbinə çevrilmiş, digər tərəfdən isə belə bir fikir formalaşmışdır ki, hüquqla bağlı metafizik ideyalar hüququn inkişafının son məqsədi deyil və həmin inkişafın izahını idealist fəlsəfədən kənarda, real həyati münasibətlərdə axtarmaq lazımdır. Odur ki, XIX əsrdə O.Kont tərəfindən yaradılan pozitiv fəlsəfə hüquqşü- naslığa da təsir göstərmiş və bu da hüquq elmində pozitivizist yanaşmanın idealizmi əvəz etməsi ilə nəticələnmişdir. «Pozitivizm» termininin özü elmə Oqyust Kont tərəfindən gətirilmişdir. O.Kont özünün yaratdığı fəlsəfi sistemi də pozitivizm adlandırmışdır. Onun yaratdığı təlimə görə, dünyagörüşü- ' Проблемы теории государства Марченко М.Н. S.14. и права. Под ред. проф. 38 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|