Nytt utgitt av norsk språKRÅD 31. årgang 3–4 /2003
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sonenamn: kunya
- Beskrivande namn: nisba
- Namn og kjelder
viktigaste arabiske biografiske leksi- kona i dag bruker berre farsnamna til å sortere personane etter, sjølv om andre namn er meir kjente. Det eine leksikonet tar inn så mange ledd som trengs for å skilje to personar, vanlig- vis opp til fire ledd. Det andre bruker berre to, eigennamn og farsnamn, og sorterer vidare etter dødsår.
I tillegg til dette eigennamnet kan ein person ha eitt eller fleire deskriptive namn. Vi møtte to hos vår mann Abu al-Abbas al-Ara’ishi. Det første av dei er teknisk sett det motsette av ’son av’, nemlig Abu ’far til’ eller Umm ’mor til’ med eigennamn til son eller dotter etter: Abu Mu-
et, kunya, kan vere heilt konkret: Når ein mann får ein son og kallar han
på at ein har nådd eit nytt stadium i livssyklusen. Men slike abu-namn kan også få vidare bruk. Vi nemnte at ein som hei- ter Ahmad, ofte blir tillagt kunya-nam- net Abu al-Abbas, far til al-Abbas, uan- sett om han har ein son med det nam- net eller noen son i det heile. Det er eit av fleire stereotype kunya-namn der eit eigennamn blir knytt til eit bestemt sonenamn. Dei som heiter Muhammad, får ofte tilnamnet Abu Allah, Abd Allah osv.
Namnet kan også brukas figurativt og bli knytt til eit omgrep i staden for eit sonenamn. Det møter vi alt i nam- net til den første kalifen, Abu Bakr, som trulig betyr ’far til ein ungdom’. Han hadde trulig eit anna ism (Abd Allah og Atiq er nemnt i noen kjelder), men det er gløymt, og Abu Bakr er gjennom han nå blitt eit eigennamn, eit ism i seg sjølv. I moderne tid har slike abu-namn også blitt brukt som dekk- namn, spesielt i den palestinske geril- jaen. Der har alle PLO-leiarane eit dek- knamn som består av Abu med eit kri- gersk eller mobiliserande tillegg: Abu
går framleis ofte under namnet Abu al- Ammar, som viser til «den byggande og sterke i trua», mens den nye stats- ministeren Mahmoud Abbas også heiter
vegen’.
Beskrivande namn: nisba Abu-namnet kan altså variere og beskrive ein tilstand i tillegg til det konkrete. Enda meir beskrivande er den kanskje mest produktive delen av namnet, som blir kalla nisba. Det kan vi omsette med ’forholdsnamn’, det som viser kvar personen kjem frå eller hører heime, kva han står i forhold til. Grammatisk er desse namna adjektiv, dei står alltid i bestemt form (med al-) og har suffikset lang -i. Det kan t.d. vise til kva by eller land personen kjem frå: al-Baghdadi kjem frå Bagdad, al-Dimashqi frå Damaskus. Vi kunne seie ’bagdadaren’ og ’da- maskusaren’ på norsk. Vi bruker hos oss det same i ’nasarearen’, og dette, al-Nasrani, er også eit arabisk namn på Jesus. Men det kan i tillegg vere namn på ein som følgjer Jesus, og er eit van- lig ord for ’kristne’. Slike forholdsnamn kan også vise til kva stamme ein kjem frå: al-Kindi har opphav i kindastammen, eller dei 24 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 kan vise til religiøs tilknyting: al-Qadiri høyrer til det islamske qadiriya-bror- skapet, al-Nusayri til denne greina av shi’a-islam. Ein person kan ha ingen, ein eller mange nisbaer, og det er ikkje alltid dei same som blir brukt om same personen. I biografiske leksika kan vi sjå at ein person står som Ahmad ibn Umar al-Kindi al-Baghdadi aslan al-Dimashqi maqaman al-Istanbuli wafa’an’. Orda mellom namna betyr ’av fødsel’, ’i bustad’, ’ved død’. Han var fødd i Bagdad, budde i Damaskus og dødde i Istanbul. Beskrivinga av livsløpet sklir inn i namnet utan tyde- lig overgang. For så vidt kunne kva som helst av desse forholdsnamna bli brukt som namn på personen, og han kan ha blitt omtalt som Ibn Umar al-
skje helst etter at han hadde flytta til neste plass: han som ’kom hit frå Damaskus’. Men i ei bok om islamsk teologi kan han godt bli omtalt som
Nisbaer er den langt vanligaste måten å lage ’beskrivingar’ av ein per- son til eit namn på, men det fins også andre, som f.eks. profesjonsnamn, av typen al-Attar (parfymeseljar) og al- Zajjaj (glasmeister), eller honnørord, eit slikt som presidenten i Syria har fått: al-Assad (løva). Eller personar kan få namn som kanskje ikkje er så ære- fulle: al-Majdhub (den åndebesette el- ler sinnssjuke). Ein vel ikkje sjølv det namnet ein – og kanskje etterkommar- ane (Ibn al-Majdhub) – blir kjent under. I mellomalderen hadde ein del sul- tanar ein tendens til å ta tronenamn som inneheldt eit program: Izz al-Din ’religionsbeskyttar’, Nur al-Din ’lys for religionen’, Sayf al-Dawla ’statens sverd’,
Guds kall’. Mange av desse har sein- are glidd inn i språket som ism, eigen- namn, på line med Abd al-Rahman og andre som dei liknar på grammatisk. Men teknisk er dei forskjellige, dei kom i tillegg til personens ism. Det er heller ikkje alltid lett å vite når eit namn er fysisk beskrivande, og når det er brukt i overført betydning. Den kjende historikaren Ibn Khaldun skulle etter namnet vere son av ein mann Khaldun. Men Khaldun er eit fleir- talsord, ikkje eit eigennamn. Det er i realiteten ein stamme, og han kunne like godt vore kalle al-Khalduni, ’khal- dunaren’ med adjektivforma. Også dette finn vi i tidlige kjelder; same personen kan av og til bli kalla Ibn Fulan, av og til al-Fulani. Namn og kjelder Dette gir inntrykk av kaotiske forhold. Realiteten er ikkje fullt så ille. Alle desse ulike namneformene er som nemnt kjelder som eit namn kan kom- poneras ut frå. Berre noen få av dei vil i realiteten bli brukt om kvar enkelt person, og mange menneske vil trulig berre gå under eigennamn og fars- namn eller ein annan fast kombinasjon heile livet. Men det mest vanlige vil nok likevel vere at personar skifter ut noen delar av namnet eller er kjent under ulike nemningar opp gjennom livet, og dess meir han flytter på seg eller opptrer i ulike samanhengar, dess større variasjon vil det vere. I moderne tid har dette klassiske systemet gått gjennom ulike endring- ar, på same måte som gardsnamn og farsnamn er blitt til «familienamn» i vårt samfunn. Noen prominente fami- 25 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|