Nytt utgitt av norsk språKRÅD 31. årgang 3–4 /2003
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T SPRÅK OG RELIGION
- Det starta med Koranen
- Dei første systematiske forsøka på å konstruere arabisk skrift
- Hovudbry for grammatikarane
18 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 Språket og det heilage: arabisk og islam KNUT S. VIKØR A
kan henge sa- man, kan ein lett sjå ved tilfellet arabisk og dei banda språket har til islam. Arabisk er eit moderne bruks- språk og ikkje noe avgrensa sakralt språk. Likevel er historia til arabisk – og til arabarane – knytt til islams his- torie, og ein kan ikkje forstå det eine utan det andre. Vi kjenner lite til språket arabisk før profeten Muhammads tid. Noma- dane på den arabiske halvøya snakka dialektar som må ha vore ganske like det seinare skriftspråket. Lenger nord, i kulturbyar som Palmyra i Syria og nabatearanes hovudstad Petra, var arabisk talespråket iallfall rundt 100- talet av vår tidsrekning, medan ara- meisk, eit anna semittisk språk, var statusspråk og skriftspråk. Det starta med Koranen Startpunktet for det arabiske skrift- språket vi kjenner, er den openbaringa profeten Muhammad fekk frå Gud, Koranen (al-Qur’ân). Muslimane insis- terer på at Muhammad sjølv var anal- fabet, noe som er uttrykt i den klassis- ke historia om korleis han fekk si før- ste openbaring: Han satt ute i øyde- marka for å meditere, da ein overmek- tig skapning viste seg for han berande på ei bok i grøn fløyel, og befalte: «Les!». Profeten protesterte: «Eg kan ikkje lese,» men skapningen tok han, sa Muhammad seinare, og pressa an- siktet hans mot boka «så eg knapt kunne puste». Til sist sa Muhammad, «Kva skal eg da lese?» og skapningen resiterte for han det første verset som vart openbara: «I namnet til din Gud som skapte deg …» Denne anekdoten, som stammar frå ein profetbiografi vel eit hundreår seinare, viser kor viktig boka, skrifta, var for dei tidlige muslimane, men også at tekst og resitasjon var nær samanknytt. Qur’ân kjem av verbet
ranen betyr «det som skal resiteras». Muhammad resiterte også openbar- ingane etter som dei kom fram til han, og tilhengarane la ordlyden på min- net, men dei vart trulig også skrive ned som enkeltvers eller småbitar i hans eiga tid. Prosessen med å samle desse spreidde notata skal etter tradi- sjonen ha starta mellom ti og tjue år etter Profetens død, og det er trulig historisk. Dei første systematiske forsøka på å konstruere arabisk skrift Det er i denne prosessen med å skrive ned den heilage teksta at vi finn dei første systematiske forsøka på å kon- struere ei skrift for arabisk. Det har nok alt før eksistert noteringssystem for økonomiske formål i byar som Mekka, i ei skrift henta frå nabateara- ne i nord. Ho var likevel berre brukt som ei støtte for minnet, og var ganske enkel. Same teikn kunne bli brukt for ulike konsonantlydar (fordi nabateisk hadde færre konsonantar), det var t.d. same teikn for b, t, th, n og y. Korte vokalar har ofte underordna betydning i semittiske språk, og vart ikkje notert i det heile, for lange vokalar brukte ein konsonantteikn. Så lenge skrifta berre skulle hjelpe til å minne om ei tekst som var innlært frå før, var det heller ikkje naudsynt med meir detaljar. Men ettersom denne spesielle teks- ta Koranen var så viktig, vart det etter- kvart klart at ein måtte ha meir utvityd- ige noteringsformer, og enda meir da ein begynte å ta skrifta i bruk også til andre former for prosa utover 700-talet. Ein skilte derfor mellom dei ulike betydningane av kvar bokstavform ved å sette ein til tre prikkar anten over eller under teiknet («diakritiske teikn»), mens ein markerte korte vokalar ved å skrive ein kort strek over eller under konsonanten. Dette var ikkje eit nytt påfunn, modellen kom trulig frå syriakisk skrift. Ein viktig grunn til å gjere det slik og ikkje t.d. lage seg heilt nye bok- stavar, var også det religiøse opphavet til teksta. Når ein skilte mellom bok- stavane ved å skrive prikkar ved det eksisterande teiknet, slapp ein å endre den teksta som Gud hadde openbara. I staden gav ein berre eit tillegg for å klargjere lesemåten, det opprinnelige skriftbildet stod der uforandra i sen- trum. Dette var i seg sjølv omstridt, mange lærde sette seg mot at ein skul- le legge til noe i det heile, og i over hundre år finn vi Koran- og andre tekst- er med og utan diakritiske teikn ved sida av kvarandre, før desse fekk over- hand i skrifta. (I dag er det omvendt, Koranen er nå den einaste teksta på arabisk som heilt konsekvent blir trykt med alle vokalteikn på plass, fordi det ikkje skal vere noen uklarheit om utta- le og betydning. I andre tekster er dei korte vokalane som oftast utelatt, sidan dei er av mindre betydning for forståinga.)
Dette har hatt spesiell betydning for ein enkelt bokstav, som gav stort ho- vudbry for grammatikarane. Det gjaldt hokjønnsendinga for substantiv. Den vart uttalt «-at»; utan vokalar skrive -t (ei «standardform» med to prikkar over, t¨). Men i Koranen var den skrive -h i slutten av ordet, men ganske riktig -t- dersom det kom eit suffiks etter- stilt. Dette meinte ein var ein dialekt- uttale i Mekka på Muhammads tid som ikkje var i tråd med standard ara- bisk. Men ein kunne ikkje endre den -h-forma som var skriftfest. I staden sette ein dei to prikkane frå t-en over dette h-teiknet i hokjønnsendinga. Der- med fekk vi ein eigen bokstav, kalla «ta marbuta» [bunden -t], ein h med to prikkar over, h ne eine posisjonen: i hokjønnsending av substantiv utan suffiks. (I dag er -t- en uttalt berre i sammentrekningar, elles er uttalen berre -a.) Dette viser altså kor sentral den religiøse bak- grunnen og Koranens status var for utviklinga av det arabiske skriftsprå- ket i tidlig tid. Dette kom ikkje berre av at Koranen var Guds ord i og for seg, men at Koranen var sjølve Guds- beviset. Koranen er ifølgje islam den 19 S P R Å K N Y T T 3 – 4 / 2 0 0 3 Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|