Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
demoqrafik təsirlərin səmərəli yollarla aradan qaldırılması məhz onların qarşılıqlı münasibətlərinin xarakterindən asılıdır. Müasir dövrdə, insan amilinin xüsusi sosial-pedaqoji əhəmiyyət kəsb etdiyi bir şəraitdə “müəllim-şagird” münasibətlərinin humanistləşdirilməsi məktəbin əsas vəzifələrindən birinə çevrilməlidir. Bu məsələləri psixoloji deyil, teatrşünaslıq terminləri ilə araşdıranda bir maraqlı sualla rastlaşırıq: görəsən, müəllimin sinif məkanında bənzərsiz teatrı “bir aktyorun” teatrıdır? Qətiyyən yox! Aydın məsələdir: müəllim xalq artisti Ələsgər Ələkbərov deyil, sinifdə də Hamletin “ölüm-qalım” monoloqunu demir. Onun monoloqu da bənzərsizdir. O, sinifdə elmi həqiqətlərlə yaşayır, onlarla nəfəs alır, gözləri şagirdlərin maraq odunda-alovunda alışan gözlərinə sataşanda isə qeyri-adi sənətinin romantikası ilə yaşayır və həyatı qeydsiz-şərtsiz şagirdlərlə qaynaqlanır. Bəli, müəllimin əlahəzrət şagirdlərdən ibarət “tamaşaçıları” var. Onlar teatr salonlarındakı tamaşaçılardan özlərinin psixoloji durumları ilə köklü surətdə fərqlənsələr də, müəllim bu məkanda, necə deyərlər, ilhamla monoloq da söyləyir, şagirdlərlə-teatrşünaslıq terminləri ilə desək, özlərinin partnyoru ilə dialoqa girir. Bir psixopedaqoji həqiqət şəksizdir: istər XIX əsr, istərsə də XX əsr müəllimin aktyor kimi psixoloji portretini yarada bilməyib, onun pedaqoji qabiliyyətlərini nəinki araşdırmayıb, onları sadəcə olaraq ayıra bilməyib. (I 32, 78-79) Şagird intellektinə təsir göstərən müəllim şagird dialoqu da daha uğurlu olur. Məsələn, II sinifin “Azərbaycan dili” dərsliyində “Çayın gileyi” hekayəsini götürək. Hekayənin məzmunu belədir: Kiçik çay uzun illərdir ki, bir gölə axırdı. Bu göl çayın sularını acgözlüklə udurdu. Çay isə uzaqlara axıb getmək istəyirdi, amma arzusu həmişə ürəyində qalırdı. Bir gün o, gölə dedi:
48
qarnına axıram, heç doymaq bilmirsən. Sən doysan, mən axıb lap uzaqlara gedərəm. Göl cavab verdi: - Sən məni o qədər də acgöz bilmə. Mən öz suyumdan günəşə pay verirəm ki, yağış yağdırsın. - O, yağışı necə yağdırır ki? - Günəş mənim suyumu buxarlandırıb havaya qaldırır. Buxar isə göylərdə soyuyub yağışa çevrilir və yerə tökülür. Çay acıqlı-acıqlı: - Vermə suyunu günəşə, - dedi. - Axı onda yağış yağmaz. - Qoy yağış yağmasın. Göl gülüb dedi: - Axı onda çaylar quruyar. Çay fikrə getdi. O hər şeyi başa düşdü və həmin gündən səsini çıxarmadın sakit-sakit gölə axmağa davam etdi. Sinifdə həll ediləcək tapşırıqlar dərslikdə aşağıdakı kimi verilmişdir. Düşün və cavab ver 1. “Giley” sözünü hansı sözlə əvəz etmək olar? A) xəbər B) kədər C) şikayət 2. Çay nədən gileylənirdi? O, haqlı idimi? 3. Azərbaycanda olan hansı çayları və gölləri tanıyırsan? 4.Kür çayı axıb hara tökülür? Lakin bu mətnin imkanları çox böyükdür. Şagirdlərə bu mətn əsasında çoxlu tapşırıqlar verməklə onları ətraf aləmə yenidən baxmağa vadar etmək mümkündür. “Göl” nəyə deyilir? Çay nədir? Çayın mənsəbi nədir? Çayla gölün ortaq və fərqli cəhətləri nədir? 49
Sonuncu sual Venn diaqramı üçün əla imkanlar açır. Ortaq cəhətlər: Hər ikisi sudur Ikisində də balıq olur Insanlar və təbiət üçün əhəmiyyətlidir Heyvanlar və ağaclar onlardan istifadə edir Təbiəti cana gətirir Ortaq cəhətləri saymaqla uşaqlar bir-birindən yeni sözlər və fikirlər əxz edirlər, təbiətin bir sirrini öyrənirlər. Həm də bu prosesdə “darıxma” xəstəliyi yoxa çıxır. Hamı düşünür. Fərqli cəhətlər: Göl: axmır, dairəvidir Çaydan böyükdür Balıq yetişdirmək olur Yeraltı və yerüstü çaylardan yaranır Çay:
Mənbəyi var Qolları olur Axır Uzunsovdur Göldən kiçikdir
1.“Çayın gileyi” mətnində hansı suala cavab var? a)Necə olur ki, yağış yağır? b)Göyün yuxarı qatları niyə soyuqdur? c)Çaydakı balıqlar hara üzürlər? d)Çayın töküldüyü göl niyə aşıb-daşmır? e)Çay suları nədən yaranır?
2. Aşağıdakı cümlələrin hansında “çay” sözünün mənası digərlərindən fərqlidir? a)Kür çayı Xəzərə tökülür b)Biz eyvanda oturub çay içirdik
50 c)Çayın üstündən körpü salındı d)Iki kəndin arası ilə gur çay axırdı
3. Sözləri birləşdirərək yeni sözlər düzəlt. Həmin sözlərə hər hansı şəkilçi artıraraq boş sətirlərdə yaz. Boş saç Qara göz Qıvrım bucaq Göy qab Sarı mal Düz bəniz
4. “Çayın gileyi” mətnindən cümlələri oxu və mürəkkəb sözlərin altından xətt çək. A) Bu göl çayın sularını acgözlüklə udurdu B) Mən gecə-gündüz sənin qarnına axıram C) Çay səsini çıxarmadan sakit-sakit gölə axmağa başladı Düzgün cavab variantını dairəyə al. (A B C) Hansı cümlədə mürəkkəb söz eyni sözün təkrarından yaranıb? Hansı cümlədə mürəkkəb söz əks mənalı sözlərdən yaranıb? Tapşırığın sonuncu bəndi yazı bacarıqlarına istiqamətlənmişdir. Bu da vacibdir. Çünki yalnız sözün mənalarını tam düzgün anlayanda yazılı nitq gözəl ola bilər. Bu mövzu əsasında esse və yaxud inşa yazdırmaq faydalı olar. Hekayənin həm məzmunu, həm tapşırıqların genişliyi buna imkan verir. Yazılı nitqi inkişaf etdirməyin ən yaxşı yolu sərbəst yazılardır. Prof. A.Rəhimov yazır: “Təcrübə göstərir ki, fərdi xarakterli inşalar şagirdlərin yaxşı bələd olduqları, onlara tanış olan məsələlər ətrafında qurdurmalıdır: məsələn, müşahidə apardığımız Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|