Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III sinif
- Nümunələr Mənim parta yolaşım
- Bu günkü hava haqqında müşahidələrim
- II sinif üçün inşa nümunələri
- Nağılın ortasına yaz
- Baş-ayaq nağılı qaydasına sal.
- Sevdiyim nağıl qəhrəmanı
- III sinif
- IV sinif Cümləni elə redaktə et ki, sözlər azalsın, məzmun dəyişməsin. Mən
- 188 saylı avtobusla məktəbə gedir və
- QAYNAQLAR
115
bilməzlər. Bunsuz isə şagirdin ibtidai təhsili müvəffəqiyyətlə başa vurmasından söz açmaq mümkün deyil. Ifadələr həm şifahi, həm də yazılı olur. Şifahi ifadə üzrə aparılan müntəzəm təmrinlər şagirdləri yazılı ifadələrə hazırlayır. Ifadə yazı ibtidai siniflərdə şagirdlərin rabitəli nitqinin inkişafında ümumiyyətlə, onların ədəbi dilə yiyələnmələrində mühüm rol oynayır. (53, 3) Yazının ən yüksək növü bədii yazıdır. Onun əsas cəhəti az sözdə böyük ifadə etmək bacarığıdır. Nizami yazır: Sözün çoxsa əgər çalış az olsun, Yüz sözün yerində bir kəlmə lazım Su daşıb həddini aşarsa əgər Içəni doydurmaz, mütləq qərq edər. Deməli çalışmaq lazımdır ki, yüz sözün ifadə etdiyi mənanı bir sözlə (burada “bir” rəqəmi şərtidir, “az” mənasındadır) ifadə olunsun. Böyük şair hətta həyat mənbəyi olan suyun da həddini keçəndə xeyir deyil, zərər gətirdiyini söyləyir. Bir fincan su insana can sağlığı verir, onu yaşadır. Amma bir çayın suyu insanı boğar, məhv edər. Səninçün çox demək bəlkə asandır “Çox oldu” desələr böyük nöqsandır. Sözün çoxluğu nitqdə də böyük qüsurdur. Xalq çox danışan adama “natiq” yox, “zəvzək” deyib. Sözün sərrastlığı haqqında Məmməd Arazın bir misrası da diqqətə layiqdir. Söz gərək ox keçməz qayadan keçə! Sözün yerində və sərrast işlənməsi də başlıca amildir. Natiq həmin an və vəziyyət üçün ən düzgün ifadəni, bənəztməni, misalı gətirəndə dinləyiciyə hər şey tam aydın olur.
Ibtidai siniflərdən başlanan inşa və ifadələrin esse və məktubların sonu bədii yazılara doğru gedən ilk cığırlardır. Yazı mədəniyyətinin zirvəsi sərbəst yazılar olduğuna görə
116 ibtidai siniflərdə mövzuya sərbəst münasibət bəsləyən yazılara xüsusi əhəmiyyət vermək lazımdır. Sərbəstlik – fikir və düşüncə azadlığıdır. Bu, böyük nemətdir. Sərbəst yazılar həm də şagirdlərdə məsələyə öz münasibətlərini bildirmək bacarığı aşılayır. Bu isə şagird düşüncəsində demokratik keyfiyyətlərin yaranmasına səbəb olur. Sərbəst yazıları inkişaf etdirmək üçün aşağıdakı mövzuları təklif etmək olar. I sinif 1. Mənim parta yoldaşım 2. Rəfiqəm haqqında düşüncələrim 3. Evdən məktəbə qədər gördüklərim 4. Bu günkü hava haqqında düşüncələrim Göründüyü kimi bu mövzular əlifbanı təzəcə öyrənib başa vuran I siniflər üçün maraqlıdır. Onlar cəmi iki- üç cümlədən ibarət olan bu inşalar haqqında tapşırıq alanda müşahidələr aparmağa məcbur olacaqlar. Birinci mövzunu yazarkən parta yoldaşı haqqında məlumat toplamaq üçün onun valideynləri ilə, onların iş yerləri, xasiyyətləri barədə soruşacaqlar. Parta yoldaşının ona münasibəti, xasiyyəti, geyimi barədə müşahidə aparacaq ki, bu da şagirdin ilkin müşahidə aparmaq bacarıqlarına təsir edəcəkdir. Eyni proses ikinci mövzu üçün də xarakterikdir. III mövzu şagirdin müşahidəçilik qabiliyyətini daha da itiləşdirəcək. O, həmin mövzuya hazırlaşarkən evdən məktəbə qədər gördüyü hər şeyi ya yadda saxlayacaq, ya da qeyd edəcək. IV mövzu isə həm müşahidəyə, həm də televiziya xəbərlərinə əsaslanır. Uşaq əvvəlcədən havanın necə olacağı barədə televiziya məlumatları ilə gördüklərini müqayisə edəcəkdir. II sinif 117
Bu yaşda olan şagirdlər artıq müşahidə etdiklərini yazıya köçürmək vərdişlərini əldə ediblər. Indi onlara bir qədər çətin mövzular təklif etmək olar. Ikincilərə sərbəst fikirləşmək imkanı verən aşağıdakı mövzuları təklif etmək mümkündür. 1. Nağılın və hekayənin əsas qəhrəmanına məktub 2. Yarımçıq nağılı tamamla 3. Baş-ayaq nağılı qaydasına sal, məzmununu müəyyənləşdir 4. Sevdiyim nağıl qəhrəmanı III sinif Artıq 9 yaşlı şagirdin müstəqil yazmaq qabiliyyətinə inamı var. Ona bir qədər də çətin tapşırıq vermək olar.
Indi şagird cümlə və mətn haqqında təsəvvürə malikdir. O, həm də cümlədə artıq olan sözləri də yəqin ki, başa düşür. Ona belə tapşırıqlar vermək olar. 1. Cümləni elə redaktə et ki, sözlər azalsın, məzmuna xələl gəlməsin 2. Mənim sevdiyim ədəbi qəhrəman 3. Nağılı elə ixtisar et ki, məzmun dəyişməsin I siniflərin yazıları 30-35 söz arasında ola bilər. Bu inşalar bir süjetə əsaslansa şagird tərəfindən başlanan bir mətləb bu qədər sözlə tamamlana bilsə bunu müvəffəqiyyət hesab etmək olar.
118 dərsə gecikmirəm. Azad deyir ki, çalışacaq daha tıxaca düşməsin. ( 36 söz) RƏFIQƏM HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏRIM Ilk dəfə məktəbə gələndə Sənubəri görmüşəm. Onun uzun saçları var. Məni görəndə sevinir. O, mənim rəfiqəmdir. Sənubər deyir ki, “rəfiqə” dost deməkdir. Adam dostluqda möhkəm olar. Sənubərin anası Xatirə xala da belə deyir. (33 söz) Evdən məktəbə qədər gördüklərim Biz Yasamalda yaşayırıq. Yolu keçəndə diqqətli olmalıyam. Piyadalar üçün yaşıl işıq yananda keçirəm. Bu gün yolda sahibsiz pişik gördüm. Ac idi. Həm də üşüyürdü. Ona yemək verdim. Tapşırdım ki, oradan tərpənməsin. Qayıdanda onu evimizə aparacam. (35 söz) Bu günkü hava haqqında müşahidələrim Evdən çıxanda hava buludlu idi. Sarı yarpaqlar yollara tökülmüşdü. Yağış yarpaqları islatmışdı. Səhər dedilər ki, xəzri əsəcək. Doğrudan da külək başladı. Amma o qədər də güclü deyildi. Buludların sıxlığı göstərir ki, bir azdan yağış yağacaq. (35 söz) II sinif üçün inşa nümunələri Cırtdan nağılının qəhrəmanına məktub Hörmətli Cırtdan! Div çox hiyləgərdir. O, hələ ölməyib. Meşədən qayıdanda daha işıq gələn tərəfə getməyin. Div oradadır. Yolunuzu gözləyir. Sən uşaqlara tapşır ki, it hürən tərəfə getmək lazımdır. 119
Düzdür, sən ağıllısan. Uşaqları divin əlindən qurtardın. Amma birdən div kələyini başa düşər, uşaqları yeyər. (43 söz)
Bir dəfə kirpi yolla gedirdi. O, yuvasına tələsirdi. Onun yolu alma ağacının altından keçirdi. Birdən _____________________________________________ ______________________________________________ Kirpi buna çox sevindi. Iynələrinə yapışmış almanı yuvasına gətirdi.
Küçə ilə bir dəvə karvanı gedirdi. Küçük dedi: - Karsınız, görmürsünüz hürürəm? - Kar deyilik, amma yolumuz uzaqdır. Sənə cavab verməyə vaxtımız yoxdur. Bir küçük dəvələrə hürdü.
Mən Məlikməmmədi çox sevirəm. O, qardaşlarından daha qorxmazdır. Heyf ki, ağ qoç onu qara qoçun üstünə atdı. Məlikməmməd qorxmadı. Saçlarından asılan qızı xilas edəndə mən onu lap çox sevdim. O, əjdahadan da qorxmadı. Simurq quşunun balalarını xilas edə bildi. Müəllim deyir ki, Məlikməmməd hələ yaşayır. Yerini bilsəm onunla dostluq edərdim. III sinif
120 Noxud üstündə yatan şahzadə qız nağılının müəllifinə məktub Cənab Andersen. Bilmirəm bu cammaat nə üçün əsl şahzadə qız axtarır. Məgər şahzadə qız başqalarından artıqdı?. Sizin şahzadə qız çox qəribədir. O boyda döşəyin altından balaca bir noxudu necə hiss edir?Deyirsiniz o noxud hələ də durur? Doğrusu mən şahzadə qız olmaq istəmirəm. Mənim sevdiyim yazıçı Ən çox sevdiyim yazıçı Zahid Xəlildir. Onun təsvir etdiyi Ballıca balaca bir qarışqadır. Amma o, şirə qalib gəlir. Mən Ballıcanı da, Qaracanı da, Şeşəbığı da sevdim. Amma Şeşəbığ çox qorxaqdır. Mən “Ballıca” kitabını bir neçə dəfə oxumuşam. Qəlbinurun başına gələnlər əsəri də çox gözəldir. IV sinif Cümləni elə redaktə et ki, sözlər azalsın, məzmun dəyişməsin. Mən hər səhər əl-üzümü yuyub çörək yeyəndən sonra şəhərimizin küçələrində şütüyən çox yaraşıqlı 188 saylı avtobusla məktəbə gedir və dərs qurtarandan sonra uşaqlarla xudahafizləşib həmin marşurtla geri qayıdıram. Sevdiyim yazıçıya məktub Hörmətli Ilyas Tapdıq! Mən sizin “Bildirçin” şeirinizi dəfələrlə oxumuşam. Şeiri oxuyanda gözümün qabağına nazik quyruqlu bildirçin gəlir. O, necə də gözəl oxuyur. Siz onun oxumağını “ötdü kolun dibində, bildir, bildir bildirçin” deyə təsvir edirsiniz. Şeirdəki sözlər bir-birinə çox yaraşır. “Çildir”, “fildir”, “bildir” sözləri şeiri ləzzətli edir. “Gültəmin saçı”, “Qoç və oğlan” şeirləri də xoşuma gəlir. Sizi öz məktəbimizdə görmək istəyirik 121
QAYNAQLAR: 1. Abdullayev A. Orta məktəbdə Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası, Bakı, “Maarif”, 1978. 2. Abdullayev A. Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən, Bakı, “Maarif”, 1966. 325 səh 3. Abdullayev N. Ədəbi tələffüz və intonasiyanın mənimsədilməsində texniki vasitələrdən istifadə, Bakı, “Maarif”, 1977. 4. Abdullayev N. Orfoepiya və orfoqrafiya təlimi məsələləri. Bakı, API-nin nəşri, 1985. 5.Ağayev Ə. Təlim prosesi. Ənənə və müasirlik. Baki, 2006. 205 səh. 6. Ahmeh Kapulu, Aliyar Karaca – Türkcə - 3 Ders kitabı Ankara 2007, 102 səh 7. Ahmet Kapulu, Aliyar Karaca – Türkcə - 3 Ögrenciçalışma kitabı Ankara 2006, 160 səh 8. Aylin Atmaca, Ders nasıl çalışılır? Istanbul 2007, 142 səh
9. Azərbaycan dili və ədəbiyyat. Metodika və təcrübə. Müəllimlər üçün vəsait. Bakı 2005, 149 səh. 10. Azərbaycan respublikasında ümumi təhsilin milli kurrikulumu. Bakı 2006 123 səh 11. Babayev M.B. Zəka oyunları, Bakı, 2005, 144 səh 12. Bayramov I. Azərbaycan dili morfologiyası tədrisinin elmi-metodik əsasları, Bakı, “Maarif”, 1983 13. Bayramov I. Qrammatik çalışmaların tipləri və onların aparılması metodikası, Bakı, “API- nin əşri, 1977. 14. Balıyev H. Orta məktəbdə Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası, Bakı, “Maarif”, 2003. 15. Balıyev H. Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasına dair praktik işlər, Bakı, “Maarif”, 1992.
122 16. Balıyev H. Morfologiyanın tədrisində üslubiyyat işləri, Bakı, API- nin nəşri, 1965. 17. Bəşirov K, Mehralıyeva B. Orta məktəbdə Azərbayca dili morfologiyasının tədrisi məsələləri. “Nurlan” Bakı – 2008, 326 səh. 18. Cahangirov A. Qədirov F. Yeni pedaqoji təfəkkür. “Azərbaycan müəllimi” qəzeti. 14 – 20 sentyabr 2000-ci il 19. Cahangirov A. Qədirov F. Müasir dərs . “Azərbaycan müəllimi” qəzeti. 21-27 sentyabr 2000-ci il. 20. Cahangirov A. Qədirov F. Müasir dərs və onun tələbi. “Azərbaycan müəllimi”. 28 sentyabr- 4 oktyabr 2000-ci il.
21. Cəfərov N. Yusifoğlu R. Soltan qızı R. Əliyev E. Veysova Z. Məcidova A. Adıgözəlova S. “Ana dili”. I sinif üçün dərslik. Bakı, 2008, 144 səh. 22. Cəfərov N. Yusifoğlu R. Soltan qızı R. Əliyev E. Veysova Z. Məcidova A. Adıgözəlova S. Müəllim üçün vəsait, Bakı, 2008 23. Cəfərov N. Yusifoğlu R. Soltangül R. Əliyev E. Veysova Z. Məcidova A. Adıgözəlova S. Iş dəftəri. Balı, 2008 24. Əbdülov M. Azərbaycan dili üzrə sinifdənxaric işlər, Bakı, “Maarif”, 1982. 25. Əhmədov B. “Ana dili” dərslərində şagirdlərin nitqini inkişaf etdirmək yolları, Bakı, “Maarif”, 1967, 305 səh 26. Əhmədov B. Azərbaycan dili təliminin qanunları, prinsipləri və metodları, Bakı, “Maarif”, 1974, 171 27. Əhmədov Ə. Sintaksis üzrə tapşırıqlar və onların aparılmasına aid metodik göstərişlər, Bakı, API – nin nəşri, 1971. 28. Əhmədov A. Balakişiyev Ş, Namazov I. “Ifadə məcmuəsi”, Bakı 2008, 139 s. 29. Əhmədova M., Əliyev M., Qasımlı M. Və b. Müəllim hazırlığının və orta təhsilin yeni perspektivləri (Qərb
123
təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında). Bakı, “Adiloğlu”, 2006, 475.
30. Əfəndizadə Ə, Abbasov Ə. “Imla məcmuəsi” . Bakı, 2006, 227 s. 31. Əfəndiyev A. Müdriklik səlahiyyəti “Gənclik” Bakı – 1976, 190 səh 32. Əlizadə Ə. Əlizadə H. Pedaqoji psixologiya I kitab Bakı – 2010, 315 səh 33. Əlizadə Ə, Əlizadə H. Pedaqoji psixologiya II kitab Bakı – 2010, 286 səh. 34. Əlizadə X. Ibtidai siniflər üçün riyaziyyatdan əyləncəli çalışmalar. Bakı – 2009, 155 səh 35. Əliyev E. ədəbiyyat üzrə Nobel müküfütçıları. Bakı – 2009, 422 səh 36. Əliyev M.S. Baloniya prosesinin Azərbaycanda tətbiqinin xüsusiyyətləri. Beynəlxalq elmi praktik konfransın materialları. Bakı 2009. 37. Fərəcov Ə. Qrammatika məfhumların mənimsənilməsi. “Maarif” Bakı -1967, 120 səh 38. Hacıyeva H, Qəndilov R, Musayev Z, Əhmədov Z, Hüseynova G, Verdiyeva G. Həyatı bacaranlara əsaslanan təhsil, 2007. 495 səh. 39. Hegel. Müxtəlif illərin yazıları. (rus dilində) Moskva 1970. I cild 475 səh. 40. Həmzəyev M. Ə. Yaş və pedaqoji psixologiyanın əsasları. Bakı 2003. 345 səh. 41. Həşimov Ə. Azərbaycan xalq pedaqogikasının bəzi məsələləri. “Maarif” Bakı – 1970, 255 səh. 42. Xəlilov S. Şərq və qərb, fəlsəfi etüdlər, Bakı 2004, 623 səh. 43. Xəlilov S. Mənəviyyat fəlsəfəsi. Bakı, 2007, 518 səh.
44. Ilyin A.M. XXI əsrin əlifbası. Sankt – Peterburq 1998. 156 səh. (rus dilində) 45. Ibrahimova A. “Azərbaycan dili” Yeni tipli çalışmalar, B, 2004, 95 s 46.Ismayılova M. Azərbaycan dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi. Bakı – 2008, 107 səh 47. Ismayılov R. 1 a sinfinin uşaqları 2009. 32 səh. 48. Ismayılov R, Orucova G. “Əlifba” 1-ci sinif üçün dərs vəsaiti 2008, 207 səh 49. Ismayılov R, Orucova G, Xəlilov Z, Cəfərova D. “Azərbaycan dili” 2-ci sinif üçün dərslik 2009. 207 səh 50. Kərimov Y, Kərimova E. III sinifdə Azərbaycan dili dərsləri 2005. 78 səh. 51. Kərimov Y. Nəcəfov N. Osmanlı Ə. Ibtidai sinif müəllimlərinin stolüstü kitabı. Bakı – 2001 52. Kərimov Y. Inşa mətnlər məcmuəsi Bakı, 2002. 120 səh. 53. Kərimov Y. Kəriomova E. Ifadə üçün mətnlər məcmuəsi. Bakı, 2003, 135 səh. 54. Levi V. Fikir ardınca. “Gənclik” Bakı 1972 309 səh
55. Mehdizadə M.M. Müasir dərs haqqında. Bakı – 1970.
56. Mehrabov A.O. Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri. Bakı, 2007. 57. Mehrabov A. Bəylərov E. “Şagird intellektinin inkişafı. “Adiloğlu” Bakı – 2006. 190 səh. 58. Məmmədov X. Hikmət çələngi. “Gənclik” Bakı 1997 285 səh. 59. Mərdanov M. Ümumi təhsildə yeni məzmun, yeni dərsliklər və yeni qiymətləndirmə sistemi. “Kurrikulum” jurnalı №4 2008.
125
60. Mərdanov M. Ağamalıyev M. Mehrabov A. Qardaşov I. Təhsil sistemində monotorinq və qiymətləndirmə. Bakı, 2003. 61. Mikayılov Ş. Elmi-metodik əsərlərdən seçmələr. “Araz” Bakı – 2009, 519 səh. 62. Nəbiyeva Ş. “Ibtidai siniflərdə bəzi mətnlərin tədrisi məsələləri”. B 2008, 190 63. Orucova G, Qaragözova N, Ismayılova R, Xəlilov Z. Azərbaycan dili 2-ci sinif Müəllim üçün metodik vəsait 2009, 223 səh. 64. Rəhimov A. “Ana dili” tədrisi metodikası 1977 431 səh
65. Rəhimov A, N.Xudiyev, M.Həsənov “Azərbaycan dili” 4-cü sinif üçün dərslik 2005. 143 səh 66. Səfərov Ş. Şagirdlərin bədii təfəkkürünün inkişafı. “Maarif” Bakı – 1989 153 səh 67. Suxomlinski V.A. Ürəyimi uşaqlara verirəm “Maarif” Bakı – 1979, 322 səh 68. Tanrıverdiyev Ə. Poeziyanın dili, dilin poeziyası “Nurlan” Bakı- 2008, 203 səh 69. Uşaq folkloru Bakı 2007, 96 səh 70. Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurrikulumları Bakı – 2008, 476 səh. 71. Veysova Z. Fəal interaktiv təlim Bakı – 2007
126
Mündəricat
Bir neçə söz……………………………….səh 3-9 Kurrikulumu öyrənək……………………….10-38 Tətbiqetmə probleminin həlli……………….39-61 Intellektə ünvanlanan tapşırıqlar…………….62-76 Məntiqi tapşırıqlar…………………………..77-80 Yeni tipli tapşırıqların əsas mahiyyəti……..81-110 Yazı mədəniyyəti…………………………..111-119 Qaynaqlar ………………………………….120-124
127
Nəşriyyatın direktoru: H.Hacıyev Texniki redaktor: R.Əliyeva Korrektorlar: G.Nurəliyeva G.Ibrahimova
Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|