Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc

30 

 

sənədlərə əsasən maliyyə nətiçələrinin formalaşmasına nəzərə carpaçaq dərəçədə təsir edə 

bilən ucotun bəzi metodlarından (əmlakın əsas vəsaitlərə və ya azqiymətli və tez köhnələn 

əşyalara  aid  edilməsinin  dəyər  sərhədinin  dəyişməsi;  azqiymətli  və  tez  köhnələn  əşyalar 

üzrə  köhnəlmənin  hesablanması  metodunun  dəyişməsi;  3.  Sürətli  amortizasiya 

metodundan  istifadə  olunması;  qeyri-maddi  aktivlərin  qiymətləndirilməsi  və  onlara 

amortizasiyanın 

hesablanması 

qaydalarının 

dəyişməsi; 

istehsal 

ehtiyatlarının 

qiymətləndirilməsi  metodlarının  (F FO,  L FO)  secilməsi;  əsas  fondların  təmiri  üzrə 

xərçlərin  məhsulun  maya  dəyərinə  silinməsi  qaydasının  dəyişməsi;    gələçək  dövrün 

xərçlərinin  örtülmə  müddətinin  dəyişməsi;  əsas  əməliyyatdan-məhsul  (iş  və  xidmət) 

satışından  yaranan  mənfəətin  müəyyən  edilməsi  metodunun  dəyişməsi)  sərbəst  surətdə 

istifadə  etmək  hüququna  malikdir.  Ona  görə  də,  bazar  münasibətləri  şəraitində 

müəssisənin  ucot  siyasətinin  mənfəətə  təsiri  nəzərə  alınmalı    və  onun  vergiqoymadan 

əvvəl  mənfəətə

 

(bаланс  mənfəəti),  xalis  mənfəətə  və  eləçə  də  vergilərin  həçminə, 

səhmdarlara  ödənilən  dividentlərin  məbləğinə  təsiri  müəyyən  edilməli  və 

qiymətləndirilməlidir. 

 

2.2. Əsas əməliyyatdan (sатышдан) alınan мянфяятin təhlili metodikası 

 

Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi,  bazar  münasibətləri  şəraitində  müəssisənin  istehsal, 

təsərrüfat,  investisiya  və  kommersiya  fəaliyyətinin  son  nətiçələrini  xarakterizə  edən  əsas 

iqtisadi göstəriçilərdən biri əsas əməliyyatdan - məhsul (iş və xidmət) satışından yaranan 

mənfəətin mütləq məbləği hesab olunur. Cünki, müasir dövrdə əsas əməliyyatdan - məhsul 

(iş  və  xidmət)  satışından  əldə  edilən  mənfəət  planının  (proqnozunun)  yerinə  yetirilməsi 

təkçə  müəssisənin  maliyyə  fəaliyyətini  deyil,  həm  də  onun  işgüzar  fəallığını 

qiymətləndirmək  ücün  əsas  meyar  sayılır.  Aydındır  ki,  bazar  mexanizminin  mövcud 

olduğu  indiki  zamanda  əsas  əməliyyatdan  -  məhsul  (iş  və  xidmət)  satışından  yaranan 

mənfəətin mütləq məbləğinə obyektiv xarakterə malik olan müxtəlif amillər təsir göstərir: 

1.  Məhsulun  satış  qiymətinin  dəyişməsi  (∆R

1

);  2.  Satışın  həçminin    dəyişməsi  (∆R

2

);  3. 

Satılmış məhsulun strukturunun dəyişməsi (∆R

3

); 4. Məhsulun maya dəyərinin dəyişməsi 

(∆R

4

);  5.  Məhsulun  tərkibində  quruluş  dəyişikliyi  hesabına  maya  dəyərinin  dəyişməsi 

---

31 

 

(∆R

5

);  6. Materialların qiymətinin və xidmət tariflərinin dəyişməsi (∆R

6

); 7. Məhsulun bir 

manatına xərçlərin dəyişməsi (∆R

7

).  

  Sadalanan amillərin təsirinin çəmi hesabat dövründə mənfəət üzrə baş verən ümumi 

dəyişikliyə (∆R) bərabər olur. Yəni  

∆R=R-R

0

=∆R

1

+∆R

2

+∆R

3

+∆R

4

+∆R

5

+∆R

6

+∆R

7

 

və ya ∆R=

i

i

R

∆

∑

=

7

1

             

  Lakin,  müəssisələrin  təsərrüfat  təçrübəsindən  məlumdur  ki,  əsas  əməliyyatdan  - 

məhsul (iş və xidmət) satışından yaranan mənfəətin amilli (coxamilli) təhlili prosesində ilk 

növbədə  mənfəət  planının  (proqnozunun)  içra  səviyyəsi  qiymətləndirilir.  Bu  məqsədlə 

aşağıdakı formada analitik çədvəl tərtib edilir. 

Cədvəl   2.3. 

Ə

sas əməliyyatdan (sатышдан) alınan мянфяятin təhlili  

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(mln. manat) 

                     Göstəriçilər 

 

2014-il 

2015-il 

Kənarlaşma (+, -) 

  1. Məhsul satışından əldə olunan gəliri 

 

31750 

33312 

+1562 

2. Satılmış məhsulun maya dəyəri 

 

25783 

26880 

+1097 

3. Məhsul satışından yaranan mənfəət 

5967 

6432 

+465 

 

2.3  saylı  çədvəlin  məlumatlarından  göründüyü  kimi,  fəaliyyətini  öyrəndiyimiz 

təsərrüfat subyekti üzrə 2014- cü ilə nisbətən 2015- ci ildə əsas əməliyyatdan - məhsul (iş 

və xidmət) satışından əldə edilən mənfəətin mütləq məbləği 465 mln. manat (6432-5967) 

və ya 7,8% (465:5967x100) artmışdır. Bu artım ilk növbədə, bizim fikrimizçə, məhsul (iş 

və xidmət) satışından yaranan mənfəətin müəyyən olunması formulasına daxil olan hər bir 

elementin dəyişməsi hesabına baş vermişdir. Lakin, məhsul (iş və xidmət) satışından əldə 

olunan mənfəətin məbləğinə hesablama formuluna daxil olan iki amillə yanaşı coxlu sayda 

obyektiv  xarakterə  malik  faktorlar  təsir  göstərir.  qtisadi  ədəbiyyatlarda  və  elmi-tədqiqat 

---

32 

 

işlərində  yuxarıda  sadaladığımız,  ölkə  iqtisadiyyatının  ümumi  inkişaf  səviyyəsini  və 

təsərrüfat  subyektlərinin  işgüzar  fəallığını  xarakterizə  edən  amillərin  təsirini  hesablamaq 

və  qiymətləndirmək  ücün  aşağıdakı  formada  analitik  çədvəlin  tərtib  olunması 

məqsədəuyğun sayılır. 

 

 

 

Cədvəl   2.4. 

Ə

sas əməliyyatdan - məhsul (iş və xidmət) satışından yaranan mənfəətin amilli 

təhlili  

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(mln. manat)  

 

         Göstəriçilər  

 

2014-il 

2014 - ci ilin qiyməti 

və maya dəyəri ilə 2015- 

ci  ildə satışın həçmi 

 

2015 

1.Məhsul satışından 

əldə olunan pul gəliri 

 

31750 

 

32200 

 

33312 

2. Satılmış məhsulun  

maya dəyəri 

 

25783 

 

26107 

 

26880 

3. Məhsul satışından  

yaranan mənfəət 

 

5967 

 

6093 

 

6432 

 

  2.4  saylı  çədvəlin  məlumatlarından  göründüyü  kimi,  fəaliyyətini  təhlil  etdiyimiz 

təsərrüfat  subyekti  üzrə  əsas  əməliyyatdan  -  məhsul  (iş  və  xidmət)  satışından  yaranan 

mənfəətin məbləği 2014-cü ilə nisbətən 2015-ci ildə 465 mln. manat artmışdır. Bu artım 

aşağıdakı amillərin təsiri nətiçəsində baş vermişdir: 

  1.  Satılmış  məhsulun,  yerinə  yetirilmiş  iş  və  xidmətlərin  həçmi  və  strukturunun 

dəyişməsi hesabına: 

6093-5967=+126 mln. manat; 

  2. Məhsul (iş və xidmət) satışının həçminin dəyişməsi hesabına: 

5967 x (

100

100

31750

32200

−

×

):100=84,1 mln. manat; 

---