AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASI TƏ
HS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
«MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z »
Ə
lyazma hüququnda
CƏFƏRLI ŞƏFA ELŞAD QIZI
«MALIYYƏ NƏTICƏLƏRININ TƏHLILI METODIKASI VƏ ONUN
TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI ISTIQAMƏTLƏRI»
MÖVZUSUNDA
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı:
060402- «Mühasibat uçotu və audit»
xtisas: “ stehsal sferasında mühasibat uçotu və audit”
Elmi rə
hbə
r:
Magistr proqramının rə
hbə
ri:
dos. H.A.Cə
fə
rli____________ dos. R.N.Kazımov___________
Kafedra müdiri:
prof. S.M.Sə
bzə
liyev____________
2
BAKI-2016
MÜNDƏR CAT
G R Ş.............................................................................................................................3
I FƏS L. MAL YYƏ NƏT CƏLƏR N N TƏHL L N N NƏZƏR ƏSASLARI............9
1.1. Maliyyə nəticələrinin təhlilinin əhəmiyyəti, vəzifələri və informasiya mənbələri......9
1.2. Fəaliyyətin son maliyyə nəticəsi olan mənfəətin formalaşmasında gəlir və xərclərin
qarşılıqlı əlaqəsi................................................................................................................14
II FƏS L. TƏSƏRRÜFAT SUBYEKTLƏR NDƏ MAL YYƏ NƏT CƏLƏR N N
MÖVCUD VƏZ YYƏT VƏ ONUN TƏHL L METOD KASI..................................25
2.1. Vergiqoymadan əvvəl mənfəətin (bаланс мянфяятиinin) tərkibi və dinamikasının
təhlili.............................................................................................................................25
2.2. Əsas əməliyyatdan (sатышдан) alınan мянфяятin təhlili metodikası.........................30
2.3. Rentabelliyin göstəricilər sistemi və onların amilli təhlili metodikası.......................36
2.4. Mənfəət və rentabelliyin artırılması ehtiyyatlarının hesablanması metodikası...........42
III FƏS L. TƏSƏRRÜFAT SUBYEKTLƏR NDƏ MAL YYƏ NƏT CƏLƏR N N
TƏHL L METOD KASININ TƏKM LLƏŞD R LMƏS ST QAMƏTLƏR .............46
3.1. Gəlirlər-xərclər-mənfəət göstəriciləri arasındakı funksional əlaqənin təhlili..........46
3.2. stehsalın zərərsizlik səviyyəsinin təhlili və qiymətləndirilməsi..............................50
3.3. Marjinal gəlir kateqoriyasına əsaslanan amillərin mənfəətə təsirinin təhlili və onun
təkmilləşdirilməsi istiqamətləri......................................................................................57
NƏT CƏ........................................................................................................................64
ST FADƏ OLUNAN ƏDƏB YYAT..........................................................................68
3
G R Ş
Mövzunun aktuallığ
ı. Müasir iqtisadi şəraitdə müəssisələrin istehsal, investisiya və
maliyyə fəaliyyətinin səmərəliliyi əldə edilmiş maliyyə nəticələri ilə xarakterizə olunur.
Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin ümumi qiymətləndirilməsi mənfəət və rentabellik kimi
maliyyə göstəriciləri əsasında aparılır. Mənfəət və rentabellik istehsalın səmərəliliyini
xarakterizə eden mühüm göstəricilərdir. Mənfəət bir tərəfdən müəssisənin iqtisadi və
sosial inkişafının əsas maliyyələşdirilməsi mənbəyi kimi, digər tərəfdən dövlət və yerli
büdcələrin gəlirlərinin mənbəyi kimi çıxış edir. Mənfəət hər şeydən əvvəl müəssisənin öz
xərclərini ödəməsi və əlavə gəlir əldə etməsidir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təhlilinə
ən mühüm göstərici sayılan mənfəətdən başlanır. Мянфяят
–müəssisənin maliyyə
nəticələrinin сямярялилийинин ян мцщцм игтисади göstəricisidir. Daha doğrusu təsərrüfat
fəaliyyəti prosesində baş verən bütün mənfi və müsbət halların nəticəsi mənfəətdə öz
əksini tapır. Mənfəət əldə etmək müəssisənin rəqabət şəraitində fəaliyyət göstərə bilməsi
deməkdir. Müəssisə mənfəətlə işləyirsə, deməli onun istehsal etdiyi məhsulun keyfiyyəti
tələblərə cavab verir, eləcə də maya dəyəri və istehsalın təşkili tələb olunan səviyyədədir.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində mənfəət yalnız müəssisənin kommersiya fəliyyətinin
nəticələrindən deyil, eləcə də satış qiymətindən, məhsul satışının həcmi və quruluşundan,
məhsulun keyfiyyətindən, material resurslarının bazar qiymətindən və s. asılıdır. Ona görə
də mənfəəti formalaşdıran amillərin düzgün müəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi
mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Müəssisənin istehsalat, təchizat, maliyyə fəaliyyətinin müxtəlif tərəfləri maliyyə
nəticələrinin göstəricilər sistemində son dəyər qiymətini alır. Təsərrüfat subyektlərinin
mənfəət planı onların istehsal-maliyyə planının tərkib hissəsi hesab olunur. Müəssisənin
ümumi mənfəət məbləği vergiqoymadan əvvəl mənfəət, (bаланс мянфяяти) göstəricisi ilə
xarakterizə olunur. Balans mənfəətinin həcmi və rentabellik səviyyəsi müəssisənin