Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STIFAD Ə OLUNMU Ş ƏD ƏBIYYAT SIYAHISI
62
amilin mənfəətə təsirinin hesablanması zamanı maya dəyəri üzrə standartdan kənarlaşma şərti olaraq sabit xərc üzrə kənarlaşma ilə birləşdirilir. Lakin balans hesablamalarında amillər üzrə kənarlaşmalar müəyyən edilərkən maya dəyəri üzrə kənarlaşma öz adı ilə təyin edilməlidir. Əvvəlki hesablamalarda satışdan əldə edilən mənfəətin dəyişilməsinə təsir edən amillərin təsirini balans yolu ilə ümumiləşdirmək olardı. Lakin analitik müqayisə ücün istifadə olunan misal həmin şərti nisbətən dəyişmiş olur. Mənfəətin satışdan pul gəlirinin, satışın strukturunda və sabit xərclərin büdcə və faktiki səviyyəsini bu fəslin 1-ci, 2-ci bölməsində olduğu kimi (satışın müəyyən hissəsinin aşağı qiymətə satılması nəzərə alınmaqla) saxlayırıq. Satışdan əldə edilən faktiki mənfəətin məbləğini hesablayaq: 270⋅0,42-86=27,4 min pul vahidi (Maya dəyəri üzrə artım 9 min pul vahidi olmuş və icra zamanı rəhbərliyin göstərici ilə onların nəzarətində olan sabit xərclərin 3 min pul vahidi həcmində azaldılması nəticəsində sabit xərclər 80+9-3=86 min pul vahidi təşkil etmişdir). Deməli, mənfəətin artımı 0,8(27,4-26,6) min pul vahidi təşkil etmişdir ki, həmin məbləğ təhlil obyekti kimi cıxış edir. Məlumdur ki, faktiki icra zamanı məhsulun qiymətinin saxlanması və dəyişilməsi hallarında dəyişən xərclərin mütləq məbləği dəyişməmiş, lakin satışdan pul gəlirində onun nisbi məzmunu dəyişilmişdir. Faktiki icra ücün satışdan pul gəlirində dəyişən xərclər 58% təşkil etmişdir, cünki marjinal gəlir vahidin 0,42 hissəsi və ya 42% olmuşdur. Bu səbəbdən dəyişən xərclərin mütləq məbləği 156,6 min pul vahidi (270⋅58:100) təşkil edəcəkdir. Satışdan pul gəlirinin tərkibində, marjinal gəlirin orta xüsusi cəkisi 0,44 və ya 44% olduğunu nəzərə alsaq onda satışdan pul gəlirində dəyişən xərclər 56%(100-44) təşkil edəcəkdir. Bu səviyyəni dəyişən xərclərin ümumi məbləği ilə eyniləşdirək. Büdcə hesablaşmaları ücün qəbul edilmiş qiymət ilə faktiki satılmış bütün məhsul üzrə satışdan pul gəlirini hesablayaq. Bu məbləğ 156,6:56⋅100=280 min pul vahidi təşkil edəcəkdir. ndi müxtəlif amillərin satışdan əldə edilən mənfəətə təsirinin hesablanması ardıcıllığını təkrar edək. (min pul vahidi ilə): 1. Satılmış məhsulun miqdarının artması hesabına: (280-260)⋅0,41=+8,2
63
2. Struktur dəyişikliyi hesabına: 280 ⋅(0,44-0,41)=+8,4 3. Qiymətin dəyişilməsi hesabına: 270⋅0,42-280⋅0,44=-9,8 4. Maya dəyəri üzrə kənarlaşma hesabına – 9 5. Sabit xərclərin azaldılması hesabına + 3 Amillərin yekunu
Beləliklə, yuxarıda göstərilmiş amillərin təsirinin yekun məbləği (0,8 min pul vahidi) təhlil obyekti ilə eyni məbləği təşkil edir. Satışdan əldə edilən mənfəətə ayrı-ayrı amillərin təsirinin nəzərdən kecirdiyimiz analitik hesablanması büdcə göstəriciləri ilə faktiki göstəricilərin müqayisəsi ilə həyata kecirilir. Hesablamalar mənfəətə satışın həcmi, onun strukturu və satılmış malların maya dəyəri arasında qarşılıqlı əlaqəsi ilə müəyyən edilən asılılıqdan istifadə etməklə tez bir zamanda həyata kecirilir. Bu zaman hər bir məhsul növü üzrə bir başa hesablama yolu ilə mənfəəti müəyyən etmək mütləq deyildir. Bu hesablamalar ona əsaslanır ki, sabit xərclərin bütün məbləği satışdan əldə edilən nəticələrə aid edilməlidir. Əgər satılmamış mal qalığı və ya bitməmiş istehsalat olarsa, onda onlar ucotda dəyişən xərclər səviyyəsində qiymətləndirilməlidir. Satışın nəticələrinin təhlilinin bu metodologiyası direkt-kostinq sistemi üzrə istehsal ucotunun təşkili ilə daha yaxşı uzlaşır. Bu metodika maliyyə və istehsalat ucotunun inteqrasiyası qaydalarına zidd deyildir.
64
NƏT CƏ Dissertasiya işində aparılmış tədqiqatın yekunlarını ümuimləşdirərək aşağıdakı nəticələri cıxarmaq və müəyyən edilmiş nöqsan və catışmazlıqları aradan qaldırmaq ücün aşağıdakı təkliflər paketini vermək olar: 1. Müasir dövrdə mənfəət, təsərrüfat subyektlərinin istehsal, investisiya, kommersiya və maliyyə fəaliyyətinin yekun nəticə göstəricisi olmaqla, baş verən iqtisadi keyfiyyət dəyişikliklərini özündə əks etdirir. Maliyyə - təsərrüfat fəaliyyətinin kompleks təhlilinin mənfəət və rentabellikdən başlanılması məqsədəuyğun sayılır. Müasir şəraitdə mənfəətin idarə olunması onun formalaşması, bölüşdürülməsi və istifadə edilməsi prosesinin sistemli təhlili metodikasının işlənib hazırlanmasını obyektiv zərurətə cevirir. Belə bir metodika həm daxili istifadəcilər və həm də xarici istifadəcilər ücün vacib olmaqla, mənfəətin mütləq məbləğinin, təsiscilərin və səhmdarların gəlirlərinin artırılması üzrə müəssisənin potensial imkanını müəyyən etməyə və təsərrüfat subyektlərinin maliyyə «sağlamlığını» dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir.
2. Müasir şəraitdə təşkilatlarda maliyyə nəticələrinin təhlilinin metodlarının tətbiqi mütləqdir, çünki müəssisənin maliyyə hesabatı məlumatlarının nə dərəcədə düzgün və etibarlı olması, təhlilin nəticələrinin obyektivliyindən asılıdır. Əsaslanmış qərarlarla maliyyə-təsərrüfat fəliyyətinin idarə olunması, investisiyanın əsas istiqamətlərinin qanuna uyğun müəyyən edilməsi, son nəticədə ölkə iqtisadiyyatının inkşaf sabitliyini təmin edir. Bu baximdan inflyasiya şəraitində aşağıdakıların nəzərə alınması vacib hesab edilir: bazar qiymətinin formalaşması və istehsal xərclərinin səviyəsinə nəzarət; istehsalın avtomatlaşdırılması və yeni texnologiyanın tətbiqi yolu ilə əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi; marketinq tədqiqatları; aktivlərin səmərəli idarə edilməsi; nağd pulların və debitor borclrının minimum endirilməsi, kreditor borclarından istifadə edilməsi. 3. Mühasibat uçotunda mənfəətin real göstəricilərinin formalaşdırılması üçün aşağıdakı şərtlər: təşkilatın xərclərinin onların ödənilməsi mənbələrin əmüvafiq surətdə bölüşdürülməsinin (bölgüsünün) düzgünlüyü; istehsal məsrəflərinə aid edilən xərclər;
65
maliyyə nəticələrinin dəyişilməsinə aid edilən xərclər; qeyri-istehsal hesablarına aid edilən
xərclər; qeyri-maddi aktivlərlə bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması təmin edilməlidir. 4 . Təşkilatın xərclərinin vaxt əlaməti üzrə bölgüsünün düzgünlüyü. Bu məqsədlə mühasibat uçotunda “Uzunmüddətli qiymətləndirilmış öhdəliklər” adlı 41-ci maddənin 412-ci “Üzunmüddətli zəmanət öhdəlikləri” hesabı və digər öhdəliklər hesabları üzrə tətbiq edilir. “Uzunmüddətli qiymətləndirilmış öhdəliklər” adlı 41-ci maddənin hesabları üzrə analitik uçot öhdəliklərin növləri üzrə aparılır. Təşkilatın uçot siyasətinə dair qaydada və ya əmrdə öhdəliklərin növləri, onların hesablanması üsulları, habelə ilin sonunda müvafiq hesabların bağlanması qaydası müəyyən edilməlidir. 5. Sənayedə, inşaatda, elmi - tədqiqat təşkilatlarında hazır məhsul və bitməmiş istehsal qalıqları arasında xərclərin bölgüsü, satışa çəkilən xərclərin göndərilmiş mallar (məhsullar) və onların anbarlarda qalıqları arasında bölgüsünün düzgünlüyü müəyyən edilməlidir. 6. Satışdan alınan mənfəətin məbləği təşkilatın qəbul etdiyi uçot siyasəti elementlərindən: kommersiya təşkilatında tətbiq edilən istehsal və tədavül məsrəflərinə silinən material ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi metodundan (materialların vahidinin qiymətləri üzrə, orta qiymətlərlə, F FO və ya L FO metodu ilə); əsas fondların amortizasiyasının və qeyri - material aktivlərin hesablanmasının tətbiq edilən üsullarından asılıdır.
7. Analoji sürətdə sonrakı təhlil vergiqoymadan əvvəl mənfəətin (balans mənfəətinin) hər bir tərkib elementinin ətraflı öyrənilməsinə yönəlməlidir. Bu məqsədlə mühasibat uçotu məlumatlarından (“Ümumi mənfəət (zərər) üzrə 801-cı hesabın debet və kredit əməliyyatlarının qeydləri) istifadə etmək lazımdır. Ətraflı təhlil zamanı maliyyə əməliyyatlarından məhz hansı faizlər alınmasını (hesablamasını) müəyyən etmək olar. Sair əməliyyat gəlirləri və xərcləri üzrə əmlakla məhz hansı əməliyyatlar aparılmasını, zərərli əqdlərin olub-olmamasını aydınlaşdırmaq arzu edilmişdir. Əgər belələri olmuşdursa, onda onların təşəbbüskarının kim olmasını, zərərlərin hansı səbəbdən baş verməsini və onların təqsirkar şəxslərin hesabına ödənilməsinin mümkün olmasını aydınlaşdırmaq lazımdır. Keçmiş illərin borclarının və zərərlərinin silinməsinə sərf olunmuş satışdan kənar xərclər, ödənilmiş cərimələr, penyalar, dəbbələmə pulları çox dəqiq surətdə öyrənilməlidir.
66
Satışdan kənar zərərlərin bütün növləri üzrə təqsirkar şəxsləri müəyyən etmək, habelə gələcəkdə belə zərərlərə yol verilməməsi üzrə təşkilati-texniki tədbirlər hazırlayıb həyata keçirmək məqsədəuyğundur.
8.“Tədavüldə olan bölüşdürülməmiş mənfəət” subhesabında müəyyən vaxt ərzində səhmdarlar arasında bölüşdürülməmiş mənfəətin ümumi məbləği toplanır. Mahiyyətcə, həmin subhesabın saldosu torpaq, tikili və avadanlıqların və digər maddi ehtiyatlar formasında yeni əmlak yaradılması üçün toplanmış vəsaitlərin miqdarını göstərir. Bu subhesabın debeti üzrə qeydlər yalnız yeni əmlakın yaradılmasına müvafiq vəsaitlər həqiqətən tətbiq edildikdə “ stifadə edilmiş bölüşdürülməmiş mənfəət” subhesabı ilə müxabirələşdirməklə aparılır. Vəsaitlərdən istifadə edilməsi əks edildikdən sonra “Tədavüldə olan bölüşdürülməmiş mənfəət” subhesabının saldosu bölüşdürülməmiş mənfəətin sərbəst qalığının miqdarını göstərir.
9. Satışdan əldə edilən mənfəətin amillər üzrə təhlili metodikalarının çoxsaylı variantları təklif edilmişdir. Onların öyrənilməsi bizə nəzərdən keçirilən göstəricinin amillər üzrə təhlilinə iki əsas yanaşmanı qeyd etmək imkanı verir: təhlil nomenklaturanın (assortimentin) ayrı-ayrı mövqeləri üzrə amillərin – satışın həcminin, məhsul vahidinin maya dəyərinin və qiymətinin təsirinin bilavasitə hesablanmasını nəzərdə tutur;təhlil, necə deyərlər, “ekspress təhlildir”.Təşkilatın operativ idarə edilməsi üçün birinci yanaşma daha münasibdir, çünki o, nomenklaturanın (assortimentin) ayrı-ayrı növləri üzrə satışın həcminə, məmulatların maya dəyərinə və qiymətinə dair əsaslandırılmış idarəetmə qərarları qəbul etmək imkanı yaradır. Bununla belə, menecerin sərəncamında öz təşkilatının və rəqib təşkilatların mühasibat hesabatları olan zaman ekspress- təhlil də aparmaq lazımdır. 10. Təhlili dərinləşdirdikdə satışın həcminin dəyişilməsinin, konkret səbəblərini, maya dəyərinin bahalaşmasının səbəblərini və qiymətlərin sonrakı (böhran həddinə çatmamış) artırılması imkanlarını aydınlaşdırmaq lazımdır. Satışdan alınan mənfəətin amillər üzrə təhlilinin nəticələri əsasında gələcək dövrlər üçün məhsulun buxarılış nomenklaturasının və satışı həcminin planlaşdırılması üzrə konkret idarəetmə qərarları, habelə konkret məhsul növləri üzrə istehsalın həcminə, onların qiymətlərinə və hər məhsul növü üzrə yol verilən xərclərin həddinə aid qərarlar qəbul edilə bilər.
67
11. Milli valyutada pul vəsaitləri və debitor borcu pul vahidi qiymətdən düşdükcə öz dəyərini itirir, bu isə təşkilatın öz dövriyyə vəsaitinin bir hissəsini itirməsinə gətirib çıxardır. Bundan əlavə, istifadə edilən xammalın, materialların, yanacağın və s. qiymətlərinin artması sayəsində dövriyyə aktivlərinə tələbatı artırır. Eyni zamanda əgər təşkilatın pul öhdəlikləri milli valyutada ifadə olunmuşdursa, o, həmin öhdəliklər üzrə qismən “uda” bilər. 12. Inflyаsiyаnın mühаsibаt (maliyyə) hesаbаtı göstəricilərinə təsirinin nəzərə аlın- mаmаsının dоğurduğu fəsаdlаr аşаğıdаkılаrdır: qiymətin аrtmаsının təsiri nəticəsində sаtılmış məhsulun mаyа dəyəri istehlак оlunmuş resurslаrın cаri mаyа dəyəri ilə müqаyisədə аzаldılmış оlur; mаyа dəyərinin cаri qiymətlərlə deyil, tаriхi qiymətlərlə dəyərləndirilməsi inflyаsiyа şərаitində təsərrüfаt subyeкtlərinə özlərinin fəаliyyti prоsesin- də sərf оlunmuş mаteriаl ehtiyаtlаrının bərpа оlunmаsı və əsаs vəsаitlərin yenilənməsi imкаnlаrını аzаldır. Nəticədə resurslаrın bərpа оlunmаsınа yönəldilmiş vəsаitin həcmi təşкilаtın reаl tələbаtınа uyğun оlmаyа bilər; qiymətin аrtmаsı şərаitində təşкilаtın mənfəət məbləği şişirdilmiş (аrtırılmış) оlur; bərpа qiyməti ilə istehlак оlunmuş ehtiyаtlаrın dəyərinin yenidən hesаblаnmаsı mənfəətin məbləğinin аzаlmаsınа və yа zərərin аrtırılmаsınа gətirib çıхаrа bilər; təşкilаtın каpitаlın sахlаnmаsı və аrtırılmаsı qаbiliyyəti hаqqındа infоrmаsiyа təhrif оlunur кi, bu dа, mənfəətin коrpоrаtiv idаrə оlunmаsı mə- sələləri ilə bаğlı qərаrlаrın qəbul оlunmаsı prоsesində hesаblаmаlаrın səhv edilməsi ilə nəticələnir- mənfəət təşкilаtın uzunmüddətli mаliyyə sаbitliyi məqsədi ilə bölüşdürülə bilər; təşкilаtın cаri ödəmə qаbiliyyətinin idаrə оlunnmаsı üçün zəruri оlаn debitоr və кreditоr bоrclаrının reаl nisbəti hаqqındа infоrmаsiyа yохdur; mühаsibаt hesаbаtı ifоrmаsiyаlаrının müqаyisəliliyi prinsipi pоzulur- vахtа görə müqаyisə reаl оlmur, nə- ticədə təşкilаtın mаliyyə nəticələrinin və pul ахınlаrının prоqnоz təhlilinin ifоrmаsiyа bаzаsının dürüstlüyü аzаlır; каpitаl qоyuluşunun səmərəliliyini səciyyələndirən və təşкilаtın biznesinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sistemində mühüm hesаb оlunаn əsаs mаliyyə göstəricilərinin hesаblаnmаsı təhrif оlunmuş nəticələr fоrmаlаşdırır. Bu, qəbul edilən investisiyа qərаrlаrının əsаslаndırılmаsını çətinləşdirir.
68
1. Азярбайжан Республикасынын Мцлки Мяжялляси. Бакы. “Hüquq ədibiyyatı”2007. 776 səh. 2. Азярбайжан Республикасынын Верэи Мяжялляси. Бакы.“Hüquq ədibiyyatı”2011. 414 səh. 3. Азярбайжан Республикасынын «Мцщасибат учоту щаггында» гануну. Бакы, 2004. 4. Азярбайжан Республикасынын «Мцфлисляшмя вя ифлас щаггында» гануну. Бакы, 1997.
5. Азярбайжан Республикасы Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2005-ci ildə təsdiq olunmuş “2005-2008-ci illırdə Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tətbiqi üzrə Proqram” 6. H.A.Cəfərli. qtisadi təhlil. Dərslik. «Elm və təhsil» няшриййаты, Bakı-2009. – 560 səh.
8. H.A.Cəfərli. Maliyyə nəticələrinin təhlili. Metodik vəsait. « qtisad Universiteti» nəşriyatı, Bakı-2015. – 55 səh. 9. H.A.Cəfərli. Təssərüfat subyektlərində maliyyə sabitliyinin amilli təhlili. Metodik vəsait. «Elm və təhsil» няшриййаты, Bakı-2011. – 67 səh. 10. H.A.Cəfərli., L.V.Məmmədova. nflyasiya və onun maliyyə nəticələrinə təsirinin təhlili. Metodik vəsait. « qtisad Universiteti» nəşriyatı, Bakı-2013.- 32 səh. 11. Müslümov S.Y., Kazımov R.N. “Maliyyə təhlili”. Dərslik: Bakı, “CBS”, 2012. 246 s. 12. Исмаилов Н.М. «Формирование финансовых результатов: учетно- аналитические аспекты». Монография. «Элм». Баку-2012. 560 с. 13. Исмаилов Н.М. Анализ финансовых результатов предприятий (фирм) в условиях рыночных отношений // Финансыиучет, 12, 2001,с.15-21; 1, 2002, с.10-14; 2, 2002, с. 22-28.
69
14. Муслимов С.Я., ЮзбашевЧ.Р., МамедоваА.К., АббасоваС.А. Теория экономического анализа, Баку, 2003. 15. ЮзбашевЧ.Р. Экономический анализ, Учебноепособие, Баку, 2006. 16. АббасовС.А. Преспективный экономический анализ. Учебное пособие. Баку, 2005. 17. АбрютинаМ.С. Экспресс-анализ ухгалтерской отчетности: Методика. Практические рекомендации. –М.: Изд-во ДИС, 1999. – 258 с. 18. Артеменко В.Г.,Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие. –2-е изд., перераб. идоп–М.: Изд-во «Делоисервис», 1999. – 160 с. 19. Астахов В.П. Анализ финансовой устойчивости фирмы ипроцедуры,связанные с банкротством.–М.: Изд-во «Ось-89», 1996. – 166 с. 20. Баканов М.И., ШереметА.Д. Теория экономического анализа: Учебник.-4-е изд., доп. И перераб. –М.: Финансы и статистика, 1998. – 416 с. 21. ВакуленкоТ.Г.,ФоминаЛ.Ф. Анализ бухгалтерской (финансовой) отчетности для принятия управленческих решений. –СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 1999. – 160 с. 22. ВакуленкоТ.Г.,ФоминаЛ.Ф. Анализ бухгалтерской (финансовой) отчетности для принятия управленческих решений. –СПб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2001. – 288 с. 23. Веснин В.Р. Основы финансового анализа и финансового менеджмента на предприятиях в условиях рынка. –М.: Знание, 1995. - 62 с. 24. ГлазовМ.М. Методика финансовог оанализа: новые подходы. –СПб: Издательство Санкт-Петербургского университета экономики и финансов, 1996. - 164 с. 25. ДонцоваЛ.В., НикифороваН.А. Анализ финансовой отчетности: Учебное пособие. –М.: Изд-во «Делоисервис», 2003. – 336 с. 26. ЕфимоваО.В. Финансовый анализ. – 4-еизд., перераб. идоп. –М.: Изд-во Бухгалтерский учет, 2002. – 528 с. 27. КовалевА.И., ПриваловВ.П. Анализ финансового состояния предприятия. –2-е изд., перераб. идоп.–М.: Центр экономики и маркетинга, 1997. – 256 с.
70
28. ШереметА.Д. Методика финансового анализа деятельности коммерческих организаций. Гриф - М.: ИНФРА-М, 2013 29. Абдукаримов И.Т. Финансово-экономический анализ хозяйственной деятельности коммерческих организаций: анализ деловой ктивности.-М.: Инфра-М, 2012.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|