Kitabxanalarda diyarşünaslıq

26 

 

cılığı haqqında materiallar xüsusi rubrikada, müəlliflərin əlifbası 

üzr

ə  yerləşdirilir.  Kitabların  təsvirini  əks etdirən  kartoçkalar 

m

əqalələrdən  əvvəl düzülür. Rayon və  respublikanın  görkəmli 

adamları haqqında materiallar sahələr üzrə xüsusi ayrıcda - “Milli 

q

əhrəmanlar”, “Rayonumuzun şəhidləri”, “Xeyriyyəçilər” və s. 

adlı ayrıclarda şəxslərin adlarının əlifbası üzrə düzülür. 

Kartotekada  ömrünün az v

ə  ya çox hissəsini həmin ölkədə, 

rayonda 

yaşayan, onun siyasi, təsərrüfat, elmi və ya mədəni həya-

tında  iştirak  edən,  əsərləri yerli mətbuatda nəşr  edilən yerli 

xadiml

ərin - şəxslərin adları əks etdirilir. Həmçinin, kartotekaya 

yerli xadim olmayan, lakin h

əmin respublika ilə bu və ya başqa 

s

əbəbdən sıx əlaqədar olan şəxslərin adları da daxil edilir. 

Diyarşünaslıq üzrə şəxslər kartotekası üçün adların seçilmə-

sind

ə əsas şərt, şəxsin həmin respublika və ya region ilə əlaqədar 

olan yaradıcılığı və tərcümeyi-halının nəzərə alınmasıdır. Diyarda 

anadan olub xaricd

ə fəaliyyət göstərən görkəmli şəxslər haqqında 

ədəbiyyat sahələr üzrə düzülür. Həmin şəxslərin diyarla əlaqədar 

f

əaliyyətləri  haqqında  materiallar  da  kartotekada  toplanır.  Əgər 

material h

əmin  kitabxanada  yoxdursa,  kartoçkanın  sağ  tərəfində 

(yuxarı  hissəsində)  “kitabxanada yoxdur”  qeydi  yazılır,  mate-

ria

lın  hansı  kitabxanada  olması  haqqında  yenə  də  həmin yerdə 

qeyd edilir.  

Ka

rtotekanı təkmilləşdirmək üçün yerli mətbuatdan, şəhər və 

rayon  haqqında  məlumat verən respublika qəzetlərindən istifadə 

etm

ək olar.

 

Respublikada n

əşr  edilməyən,  lakin  mövzuları  yerli 

m

əsələlərə  həsr edilən jurnal və  qəzetlər  haqqında  da  məlumat 

verm

ək məqsədəuyğundur.

 

Oxuculara operativ xidm

ət göstərmək üçün kartotekalar hər 

il mü

əyyən redaktə prosesindən keçir ki, bunlar da aşağıdakılar-

dır:  hər gün ortaya  çıxan  yeni bir sahə  və  aktual məsələlərin 

kartotekada öz 

əksini tapması və yeni rubrikaların (bölmə, yarım-

bölm

ə) açılması (kitabxana təcrübəsində qəbul olunmuş normaya 

gör

ə hər bölmənin daxilində 40-50 kartoçka olması məsləhətdir); 

köhn

əlmiş  materialların kartotekadan çıxarılması (ictimai elmlər 

---

27 

 

3-4 il, t

əbiətşünaslıq və texniki elmlər 4-5 il, ədəbiyyatşünaslıq və 

inc

əsənətə aid 7 və ya daha cox, dövri mətbuat son 4-5 il saxlanı-

lır);  yeni  materialların  daxil  edilməsi,  kartotekanın  quruluşunun 

t

ətbiq olunan təsnifat cədvəlinə uyğunluğunun yoxlanılması və s. 

Diyarşünaslıq ədəbiyyatına iki kartoçka yazılmalıdır. Bunlar-

dan birini sistemli kataloqa, dig

ərini isə kartotekaya daxil etmək 

lazımdır. 

Tövsiy

ə  kartotekası  -  daha  geniş  oxucu  kütləsinə  xidmət 

m

əqsədilə  yaradılır.  Tövsiyə  kartotekasında  əsas yeri diyarın 

onun 

yerli  yazıçıların  əsərlərinin təbliği,  görkəmli  şəxsləri  haq-

qında məlumat tutmalıdır. Bu kartoteka oxuculara soraq-biblioq-

ra

fiya  aparatından  sərbəst istifadə  etməyi öyrədir.  Müxtəlif 

adlarla  - 

“Doğma diyar haqqında  nə oxumalı?”, “Azərbaycanı 

dünyaya 

tanıdanlar!” və s. adlarla diyarşünaslıq tövsiyə kartote-

kası tərtib oluna bilər. Kartoteka oxucuların geniş istifadəsi üçün 

biblioqrafiya  şöbəsində  deyil, abonementdə  və  ya  oxu  zalında 

yerl

əşdirilir.  Kartotekada  əsasən son dövrlərdə  çap  olunmuş 

kütl

əvi ədəbiyyat və daha əhəmiyyətli jurnal və qəzet məqalələri 

əks olunmalıdır. Burada materiallar KBT əsasında düzülür, lakin 

daha xırda yarımbölmələrə ayrılmır. Təsvirlərin çoxu qısa annota-

siya il

ə müşayiət olunur. 

Kitabxanalarda 

diyarşünaslıqla bağlı mövzu kartotekaları da 

t

əşkil edilə bilər. Bu kartotekalar kitabxanada mövcud olan kitab 

v

ə  dövri mətbuat  materialları  əsasında  təşkil  olunur.  Mövzu 

karto

tekası məzmununa və yerinə görə tövsiyə biblioqrafik göstə-

ricisin

ə çox yaxındır və bir qayda olaraq kompleks şəkildə təşkil 

olunaraq h

ər hansı bir mövzu üzrə ədəbiyyatın açılması və məqa-

l

ələrin  sistemli  kartotekasında  öz  əksini tapması  ilə  yekunlaşır. 

Kitabxana diyarşünaslıqla bağlı aktual olan informasiya tələbatını 

n

əzərə alaraq elə bir kartoteka yaratmalıdır ki, bu da, oxuculara 

mövzu üzr

ə ədəbiyyatın seçilməsinə kömək etsin. 

Az

ərbaycan  haqqında  materialların  çoxu  məqalə  şəklində 

dövri m

ətbuatda dərc edilir. Bu materiallar biblioqrafiya aparatı-

nın  təşkili  və  onun  əsas  bazası  olan  xüsusi  kartotekaların 

---

28 

 

t

ərtibində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kitabxana işçisinin əlinin 

altında yaxşı təşkil edilmiş, onlarla müxtəlif kitabı, yüzlərlə jurnal 

v

ə qəzet materialını sistemləşdirən biblioqrafik aparat olmasa, o 

oxu

cuların sorğusuna cavab verə bilmədiyi kimi, yüksək səviyyə-

d

ə kütləvi tədbir də təşkil edə bilməz. Bu məqsədlə kitabxanalar 

yerli dövri v

ə  ardı  davam edən nəşrlərin kartotekasını, yerli 

n

əşriyyatların  buraxdığı  kitabların  xronoloji kataloqunu tərtib 

edirl

ər. 

Soraq-

biblioqrafiya  aparatının  bu  komponentinin  məqsədi 

diyar 

ərazisində çıxan çap məhsulunu tam əks etdirməkdir. Bura-

da h

əm də kartoqrafik materiallar, notlar, çap qrafikası, yerli idarə 

v

ə müəssisələrin nəşrləri də əks olunmalıdır. 

Kartotekada  materiallar çap m

əhsulunun növlərinə  görə 

qrup

laşdırılır (qəzetlər, jurnallar, ardı davam edən nəşrlər, kitab-

lar, x

əritələr və s.). Dövri və ardı davam edən nəşrləri təsvir edən 

kartoçkalar 

adların əlifba sırası üzrə, kitablar və digər nəşrlər isə 

xronoloji  ardıcıllıqla  (nəşr  ilinə  görə) düzülür. Təcrübə  göstərir 

ki, m

əhz belə  düzülüş  daha  məqsədəuyğundur.  Çünki  oxucuları 

çox vaxt mü

əyyən dövr ərzində  çıxan  ədəbiyyat  maraqlandırır. 

Kitab v

ə  dövri nəşrlərin təsvirləri  qısa  annotasiya  ilə  verilir. 

Annotasiyada onların poliqrafik tərtibatı, məlumat aparatı da əks 

etdirilir. 

Az

ərbaycan  haqqında  ədəbiyyatın  təbliğinin  bütün  növləri 

kimi, kartotekaların müvəffəqiyyətli təşkili də kitabxana işçilərin-

d

ən çox asılıdır. Bacarıqlı kitabxanaçı Azərbaycana, o cümlədən 

öz  şəhər və  rayonuna dair müxtəlif çap məhsullarını  aşkara 

çıxarmaqla oxucuları  bu  materiallarla  maraqlandıra  və  yaxından 

tanış edə bilər. 

Soraq v

ə  biblioqrafik nəşrlər fondu  -  diyarşünaslıq  üzrə 

soraq-

biblioqrafiya aparatının mühüm tərkib hissələrindən biridir. 

Diyar

şünaslıq soraq kitabları faktoqrafik arayışların yerinə yetiril-

m

əsində əvəzsiz mənbədir. Biblioqrafik göstəricilər isə kataloqa 

nisb

ətən diyar haqqında ədəbiyyatı daha geniş əks etdirir. Univer-

sal, sah

əvi və  mövzu göstəriciləri müxtəlif mövzulara (“Diyar 

---