Kitabxanalarda diyarşünaslıq
haqqında ədəbiyyat”, “Diyarın bu günü və gələcəyi”
Yüklə 353,61 Kb.
|
29
ədəbiyyatın seçilməsinə yaxından köməklik göstərir; toplu sistemli kataloqu tamamlayır, diyar haqqında ədəbiyyatı müxtəlif aspektl ərdən açır (mövzu, əlifba, topoqrafik, xronoloji və s.). Soraq fonduna yerli dövl ət idarələrinin və ictimai təşkilatla- rın nəşrləri ilə yanaşı, diyar haqqında rəsmi sənədlərdən başqa, mü vafiq “diyarşünaslıq” ensiklopediyaları, bələdçi kitablar, təq- viml ər, statistik materiallar məcmuəsi, inzibati-ərazi bölgüsü üzrə m əlumat kitabları və s. daxil edilməlidir. Diyarşünaslıq soraq fondunun mühüm hiss əsini müxtəlif coğrafi xəritələr, atlaslar, vilay ətin ayrı-ayrı obyektlərinin plan və sxemləri də təşkil edir. Öd ənilmiş arayışlar fondu - belə arayışların yerinə yetiril- m əsi biblioqrafdan sorğunun mahiyyətini yaxşı bilməyi, diyarşü- nas lıq soraq-biblioqrafiya aparatından səmərəli istifadə bacarığını t ələb edir, həm də eyni mövzular üzrə sorğular tez-tez təkrar olun duğuna görə ödənilmiş arayışlar fondunun yaradılması m əqsədəuyğundur. Bu fonddan səmərəli istifadə etmək məqsədilə ona kartoteka şəklində köməkçi əlifba-predmet göstəricisi tərtib olunur. H ər bir kartoçkada arayışın tam adı, predmet rubrikası və sıra nömrəsi göstərilir. Yaxşı təşkil olunmuş bu fond yalnız təkrar arayışların yerinə yetirilm
əsinə deyil, həm də kitabxanada keçirilən müxtəlif diyar- şünaslıq tədbirləri üçün ədəbiyyatın seçilməsinə də köməklik gös- t ərir. Fondda saxlanan arayışlar kitabxananın soraq biblioqrafiya işini təhlil etməyə və tez-tez təkrarlanan mövzular üzrə müxtəlif biblioqrafik göst əricilərin tərtibinə imkan verir. Kitabxanalarda diyarşünaslıq ədəbiyyatnın təbliğində bibli- oqrafik xidm ətin rolu böyükdür. Biblioqrafik xidmət oxucu t ərkibinin müxtəlifliyinə görə çoxcəhətli və olduqca rəngarəngdir. Buna gör ə də, elə bir biblioqrafik xidmət sistemi yaratmaq lazım- dır ki, təhsilindən, ixtisasından, sosial statusundan asılı olmayaraq bütün qrupdan olan oxucular ondan faydalana bilsin. 30
Diyarşünaslıq üzrə tələbatçılara biblioqrafik xidmətin əsas istiqam ətləri soraq-biblioqrafiya və biblioqrafik informasiyaver- m ə xidmətləridir. Soraq-biblioqrafiya xidm əti informasiya tələbatçılarının bir- d əfəlik sorğusu əsasında olan biblioqrafik xidmətdir. Oxucu – sorğu – cavab sxemi soraq-biblioqrafiya xidmətinin əsas prosesi- dir. Soraq-biblioqrafiya xidm əti oxucu sorğularının biblioqrafik üsulla öd ənilməsi deməkdir. Bu iş oxucuların müxtəlif sorğuları- na cavab olaraq arayışlar hazırlamaq şəklində həyata keçirilir. Oxucu sorğularına uyğun olaraq arayışların iki növü var: bib- lioqrafik v ə faktoqrafik. Tələb olunan və verilən informasiyanın xarakterind ən asılı olaraq biblioqrafik arayışlar da üç növə ayrılır:
Yerin
ə yetirilmə formasına görə arayışlar şifahi və yazılı olur. Diyarşünaslıq sorğularının məqsədi olduqca müxtəlifdir: elmi iş, istehsalata kömək, mühazirəyə hazırlıq, şəxsi təhsil, tədris işi və s. Şifahi arayışlar bir qayda olaraq operativ şəkildə və oxucu- nun iştirakı ilə verilən sorğuya şifahi şəkildə cavablandırma ilə yerin ə yetirilir. Yazılı arayışlar isə mürəkkəb olduğundan müəy- y ən müddət ərzində hazırlanır. Yazılı biblioqrafik arayışların hazırlanması aşağıdakı mərhələlərə bölünür: -
m əqsəd və vəzifəsi, əhatə dairəsi dəqiqləşdirilməli, xüsusi uçot d əftərində qeyd edilməlidir; -
üçün hansı mənbələrə müraciət ediləcəyini müəyyənləşdirir. Bu m ənbələr salnamələr, məlumat kitabları, biblioqrafik vəsaitlər, m əlumat nəşrləri, dərsliklər və s. ola bilər; - ədəbiyyatın aşkara çıxarılması və seçilməsi. Bu zaman kitabxanaçı axtarış apardığı mənbələrdən aktual olan və sorğuya müvafiq ədəbiyyatı seçməlidir; 31
sorğuya cavabın tərtibi. Sorğuya cavab tərtib edilərkən biblioqrafik t əsvirlərin dəqiqliyini, ədəbiyyatın müvafiq qayda əsasında düzülüşünü təmin etmək, istifadə edilən mənbələri göst ərmək lazımdır. Biblioqrafik arayış mütləq iki nüsxədə hazırlanmalı və bir nüsx
əsi soraq-biblioqrafiya aparatının ödənilmiş arayışlar fon- dun
da saxlanılmalıdır. Biblioqrafik informasiyaverm ə xidmətinin əsasən 2 forması h əyata keçirilir: kütləvi və qrup halında. Bu xidmət geniş oxucu kütl əsinə kitabxanaya daxil olan yeni ədəbiyyat haqqında vaxtlı- vaxtında məlumat vermək məqsədilə həyata keçirilir və bu zaman kitabxananın bütün oxucularına bu ədəbiyyatlardan istifadə etmək imkanı yaradılır, eyni zamanda kitabxanaya yeni oxucular cəlb edilir.
Oxuculara kütl əvi informasiyavermə xidmətinin mühüm for- ma larından biri yeni alınan ədəbiyyatın məlumat bülletenləridir. Bel ə bülletenlər aylıq və rüblük tərtib olunur. Bu bülletenlərdə, ad ətən, kitabların biblioqrafik təsvirinin qarşısında kitabın fondda yerini göst ərən şifrələr də yazılır, bu da oxucu sorğuları üzrə konkret kitabın biblioqrafik axtarışını xeyli asanlaşdırır. Yeni ədəbiyyatın müvafiq siyahıları hazırlanıb abonementdə və ya oxu zalında, həmçinin yerli qəzetlərdə çap edilməklə və ya kitabxana- nın saytında əks etdirilməklə oxuculara təqdim edilir. Diyarşünaslıq nəşrləri haqqında məlumatvermə xidmətinin kütl
əvi formalarından biri də xülasələrdir. Diyarşünaslıq ədəbiy- ya tı üzrə keçirilən xülasələri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: Yeni n əşrlərin xülasəsi; mütəxəssis günlərində; əlamətdar və tarixi günl ərlə əlaqədar keçirilən mövzu xülasələri; kitabxananın diyarşünaslıq fondu və ya onun ayrı-ayrı hissələri üzrə xülasə- ekskursiya; ən əhəmiyyətli müxtəlif diyarşünaslıq nəşrlərinin xülas əsi və s. Kitablar haqqında xülasə mövzu və janr üzrə yaxın olan bir neç ə əsərin xarakteristikasıdır. Xülasədə kitablardan biri haqqın- da müf əssəl danışmaq, başqaları haqqında qısa məlumat vermək 32
olar. Ancaq bu zaman biblioqrafik t əsvir verilmir. Tövsiyə siyahı- sında əsər haqqında məqalələr, resenziyalar göstərilir. Həmçinin, haqqında məlumat verilən nəşrlərin oxucular tərəfindən necə əldə edilm
əsi, yerləşdiyi kitabxanalar, elektron versiyasının mövcud olduğu saytlar barədə də məlumat verilir. Ölk ə haqqında daha yaxşı kitab və məqalələrin təbliği və ədəbiyyat haqqında məlumat bir-birinin davamı olan və biri dig
ərini tamamlayan biblioqrafik göstəricilər, vəsaitlər vasitəsilə h əyata keçirilir. Oxucu v ə məqsəd istiqamətindən, ictimai təyinatından asılı olaraq, diyarşünaslıq vəsaitləri elmi-köməkçi və tövsiyə xarak-
əqsəd və xronoloji əlamətlərə görə onlar cari, retrospektiv v
zamanda biblioqrafiyalaşdırılan sənədlərin məzmunu ilə bağlı ola raq diyarşünaslıq vəsaitləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: universal, kompleks, mövzu, sah əvi və şəxsi biblioqrafik göstəri- cil
ər. Lakin kitabxanaçıların çoxu, ədəbiyyatı tövsiyə etmək üçün ən yaxşı vasitə olan bu materiallardan istifadə etmirlər. Oxucuları biblioqrafik v əsaitlə tanış etmək üçün yeni biblioqrafik vəsaitlərin mövzu s
ərgilərini təşkil etməli, tövsiyə siyahılarını bütün müvafiq kitab s
ərgilərində yerləşdirməli, biblioqrafik vəsaitlərin xülasələ- rini keçirm əli, kitabxanaya yeni daxil olan ədəbiyyatın mövzu xülas
ələrini keçirdikdə biblioqrafik əsərləri əks etdirməli, biblioq- rafik
əsərlər haqqında oxuculara fərdi məlumat verməlidirlər. Biblioqrafik göst əricilərlə aparılan işdə kitabxanaçı oxucunun hazırlığını və ixtisasını nəzərə almalı, oxuculara biblioqrafik v əsaitlərdən necə istifadə etmək, onlardan kitabı necə seçmək haq qında məsləhət verməlidir. Biblioqrafik vəsaitlərdən kitabxa- na nın daxili işində - kütləvi tədbirlərin hazırlanması, kitab fondu- nun komplektl əşdirilməsi zamanı da istifadə etmək olar. Biblioq- rafik v əsaitlərin təbliğində biblioqrafların rolu böyükdür. Çünki h ər hansı bir məlumatı öyrənmək istəyən oxucu sorğu ilə biblioq- raflara müraci ət edir. 33
Milli Kitabxananın hər il nəşr etdiyi “Əlamətdar və tarixi günl ər təqvimi” də diyarşünaslıq üzrə ədəbiyyatın təbliğində istifad
ə edilə bilər. Bu vəsaitin əsas məqsədi ölkəşünaslıq ədəbiy- ya tının təbliğində kitabxana işçilərinə kömək etməkdən ibarətdir. Mü əyyənləşdirilmiş və dəqiqləşdirilmiş tarixlər aylar və günlər üzr ə xronoloji ardıcıllıqla düzülür. Günü və ayı məlum olmayan tarixl ər ayrıca verilir. Vəsaitdə il ərzində Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin, şair və yazıçılarının, mədəniyyət, incəsənət və siyasi xadiml ərin, elm adamlarının, Milli Qəhrəmanların yubiley- l əri, haqqında informasiya, diyarın ərazisində yerləşən dövlət əhəmiyyətli idarələrin, əlamətdar və tarixi hadisələrin ildönümləri il ə bağlı zəngin informasiya və ədəbiyyat siyahıları verilir. T əqvimdə köməkçi aparat kimi müəyyən şəxslə bağlı ədəbiyyatın axtarışını asanlaşdıran adlar göstəricisi verilməlidir. Burada veril ən məlumatların ölkənin (diyarın) təbliğ edilmə- sind
ə əhəmiyyəti böyükdür. Kitabxanaların ondan iş planlarının v ə kütləvi tədbirlərin hazırlanmasında istifadəsi tövsiyə olunur. Əgər kitabxananın imkanı varsa diyarşünaslıq mövzularına dair göst
əricilər, biblioqrafik yaddaşlar və vərəqələr nəşr etməsi tövsi- y ə olunur. Diyarşünaslıq ədəbiyyatının təbliği ilə bağlı müxtəlif kütləvi t ədbirlərdə - təqdimat mərasimlərində, sərgilərin təşkilində, möv- zu gec ələri, dəyirmi masalar, kitab bayramları və başqa tədbirlər- d ə, eləcə də müxtəlif məzmunlu məlumat bazaları yaradarkən Milli Kitabxananın biblioqrafik və metodik nəşrlərindən, məlu- mat bazalarından informasiya mənbəyi kimi istifadə etmək məq- s ədəmüvafiq olardı. 34
N əticə Bu gün k
itabxanaların fəaliyyət istiqamətlərindən biri ölkəşü- nas
lıq və diyarşünaslıq ədəbiyyatının təbliği, məlumat bazalarının yara
dılması, onların daim yenilənməsi və daha da təkmilləşdiril- məsidir. Diyarşünaslıq ədəbiyyatının təbliği zamanı diyarşünaslıq fakt və materiallarından istifadə bir neçə baxımdan faydalı olur: - oxucular tariximizl ə bağlı daha geniş, əhatəli və sistemli bilikl ər qazanır, yeni-yeni məlumatlar öyrənirlər; - bu diyarşünaslıq materialları onlarda vətənpərvərlik, qəhrə- man lıq, əməksevərlik hisslərinin dərinləşməsinə güclü təsir edir; - o xucuların doğma diyarın tarixi, tarixi coğrafiyası, ədəbi d əyərləri, görkəmli şəxslərin həyatı barədə həqiqətləri öyrənməyə maraq ları artır və s. Diyarşünaslığın öyrənilməsi və təbliği məqsədilə aşağıdakı- lar tövsiy ə olunur:
Az ərbaycanda dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilmə- sind ə ulu öndər Heydər Əliyevin dövlətçilik fəaliyyətini, dövlət atributlarını, müstəqil dövlətin konstitusiyasının yaranmasını, demokratik seçki sisteminin, neft strategiyasının, iqtisadiyyatın hüquqi əsaslarının yaradılmasını, dövlət diplomatiyasını və digər dövl ət əhəmiyyətli sahələri öyrənmək və təbliğ etmək;
ərbaycanın siyasi, iqtisadi, sosial mədəni yüksəlişində Az ərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin apar dığı siyasətin əhəmiyyətinin təbliğ olunması;
fondlarının oxucuların diyarşünaslıqla bağlı t ələb və maraqlarına uyğun formalaşdırılması;
Kitabxanaların saytlarında ümumi istifadə üçün elektron biblioqrafik v ə tammətnli ölkəşünaslıq ehtiyatlarının yerləşdiril- m əsi;
Kitabxanada oxucuların öz ölkəsinin (şəhərinin, rayonu- nun, k
əndinin) tarixi, müasir vəziyyəti və gələcək inkişafı barədə 35
m əlumatlandırılması, onlarda doğma diyara qarşı maraq oyatmaq, v ətənlərinə məhəbbət və qayğı ilə yanaşmanı tərbiyə etmək, maraqlı insanlarla görüşlərin təşkil edilməsi və s.;
H ər bir kitabxanada ölkəşünaslıq soraq-biblioqrafiya apara tının təşkilində xidmət ərazisinin iqtisadi profilinin, kitabxananın oxucu kontingentinin nəzərə alınması; Diyarşünaslıq üzrə biblioqrafik xidmətin səmərəliliyi biblioqrafik ehtiyatların təşkilindən və istifadəsindən, biblioqraf kadrların hazırlıq səviyyəsindən, bu işin metodiki təminatından asılıdır. Kitabxanada ayrı-ayrı şöbələrin yerinə yetirdikləri diyarşünaslıq işlərinin həcmi nəzərə alınmaqla, həm kitabxananın daxili strukturları, həm də başqa kitabxanalarla fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqələndirilməsi genişləndirilməlidir. 36
Ədəbiyyat C əfərov, N. Azərbaycan: Dil, ədəbiyyat və mədəniyyət /N.C
əfərov; elmi red. H.İmanov.- Bakı: Bakı Universiteti, 2001.- 78 s.
Əhmədov, M. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanasının ölkəşünaslıq və diyarşünaslıq f əaliyyəti /M.Əhmədov, Z.İsmayılov //Kitabxanalar milli m ədəniyyətin dirçəliş resursudur = Библиотеки – как ресурс национально-культурного возрождения.- Bakı, 2011.- S.89- 111.
Hacıyeva, E. Tarixi abidələrdən istifadə və onların təbliği / E.Hacıyeva //Yeni mədəni-maarif.- 2008.- №8.- S.72-75. Hacıyeva, Q. Müasir dövrdə ölkəşünaslıq biblioqrafiyasının t əşkili /Q.Hacıyeva //Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya.- 2011.- №1.- S.78-86. İsmayılov, N. Kitabxanada ölkəşünaslıq (diyarşünaslıq) üzrə biblioqrafik f əaliyyət (nəzəri-tarixi, təşkilati-metodiki məsələləri) /N.İsmayılov, Q.Hacıyeva.- Bakı: Mütərcim, 2004.- 112 s. K ərimov,Y. Pedaqoji tədqiqat metodları: dərs vəsaiti /Y.K
ərimov; elmi red.Ə.Paşayev; məsləhətçi: Ə.Ağayev, A.N.Abbasov.- Bakı: [Azərnəşr], 2009.- 279 s.
M ədəniyyət Nazirliyi, M.F.Axundov adına Azərb. Resp. Dövlət Kitabxanası.- Bakı, 1980.- 84 s. N əcəfova, Y. Kitabxanalarda ölkəşünaslıq işi: metodik vəsait /M.N
əcəfova; red.F.Əliyev; AzSSR Mədəniyyət Nazirliyi, M.F.Axundov ad. Az ərb. Resp. Kitabxanası.- Bakı: [s. n.], 1964.- 62 s.
Paşayev, T. Diyarşünaslıq materialları gənc nəslin vətənpər- v ərlik tərbiyəsinin mühüm vasitəsi kimi: [monoqrafiya] /T.Paşa- yev; elmi red. Ə.Ağayev, İ.Cəbrayılov; Azərb. Resp. Təhsil 37
Nazirliyi, Az ərb. Resp. Təhsil Problemləri İns-tu.- Bakı: Mütər- cim, 2010.- 298 s. Paşayev, T. Tarix-diyarşünaslıq materialları əsasında gənc n əslin vətənpərvərlik tərbiyəsi/T.Paşayev; elmi red. A.Abbasov; red. İ.Cəbrayılov.- Bakı: Nərgiz, 2005.- 216 s. Şəmsizadə, N. Azərbaycançılıq: [Azərbaycan xalqının milli ideologiyası] /N.Şəmsizadə; red. K.Talıbzadə.-Bakı: Nurlar, 2006.- 192 s.
ər Əliyev və Azərbaycan, Atatürk və türk dünyası: Nizami Cəfərovun elmi araşdırmalarında/C.Rahid Ulusel; AMEA F əlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu; elmi red. Y.Rüst əmov.- Bakı: Elm, 2004.- 148 s.
t əhsil, 2010.- 132 s. * * * Ажеева, Р. Историко-краеведческая деятельность пуб- личных библиотек: учеб. пособие /Р.Ажеева.- М.: Литера, 2011.- 112 с.
Библиотечно-библиографическая классификация: Таблицы для краеведческих каталогов библиотек.- М.: Книжная палата, 1989. - 322 с.
библиогр. список лит. 2010-2011 [Электронный ресурс] /сост. Л.С. Николаева //Библиотечное дело.- 2011.- №16.- С.35-36; URL: http://www.twirpx.com/file/830594/ Карпова, И. Библиотечное краеведение - от традиций к инновациям!: /И.Карпова //Университетская книга.- 2009.- №6.- С.10-11.
www.anl.az www.azerbaijan.az www.azerbaijan-news.az www.azertag.com
38
www.azhistorymuseum.az www.bsu.edu.az www.d-a-k.org www.heydar-aliyev-foundation.org www.mct.gov.az www.muallim.edu.az www.president.az www.preslib.az
39
Münd əricat T ərtibçidən ......................................................................... 3 Giriş ................................................................................... 4 Kitabxanalarda diyarşünaslıq ədəbiyyatının təbliği ........... 8 D iyarşünaslıq üzrə biblioqrafik fəaliyyət ........................... 22 N əticə ................................................................................. 34 Ədəbiyyat ........................................................................... 36
40
Kitabxanalarda diyarşünaslıq ədəbiyyatının təbliği (Metodik tövsiy ələr)
Ünvan: AZ- 1000 Bakı ş., Хaqani küç. 29 Е-mail: metodik@anl.az URL: www.anl.az
M.F.Aхundоv adına Azərbaycan Milli Kitabхanasının mətbəəsində оfsеt üsulu ilə çap оlunmuşdur. Sifariş: 6 Çapa imzalanmışdır: 11.02.2015 Tirajı: 150 Pulsuz
Yüklə 353,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|