İsmayil haciyey naxçivan muxtar respublikasinin iCTİm ai-Sİy ast HƏyati, sosial-iQTİsadi VƏ

Ş AHT AXTİNSKİLƏR MUZEYİNİN YARADILMASI
HAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
Azorbaycanda elmin, modoniyyotin, təhsilin, sohiyyonin, par- 
lamentarizmin, dövlət quruculuğunun və hərb sənətinin inkişafmda 
Şahtaxtinskilərin xüsusi yeri və böyük xidmətləri vardır. Bakıxanov- 
lar, Naxçıvanskilər kimi, Şahtaxtinskilərin də tarixi yalmz ayrılıqda 
götürülmüş  bir  sülalənin  deyil,  ölkə həyatımn mühüm  sahələrinin 
inkişaf tarixi  kimi nəzərdən keçirilməkdədir.  Bu məşhur sülalə  son 
iki əsr ərzində Azərbaycan elmi və ictimai-siyasi mühitinə tamnmış 
dövlət xadimi və diplomat, beynəlxalq Moskva və Qars müqavilələ- 
rinin  bağlanm asmda  müstəsna  xidmətlər  göstərmiş  Behbud  ağa 
Əliağa oğlu Şahtaxtinski, görkəmli Azərbaycan publisisti, maarifçi, 
şərqşünas, dilçi, əlifba islahatçısı, ictimai xadim, 2-ci Dövlət Duma- 
sınm  deputatı  olmuş  Məhəmməd  ağa  Məhəmmədtağı  Sultan  oğlu 
Şahtaxtinksi,  ziyalı,  hərbçi,  Çar  Rusiyası  ordusunun  polkovniki 
olmuş  Əbülfət  Nəcəfqulu  oğlu  Şahtaxtinski,  Azərbaycan  Xalq 
Cümhuriyyətinin dövlət xadimlərindən biri, Azərbaycan parlamen- 
tinin ilk üzvlərindən olmuş Həmid ağa Xəlil oğlu Şahtaxtinski, alim- 
lik  dərəcəsi  almış  (1875-ci  il)  ziyalı, jurnalist  və ictimai  xadim  İsa 
Sultan Nəcəfqulu oğlu Şahtaxtinski kimi şəxsiyyətlər bəxş etmişdir.
Fəaliyyət  göstərdikləri bütün dövrlərdə  Şahtaxtinskilər fəda- 
karlıq göstərmiş, Azərbaycamn xoşbəxt gələcəyi uğrunda mərd müba- 
rizlər olmuşlar. Şahtaxtinskilərin Azərbaycanda elmin, mədəniyyətin, 
təhsilin, səhiyyənin, parlamentarizmin, dövlət quruculuğunun və hərb 
sənətinin inkişafmda müstəsna xidmətlərini, həyat və fəaliyyətləri ilə 
bağlı tədqiqat işlərinin aparılması vacibliyini, onlarm keçdikləri şərəfli 
yolu, vətənpərvərlik tərbiyəsində böyük təsir gücünə malik olmasım 
əsas götürərək qərara alıram:
1. Kəngərli rayonunun Şahtaxtı kəndində Şahtaxtinskilər mu- 
zeyi yaradılsm.
2. Naxçıvan M uxtar Respublikasımn Nazirlər Kabineti Mə-
259

---

dəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamdan irəli gələn 
məsələləri həll etsin.
3.  Bu sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri 
VasifTALIBOV
Naxçıvan şəhəri, 9 fevral 2010-cu il.
260

---

«XAN SARAYI» DÖVLƏT TARİX-MEMARLIQ 
M U ZEYİNİN YARADILMASIHAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
Azərbaycan orazisindo 1747-ci ildon yaranmış  18 feodal döv- 
lotdon biri olan Naxçıvan xanlığı milli dövlotçilik tariximizdə mühüm 
mərhələ təşkil etmiş, bölgənin inkişafında, müdafıə qabiliyyətinin güc- 
ləndirilməsində,  sərhədlərin  qorunub  saxlanmasmda və inzibati ida- 
rəçiliyin formalaşmasmda  vacib  tarixi missiyanı  yerinə  yetirmişdir. 
Inzibati ərazi baxımmdan 2 dairədən və 9 mahaldan ibarət olan Nax- 
çıvan  xanlığı  Zəngəzur  dağlarmdan  başlayaraq  Araz  çayı  vadisinə 
qədər 9429 kvadratkilometr ərazini əhatə edirdi.
Öz ərazisi,  qoşunu,  dövlət  rəmzləri -  bayrağı və gerbi olan 
Naxçıvan xanlığmda bitkin idarəçilik mexanizmləri formalaşmış, iq- 
tisadiyyatm əsas sahələri inkişaf etmiş, geniş abadlıq-quruculuq işləri 
aparılmışdır. Bu xanlıqda Heydərqulu xan, Nəzərəli xan, Kərim xan, 
Ehsan xan kimi nüfuzlu dövlət və hərb xadimləri yetişmiş, 30 il Nax- 
çıvan  xanhğmm  rəhbəri  olan  Kalbalı  xan  mahir  dövlət  xadimi  və 
diplomat kimi tarixə düşmüşdür.
80 ildən artıq bir dövr ərzində fəaliyyət  göstərən Naxçıvan 
xanlığı milli dövlətçilik tariximizdə silinməz izlər qoymuşdur.  Nax- 
çıvan  xanlığmm  siyasi  tariximizdə  oynadığı  mühüm  rolu  yüksək 
qiymətləndirən  ümummilli  lider  Heydər  Əliyev  demişdir:  «Azər- 
baycanın xanlıqlara bölünən dövründə... Naxçıvan xanlığı yaranıbdır. 
Naxçıvan  xanlığı  da  Atabəylər  dövlətçiliyinin  davamı  kimi  özünü 
göstəribdir.  Naxçıvan  xanlığı,  Azərbaycanm  başqa  bölgələrinin 
xanlıqları Azərbaycan dövlətçiliyini təmsil ediblər, Azərbaycanı qo- 
ruyub yaşadıblar».
Azərbaycanm milli  dövlətçilik  tarixində Naxçıvan xanlığı- 
nm tutduğu xüsusi mövqeyini nəzərə alaraq qərara alıram:
1. «Xan Sarayı» Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyi yaradılsm.
2. Naxçıvan Muxtar Respublikasmm Nazirlor Kabineti Mə- 
dəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamdan irəli gələn
261

---

262

---

NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİNİN NAXÇIVANŞÜNASLIQ MƏRKƏZİNİN 
YARADILMASIHAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
A/orbaycanın  Naxçıvan Muxtar Respublikası böyük bir ta- 
rixi  keçmişo malikdir.  Lakin bu tarix  Sovetlər  Birliyi dövründə la- 
zımi  səviyyədə  öyrənilməmiş,  bir sıra ciddi elmi-nəzəri  səhvlərə yol 
verilmişdir.  Ümummilli  lider  Heydər  Əliyevin Azərbaycanda  rəh- 
bərliyi dövründə xalqımızm tarixinin,  dilinin, ədəbiyyatmm,  arxeo- 
logiya  və  etnoqrafıyasımn,  folklorunun  və  adət-ənənələrinin, 
milli-mənəvi  dəyərlər  sisteminin  elmi  dəlil  və  konkret  faktlar  əsa- 
smda yenidən araşdırılmasma başlanmışdır.
Həmin elmi araşdırmalar sayəsində Naxçıvanm tarixi və abi- 
dələri,  arxeologiya  və etnoqrafiyası,  ədəbi  mühiti  və mədəniyyəti, 
təbii sərvətləri və biomühiti ciddi tədqiqatların predmetinə çevrilmiş, 
yeni  elmi  istiqamətlər  müəyyənləşdirilmiş  və  nəticələr  əldə 
olunmuşdur.
Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində muxtar respublika əra- 
zisində 792 yeni tarixi abidə tapılaraq tədqiq olunmuş, ümumilikdə 
1172 tarix və mədəniyyət abidəsi pasportlaşdırılaraq dövrü və tipo- 
loji mənsubiyyəti müəyyənləşdirilmiş, 46 tarixi abidə bərpa olunmuş, 
tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafızəsi təmin edilmişdir.
Bununla  yanaşı,  uzun  müddət  öyrənilməsinə  qadağa 
qoyulmuş  Nuh  peyğəmbər və Naxçıvan bağlılığı  yenidən elmi  təd- 
qiqatların  gündəliyinə  çıxarılmış,  Ordubad  rayonu  ərazisində  olan 
və eradan əvvəl IV minilliyə aid edilən Gəmiqaya abidəsi, buradakı 
daşüstü yazılar öyrənilmiş, Naxçıvan şəhəri ərazisində Nuh peyğəm- 
bərin  qəbrinin  yeri  müəyyənləşdirilərək  qədim  mənbələr  əsasmda 
bərpa  olunmuş,  Naxçıvanm  ilkin  şəhər mədəniyyətinin  öyrənilmə- 
sində mühüm  amil  olan Naxçıvan yaxmlığmdakı Duzdağm və ona 
bitişik  ərazilərin  tarixi  və  arxeoloji  istiqamətdə  öyrənilməsinə  baş- 
lanmış,  əldə  olunan nəticələr  əsasında Naxçıvanm  5  min illik  ilkin
263

---

Təşkil olunan elmi ekspedisiyalar, aparılan arxeoloji tədqiqatlar 
Naxçıvanşünaslığın  digər  istiqamətlərinin  də  öyrənilməsinə  ciddi 
əsas  yaratmış,  Naxçıvanm tarixi,  mədəniyyəti,  toponimikası,  azər- 
baycanlılarm soyqırımı və deportasiyası, maarifçilik hərəkatmm və 
təbii  ehtiyatlarm  öyrənilməsi  ilə  bağlı  50-dən  artıq  simpozium  və 
konfrans keçirilmiş, Naxçıvanşünaslığa aid 700-dən çox monoqrafıya, 
kitab,  elmi məqalə,  dərslik və  dərs  vəsaiti nəşr  olunmuş,  Naxçıvan 
M uxtar  Respublika  Kitabxanasmda  “Naxçıvanşünaslıq”  bölməsi 
təşkil  edilmiş,  geniş  məlumat  bazasma  malik  “Nakhchivan.az” 
internet portalı yaradılmışdır.
Azərbaycan  alimlərinin  diqqətini  Naxçıvanm   m üasir  elmi 
yanaşma baxımmdan  öyrənilməsi vacibliyinə cəlb edən ümummilli 
lider Heydər Əliyev deyirdi:  “Naxçıvanm qədim, zəngin tarixi Azər- 
baycan tarixinin çox parlaq səhifələrindəndir. Bizim əsas məqsədimiz 
Naxçıvanm tarixini  hərtərəfli  öyrənmək,  tədqiq etmək,  onları elmi 
və populyar kitablarda dərc etmək, təbliğat m ateriallarmda istifadə 
etməkdir” .
Yuxarıda  qeyd  olunanları nəzərə  alaraq,  habelə Naxçıvana 
həsr olunmuş çoxlu sayda kitab,  albom,  elmi-kütləvi məqalə,  qəzet 
və jurnal  materiallarmm ,  sənədli  filmlərin,  elektron  daşıyıcıların 
qorunub saxlanması, tədqiq və təbliğ olunması məqsədilə qərara alı- 
ram:
1. Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali Məclisi kitabxanasmm 
və  Naxçıvan  M uxtar Respublika  Kitabxanası  “Naxçıvanşünaslıq” 
bölməsinin bazasında Naxçıvanşünaslıq Mərkəzi yaradılsm.
2.  Naxçıvan  M uxtar  Respublikası Ali  Məclisinin Naxçıvan- 
şünaslıq Mərkəzinin Əsasnaməsi təsdiq edilsin.
3.  Bu sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası
AIi Məclisinin Sədri 
VasifTALIBOV
Naxçıvan şəhəri,  17 fevral 2011-ci il.
264

---

GÖRKƏMLİ DÖVLƏT XADİMİ VƏ DİPLOMAT
BEHBUD AĞA ŞAHTAXTİNSKİNİN 130 İLLİK 
YUBİLEYİNİN KEÇİRİLMƏSİ HAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
2011-ci ildə Azorbaycanın görkəmli dövbt xadimi vo diplo- 
mat Behbud ağa Əliağa oğlu Şahtaxtinskinin anadan olmasmm  130 
illiyi tam am  olur.
Azərbaycanm ictimai-siyasi həyatmda, diplomatiya və döv- 
btçilik tarixində özünəməxsus yeri və rolu olan Behbud ağa Şahtax- 
tinski  gənc  yaşlarm dan  ictimai  fəaliyyətə  başlamış,  1905-1907-ci 
illərdə Bakıda kontor qulluqçuları ittifaqmm yaradılmasmda və fəa- 
liyyətində iştirak etmişdir.  İctimai-siyasi baxışları XX əsrin əvvəllə- 
rində Azərbaycan mühitində cərəyan edən proseslərin, eyni zamanda 
mürəkkəb tarixi şəraitin təsiri altmda formalaşan Behbud ağa Şah- 
taxtinski  bir müddət jurnalist və publisist  kimi  fəaliyyət göstərmiş, 
mətbuatda xalqı narahat edən problemlərə toxunmuş,  onlarm icti- 
mai müzakirəsinə nail olmağa çalışmışdır.
Azərbaycanda  sovet  quruluşu formalaşandan sonra höku- 
mət  sədrinin müavini,  xalq  ədliyyə  komissarı,  Naxçıvan Xalq  Ko- 
missarları  Sovetinin  sədri,  Azərbaycan  Xalq  Fəhlə-Kəndli 
Müfəttişliyinin komissarı olan Behbud ağa Şahtaxtinski hansı vəzi- 
fədə işbməsindən asılı olmayaraq öz prinsipbrinə sadiq qalmış, milli 
mənafelər  uğrunda  çalışmış,  Azərbaycanm taleyi  ilə  bağlı  məsələ- 
lərdə əsl vətənpərvərlik mövqeyi nümayiş etdirmişdir.
Bu mövqe  Behbud  ağa  Şahtaxtinskinin  diplomatik  fəaliy- 
yətində  də  özünü  qabarıq  şəkildə  göstərir.  Azərbaycanm  düşdüyü 
mürəkkəb  geosiyasi  şərait,  onun  m araqlarm m   qorunmasımn  va - 
cibliyi  Behbud  ağa Şahtaxtinskinin diplomatik  fəaliyyətini  şərtlən- 
dirən mühüm amil olmuşdur.
1918-1921-ci  illərdə  ermənilərin Azərbaycana,  o  cümlədən 
Naxçıvana dair əsassız ərazi iddialarmm aradan  qaldırılmasma ça- 
lışan  Behbud  ağa  Şahtaxtinski  Rusiya  hökum ətinin  rəhbərliyinə
265

---

ünvanladığı moktubda Azərbaycanm Naxçıvan, Zəngəzur və Dağlıq 
Qarabağ  mahallarmm  gələcəyi  ilə  bağlı  narahatlığmı  ifadə  etmiş, 
Naxçıvan  bölgəsinə  aid  konkret  təkliflər  vermişdir.  U zun  sürən 
müzakirələrdən sonra bu təkliflər nəzərə almmış, Rusiya ilə Türkiyə 
arasmda Moskvada aparılan danışıqlarda Azərbaycanm səlahiyyətli 
nümayəndəsi kimi iştirak edən Behbud ağa Şahtaxtincki  1921-ci ilin 
m artında  Moskva  və  həmin  ilin  oktyabrm da  imzalanmış  Qars 
müqavilələrində  Naxçıvanm  muxtariyyət  statusunun  həllinə  nail 
olmuşdur.  O  zaman  Naxçıvanm  muxtariyyət  statusunun  ilk  dəfə 
beynəlxalq müqavilədə təsbit olunması Behbud ağa Şahtaxtinskinin 
diplomatik və Azərbaycan  dövlətçiliyinə  sədaqətli  xidmətinin nai- 
liyyəti idi.
Behbud ağa  Şahtaxtinskinin xalqımız  qarşısında xidmətlə- 
rini nəzərə alaraq qərara alıram:
1.  Behbud ağa  Şahtaxtinskinin  130 illik yubileyi Naxçıvan 
M uxtar Respublikasmda geniş qeyd olunsun.
2.  “Behbud  ağa  Şahtaxtinskinin  130  illik  yubileyinin  keçi- 
rilməsi ilə bağlı Tədbirlər Planı” təsdiq edilsin.
3.  Bu sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri 
VasifTALIBOV
Naxçıvan şəhəri, 21  fevral 2011-ci il.
266

---

«NAXÇIVAN: İLK YAŞAYIŞ VƏ ŞƏHƏRSALMA YERİ 
KİMİ» MÖVZUSUNDA BEYNƏLXALQ SİMPOZİUMUN 
KEÇİRİLMƏSİ HAQQINDA
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI 
ALİ MƏCLİSİ SƏDRİNİN
S Ə R Ə N C A M I
Azərbaycanm  bəşər  sivilizasiyasmm  ilk  beşiklərindən  olan 
Naxçıvan diyarı ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən və insanlann 
ilkin məskunlaşdığı ərazilərdən biridir.  Əlverişli iqlim  şəraiti,  gözəl 
təbiəti,  əkin  üçün  yararlı  torpaqları,  həmçinin  əhəmiyyətli  coğrafı 
mövqedə yerləşməsi  insanlarm Naxçıvan ərazisində məskunlaşma- 
sına şərait yaratmışdır. Bu ərazidəki Qazma, Kilit, Daşqala, Ərməm- 
məd  m ağaralarm da  yaşayan  ibtidai  insanlar  Neolit  dövründən 
başlayaraq  I  Kültəpə  (VII-I  minilliklər),  Sədərək (VII-III minillik- 
lər), Ovçulartəpəsi (V-III minilliklər), Xələc (V-III minilliklər), Duz- 
dağ  (V-III  minilliklər),  Şahtaxtı  (III-I  minilliklər),  Nəhəcir  (III-I 
minilliklər) kimi yaşayış yerləri salmışlar. Eramızdan əvvəl IV-I mi- 
nilliklərə aid olan Gəmiqaya abidəsi, həmçinin III-I minilliklərə aid 
Əshabi-Kəhf dini  və  tarixi  memarlıq  kompleksi  bu  ərazinin  ilkin 
məskunlaşma, eləcə də zəngin mədəniyyət mərkəzlərindən biri kimi 
əhəmiyyətini daha da artırır. Təsadüfı deyil ki, ilkin şəhər mədəniy- 
yəti də məhz bu ərazidə meydana gəlmiş, bölgənin ən iri yaşayış məs- 
kəni olan Naxçıvan 5 min il bundan əvvəl şəhər kimi formalaşmağa 
başlamışdır. Naxçıvan Duzdağmda (eramızdan əvvəl V-III minillik- 
lər)  şəhər  mədəniyyətinin vacib  elementləri  olan  emal  mədəniyyəti 
və alətləri yaranmış,  sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdir.
İlkin yaşayış və  şəhər mədəniyyətinin  inkişaf etdiyi yer  kimi 
Naxçıvan tarixinin  öyrənilməsi,  tədqiq və  təbliğ  olunması məqsədi 
ilə qarara alıram:
1. 2011-ci ilin iyul aymda Naxçıvan şəhərində «Naxçıvan:  ilk 
yaşayış və şəhərsalma yeri kimi» mövzusunda beynəlxalq simpozium 
keçirilsin.
2.  İlk  yaşayış  yeri  və  ilkin  şəhər  mədəniyyətinin  yarandığı 
ərazi  kimi  Naxçıvan tarixinin  sistemli şəkildə  öyrənilməsi,  eləcə  də
267

---

beynəlxalq  simpoziuma  hazırlıq məqsədi  ilə Tədbirlər Planı  təsdiq 
edilsin.
3.  Bu Sərəncam imzalandığı gündən qüvvəyə minir. 
Naxçıvan Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri 
Vasif T ALIBOV
Naxçıvan şəhəri,  7 iyun 2011-ci il.
268

---

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
G İR İŞ ...............................................................................................................25
I  FƏSİL. NAXÇIVAN M UXTAR RESPUBLİKASININ 
İCTİM Aİ-SİYASİ HƏYATI
1.1 
.Dağlıq Q arabağ hadisəsi və bunun Naxçıvan M uxtar 
Respublikasmda ictimai-siyasi vəziyyətə təsiri...........................................27
1.2.«Sərhəd hərəkatı»..................................................................................... 28
1.3.Naxçıvan MSSR-in SSRİ tərkibindən çıxması.....................................32
1.4.Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin Naxçıvana
gəlməsi..............................................................................................................34
1.5.Naxçıvanda dövlətçilik ənənələrinin bərpası.......................................... 35
1.6.Heydər 
Əliyevin Naxçıvan M uxtar Respublikası
Ali Məclisinin Sədri seçilməsi...................................................................... 38
1.7.Naxçıvan M uxtar Respublikasmda həyata
keçirilən tədbirlər........................................................................................... 40
1.8.Erməni  yaraqlılarmm Naxçıvana hücumları...................................... 42
1.9.Milli  O rdunun formalaşması Naxçıvandan başladı.......................... 46
1.10.Blokadamn aradan qaldırılması uğrunda
mübarizə..........................................................................................................48
1.11 .Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd........................................................ 53
1.12.Naxçıvamn muxtariyyət statusunun ləğv edilməsinə cəhd............... 56
1.13.Heydər 
Əliyevin rəhbərliyi ilə yeni Azərbaycan
Partiyasmm yaranm ası................................................................................... 58
1.14.Naxçıvan M uxtar Respublikasmm yeni
Konstitusiyasmm qəbul edilməsi.................................................................. 59
269

---

1.15.Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinə
seçkibrin keçirilməsi..................................................................................... 62
l.lö.N axçıvan Muxtar Respublikasmm 75 illiyinin qeyd
edilməsi............................................................................................................ 70
1.17.Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Naxçıvan
M uxtar Respublikasma səfərləri.................................................................. 73
1.18.Naxçıvan  Muxtar Respublikasmm 80 və 85 illiyinin
qeyd edilməsi. Prezident İlham Əliyevin  Naxçıvana səfərbri.................. 77
II FƏSİL.  NAXÇIVAN M UXTAR RESPUBLİKA SININ 
SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAFI
2.1 .Sosial-iqtisadi inkişafm səciyyəsi........................................................... 109
2.2.Sənayenin inkişafı.  Yeni sənaye sahələrinin
yaradılması.................................................................................................... 112
2.3.Tikinti-quruculuq və abadlıq işləri.........................................................114
2.4.Kənd 
təsərrüfatımn inkişafı................................................118
2.5.Nəqliyyat və rabitə sahəsində baş verən
dəyişiklikbr.................................................................................................... 123
2.6.Elektroenergetikanın yenidən qurulması və
inkişafı.............................................................................................................125
2.7.Əhalinin 
qazla təmin edilməsi........................................... 127
2.8.Əhalinin sosial müdafıəsinin təmin edilməsi.........................................129
2.9.Ekologiya və yaşıllaşdırma tədbirbri.....................................................131
III FƏSİL.  NAXÇIVAN M U X TA R  RESPUBLİKASININ 
MƏDƏNİ İNKİŞAFI
3.1 .Təhsil sahəsindəki dəyişikliklər.............................................................. 159
3.2.Elmin inkişafı............................................................................................ 166
270

---

3.3.Səhiyyə müəssisələrinin yenidən quruhnası...........................................171
3.4.Mədəni-maarif müəssisələrinin inkişafı................................................ 175
3.5.Gənclər 
və idman siyasəti.......................................................... 179
NƏTİCƏ........................................................................................................ 185
ƏDƏBİYYAT............................................................................................... 187
ƏLAY ƏLƏR................................................................................................. 225

---

İSMAYIL HACIYEV
(İsmayıl M uxtar oğlu Hacıyev)
Naxçıvan Muxtar Respublikasınm ictimai-siyasi həyatı, 
sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı
( 1 9 9 1 - 2 0 1 0 - c u i l l ə r )
Y ığılm ağa verilm iş  14.06.2011.
Ç a p a  im zalanm ış 25.08.2011.
F o rm a tı  60X90  1/16  “T a y m s”  q a rn itu ru . 
O fset çap üsulu.  T g b a şirli kağız.  H əcm i  17,0  ç.v.
Sifariş JNs  1056.  T iraj  1000 nüsxə.
“ Ə cəm i”  N ə şriy y a t-P o liq ra fiy a  Birliyi. 
N a x çıv a n  şəhəri,  T əbriz küçəsi,  1.