I fəSİl kristalloqrafiyanin əsaslari

Şəkil 9
A₁B₁C₁. .. . . A_nB_nC_n paralel üzlər seriyası
KRİSTAL ÜZLƏRİNİN İŞARƏLƏNDİRİLMƏSİ
ÜSULLARI

Kritalloqrafik tədqiqatlarda müxtəlif hesablama əməliyyatları apardıqda, kristalları həndəsi cəhətdən öyrəndikdə, və ümumiy­yətlə, bir çox müxtəlif məsələlərin həllində kristal üz­lərinin işarələndirilməsinə böyük ehtiyac duyulur. Bu məqsədlə müxtəlif üsullar təklif olunmuşdur. Bunlardan müasir kristallo­qrafiyada tətbiq olunan ikisi ilə tanış olaq.

1. Veys üsulu – Tutaq ki, hər hansı kristalda K sayda A₀ B₀ C₀ , A₁ B₁ C₁ , A₂ B₂ C₂... A_k B_k C_k üzlərinin vəziyyətini fəzada təyin etmək lazımdır (şəkil 10).

Şəkil 10
Kristalın əsas üzünün (A₀B₀C₀) və digər üzlərinin kristalloqrafik
oxlara görə vəziyyətləri

Əgər bu üzləri parametrik şəkildə ifadə etsək, hər üz üçün mü­vafiq olaraq: a₁:b₁:c₁, a₂:b₂:c₂, a₃:b₃:c₃... a_k:b_k:c_k alarıq. Kris­talloqrafik oxlardan vahid parçalar kəsən A₀B₀C₀ üzünü əsas üz adlandırıb, qalan bütün üzlərin parametrlərini əsas üzün uyğun parametrlərində ifadə etsək, alarıq:

Aldığımız nisbətləri müvafiq olaraq m₁, n₁, p₁ ilə işarə etsək, onda:
olar. Buradan: a₁= m₁a₀, b₁=n₁b₀, c₁=p₁c₀ olar. Beləliklə,
A₁B₁C₁ üzünün ifadəsi: a₁:b₁:c₁=m₁a₀:n₁b₀:p₁c₀ olar. Onda A₂ B₂ C₂ üzü üçün:
a₂:b₂:c₂=m₂a_0: n₂b_0: p₂c₀, alarıq və nəhayət: a_k:b_k:c_k=m_ka₀:n_kb₀: p_kc₀ olar. Sonuncu ifadə kristal üzünün Veys parametrləri adlanır. Burada m_k,n_k,p_k-ədədi, a₀, b₀, c₀ isə xətti Veys para­metrləri adlanır.
Göründüyü kimi, ədədi Veys parametrləri kristalın hər hansı üzünün parametrlərinin əsas üzün uyğun parametrlərindən neçə dəfə böyük və ya kiçik olduğunu göstərən ədədlərdir. Xətti Veys parametrləri isə kristalloqrafik oxların ölçü vahidləri və yaxud onların miqyasıdırlar.