Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu                                             39 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Manastırlarda kalan keşiş topluluğunun başında  bulunan  yet-
kiliye/rahip  Abbot,  denir.  Bu  sözcük  İbranice  Ab  (baba  anlamında) 
sözcüğünün Süryanice söylenişi olan abba sözcüğünden türetilmiş-
tir. Abbot sözcüğü başlangıçta dini bir cemaatin liderine unvan ola-
rak  kullanılmamıştı.  Bu  sözcük,  Suriye  ve  Mısır’da,  önceleri  bir 
şeref ve saygınlığın ifadesi olarak kullanılmış fakat zamanla anlam 
değişikliğine  uğramış  ve  manastırlarda  keşişlerin  başında  bulunan 
başrahibi tanımlamak için kullanılmıştır.
16
  
Manastırda  yaşayan  Abbot’un  kırsal  alandaki  otoritesi  pisko-
posun  kırsal  alandaki  otoritesinden  daha  güçlüdür.  Abbot,  bekâr 
olmak  zorundadır,  otuz  yaşını  doldurmuş,  en  az  on  yıl  deneyimli 
keşişler arasından ve keşişler tarafından seçilir. Manastırlarda yaşa-
yan rahibelerin idari ve dini açıdan amiri ise Abbess adını alan baş-
rahibedir. Abbess’lik için kırk yaşında, bekâr en az on yıl deneyimli 
olmak  gerekir.  Abbess’ler,  Abbot’lardan  farklı  olarak  herhangi  bir 
sakramenti  yönetme  yetkisine  sahip  değildirler.  Abbot  ve 
Abbess’lerin  görevleri  genellikle  ömür  boyu  devam  eder,  fakat  gü-
nümüzde  daha  kısa  süreli  de  olabilmektedir.
17
    Abbot  ve  Abbess 
dışında monastikler için kullanılan başka tabirler de vardır.  Çünkü 
monastisizm  ile  ilgili  tabirler  bölgeye,  tarikatlara  veya  mezheplere 
göre değişebilmektedir.
18
  
Tarih boyunca farklı şekilleri ortaya çıkmış olmasına rağmen 
yaşam tarzı açısından monastikler genelde iki grupta toplanırlar: 
1-  Yalnız  başına  çöle,  dağa  ya  da  ormana  çekilerek  münzevi 
bir hayat  yaşamayı tercih eden Eremitler. Bunlar arasında bir dire-
ğe, bir sütuna veya bir ağaç tepesine çıkarak ya da bir hücreye ka-
panarak  insanlarla  iletişim  kurmadan  tefekkürle  meşgul  olanlar  da 
vardır.  Günümüzde  yaygın  olmayan  eremitik  keşişlere  daha  çok 
                                                           
16
  Thomas Oestreich, “Abbot” Catholic Encyclopedia, c. I,  s. 41–42. 
17
 Gündüz, “Keşiş”, s. 323. 
18
  Monastisizm  ile  ilgili  bazı  terimler  için  bkz  Gregory  Smith,  Christian 
Monasticism, From The Fourth To The Ninth Centuries Of The Christian Era, 
Londra, 1872, s. 125–232. 

---

40                                                                                Hayrettin Kızıl 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Hindu ve Caynist geleneğinde rastlanmaktadır. Hıristiyanlar arasın-
da ise Aziz Antony gibi gezgin keşişler bu gruba girer. 
Catholic  Encyclopedia’da  bu  gruptaki  münzeviler,  bir  toplu-
luk  içerisinde  uzun  bir  eğitim  aldıktan  sonra  insanlardan  kendini 
soyutlayarak  yaşayan  anchorit  veya  hermit’ler;  sarabait’ler  ve 
girovagi (gezgin keşişler) olmak üzere üç tür olarak verilmektedir.
19
 
2- Genellikle manastırlarda bir tarikat disiplinine bağlı olarak 
cemaat hayatı yaşamayı tercih eden Sönobitler. Hıristiyanlık dışında 
Budizm’deki  sangha  ve  Hinduizm’deki  samyâsin  tabirleri  bu  tarz 
bir keşişliği ifade etmektedir.
20
 
2. Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu 
Hıristiyan monastisizminin ortaya çıkışı konusunda verilen en 
erken tarih Hz İsa’nın yaşadığı dönemdir. Monastisizmin Hz İsa ile 
başladığı hatta Hz İsa’nın monastik öğretiyi getirdiği ve ilk uygula-
yıcısı olduğu, onun öğrencisi ve takipçisi olan Havarilerin tüm ya-
şamlarının  monastik  olduğu  kabul  edilir.
21
  Buna  göre  Hz  İsa’nın 
öğretisi,  hayatı,  fedakârlığı  ve  özveriyi  esas  edinen  kişisel  seçimi, 
onun  asketizmi  pratik  olarak  yaşadığını/uyguladığını  göstermekte-
dir.  Havariler  de  Hz  İsa’yı,  kelimenin  tam  anlamıyla  Hz  İsa’nın 
uygulamalarını  takip  etmiş,  olgun  insan  olma  ile  ilgili  öğütlerini 
yerine  getirmiş,  ilk  dönemlerden  itibaren  bekâr  kalmayı  tercih  et-
miş, teslimiyeti kabul etmiş, mal mülk edinmeyi bırakmış ve toplu-
luk  halinde  asketik  yaşamı  uygulamışlardır.  Bu  öğütler  uygulama 
olmaktan öte Hıristiyan ahlakının bir parçası olmuştur.
22
 
Monastisizmin,  ilk  dönem  Hıristiyanlığın  dünya  görüşünün 
gerektirdiği yaşam tarzı olduğunu belirten Hannay, sonraki dönem-
lerde kurumsallaşan monastisizmi de ilk Hıristiyanlığı  örnek alma, 
bu yaşam tarzına dönüş olarak yorumlamıştır. Monastisizmin hava-
riler döneminde ortaya çıktığını iddia eden Hannay, monastisizmin 
                                                           
19
 Herbert Thurston, “Monk” Catholic Encyclopedia, c. X, s. 1080-1081. 
20
 Gündüz, “Keşiş”, s. 323. 
21
  Henry  John  Feasey,  Monasticism  :  What  is  it?  A  Forgotten  Chapter  In  The 
History Of Labour, London, 1898, s.2 2–25; Woodhouse, s. 38. 
22
 Woodhouse, s. 38. 

---

Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu                                             41 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
bu  dönemde  ortaya  çıkmasını  iki  nedene  bağlar.  Bunların  ilki  Hz 
İsa’nın  ikinci  gelişini  beklemek,  ikincisi  şeytanın  kötülüklerinden 
korunma isteğidir.Hannay, ilk etkenin yani Hz İsa’nın ikinci gelişini 
beklemenin  asketizmi  ilk  başlarda  etkilediğini,  asketizme  teşvik 
ettiğini fakat bunun uzun sürmediğini bu nedenle önemli bir faktör 
olmadığını  belirtir.  İkinci  gelişin  beklentisi,  kilise  tarihi  boyunca 
vurgulanmasına rağmen bu beklentinin ilk dönemlerdeki  gibi canlı 
kalmaması Hıristiyan asketizminde kalıcı bir etkide bulunmamasına 
neden olmuştur.
23
  Hannay,  konu  ile  ilgili  olarak  İncil’den  şu  bölü-
mü vermektedir:  
“Kardeşler, şunu demek istiyorum, zaman daralmıştır. Bundan 
böyle,  karısı  olanlar  karıları  yokmuş  gibi,  yas  tutanlar  yas  tutmu-
yormuş  gibi,  sevinenler  sevinmiyormuş  gibi,  mal  alanlar  malları 
yokmuş  gibi,  dünyadan  yararlananlar  alabildiğine  yararlanmıyor-
muş  gibi  olsunlar.  Çünkü  dünyanın  şimdiki  hali  geçicidir.” 
Korintliler, 7/29–31 
Hannay’a  göre  monastisizmin  ortaya  çıkmasında  en  önemli 
etken  iblislerin  kötülüklerinden  korunmak,  onların  hâkimiyetine 
müsait bedenin kötü arzularından kurtulmaktı. Şeytan ve onun etki-
sinde kalmaya neden olacak şeylerden uzaklaşmak ve Tanrı’ya daha 
çok bağlanmak isteği  şehirlerden  uzaklaşmaya neden oldu.  Bu du-
rum  şehir  ve  kalabalıkların  günahlarla  dolu  olduğuna  inanılmasın-
dan  kaynaklanıyordu.  Hannay,  ilk  Hıristiyanlarda  İblislere  olan 
inancın çok güçlü olduğunu söylemektedir. İblisler etkileriyle kötü-
lüklerin  yayılmasını,  Hıristiyanlığın  zarar  görmesini  istemektedir. 
İlk Hıristiyanlara göre dünya ve Roma İmparatorluğu kelimenin tam 
anlamıyla  şeytanların  eline  geçmişti.  Bu  Hıristiyanların  görüşüne 
göre;  tüm  dünya,  Roma  İmparatoru’ndan  en  küçük  esnafa  kadar, 
kelimenin tam anlamıyla şeytanlar ve İblislerle doluydu ve hepsi de 
Şeytanın  etkisinde  kalmışlardı  Bu  şeytanlar,  dünya  ve  aracılığıyla 
hareket ederek kendi sahip oldukları ve ilham ettikleri güçlerle Hı-
                                                           
23
 Hannay, s. 31–33. 

---