Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu                                             45 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
mının bu dönemde değiştiğini ifade eder. Buna göre Hıristiyan kah-
ramanlığının en eski biçimi ve bireyin kendini Tanrıya adamasının 
en  mükemmel  sembolü  olan  “şehitlik”  in  yerini,  en  yüksek  değer 
adına yapılan manevi fedakârlık olan, bekâr münzevi hayat almıştır. 
Bu dönemde,  çok sayıda asketikler ortaya çıkmış, bakireler ve ke-
şişler  İmparatorluk  Hıristiyanlığının  “yeni  şehitleri”  olarak  algı-
lanmışlardır.
35
  
Konu  ile  ilgili  başka  bir  problem  de  Hıristiyan 
monastsizminin  özgünlüğü  sorunudur.  Hıristiyanlık  öncesinde  ve 
Hıristiyanlığın  ortaya  çıktığı  dönemlerde  farklı  inançlarda 
monastiklerin olması Hıristiyan monastisizminin özgün olup olma-
dığı  sorusunu akla  getirmiştir. Hannay, Hıristiyan monastisizminin 
Hint asketikleri, Budist ve Brahman keşişleri, Yahudi Essenileri ve 
İskenderiyeli Yahudi kitab-ı mukaddes yorumcusu Philo’nun (M.Ö 
20-M.S.  50)  ilk  defa  söz  ettiği  Yahudi  monastik  bir  topluluk  olan 
Therapeutaeler
36
, Eski Mısır inancında milli bir Tanrı olan Serapis’e 
inanan  din  adamlarının  uygulamalarından  vb  inançlardan  ayrıca 
Yunan inancından ve felsefesinden etkilenmediğini söylemektedir.
37
 
Hannay,  Hıristiyan  monastisizminin  kendine  has  olduğunu  Hıristi-
yanlığın özünde mevcut olan asketik ruhtan kaynaklandığını belirt-
mekte,  ilk  dönemlerdeki  asketik  hareketin  bundan  esinlendiğini 
kaydetmektedir.
38
  Mısır’da  ortaya  çıkan  ilk  asketiklerin  isimlerini 
kitabında veren Hannay, bu kişilerin orta veya daha düşük tabaka-
dan  kişiler  olduğunu  söylemekte,  bu  durumun  Hıristiyan 
asketizminin kökeninin hiçbir felsefi veya başka bir inancın görüşü-
ne  dayanmadığını  gösterdiğini  kaydetmektedir.  İlk  asketiklerin  İn-
cil’den etkilenerek ortaya çıktığını söyleyen Hannay, bu asketiklerin 
                                                           
35
  Virgins  and  monks  became  the  “new  martyrs”  in  an  imperialized  Christianity 
bkz Mitchell, c. XII, s. 310. 
36
 Gündüz, Din Ve İnanç Sözlüğü, s. 369. 
37
 Hannay, s. 255; ayrıca bkz Mackean, s. 18–20. 
38
 Hannay, s. 255. 

---

46                                                                                Hayrettin Kızıl 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
yeni bir Hıristiyanlık ihdas etmediklerini, havari gibi yaşamaya ça-
ğırdıklarını belirtmektedir.
39
  
Özetle  ilk  dönemlerde  baskılar  sonucu  kendi  inançlarını  ko-
rumak ve gizlemek amacıyla ortaya çıkan ve dünyadan yüz çevirme 
idealini dini metinlerden de referans alan bu düşünce ileriki zaman-
larda Hz İsa ve havariler dönemine olan özlem, kiliseyi saran hiye-
rarşik  düzen  ve  dünyevileşmeye  karşı  olma  sonucu  güçlenmeye 
başladı. Fakat yeni monastik yaşam, ilk dönemlerdekinden farklı bir 
şekilde tezahür etti. İlk Hıristiyanlığa olan özlem Hz İsa’nın, havari-
lerin ve Pavlus’un yaşamı bu konuda esin kaynağı oldu. İlk Hıristi-
yanların çektikleri sıkıntılar, monastiklerin oruç, sıkı bir ibadet, be-
karlık  vb  fiziki  yaptırımlar  ile  temsil  edildi.  Bu  anlayışa  sahip 
monastisizmin ilk defa Mısır’da ortaya çıktığı kabul edilir. Hıristi-
yanlık  Kudüs’te  ortaya  çıkmış  olmasına  rağmen  monastisizm  Mı-
sır’da ortaya çıkmış, burada kuruluş aşamasını tamamlamış ve ken-
disinden sonraki tüm monastik yaşamı etkilemiştir.
40
  
2.1. Mısır (Kıpti-Kopt) Monastisizmi (Aziz Antony ve Aziz 
Pachomius): 
Hıristiyanlığın ilk dönemlerinden itibaren asketikler bulunma-
sına  rağmen,  Hıristiyan  monastisizmi  Aziz  Antony  (251–356)  ile 
başlatılır.
41
  Kaynaklarda  ilk  dönem  asketik  olarak  Kudüslü  Aziz 
Narkissus’un  ismi  geçmesine,
42
  Aziz  Ignatius’un  (30–107)  yazdığı 
bir mektuptan ilk dönemlerden itibaren kadınların da gruplar halin-
de 
monastik 
yaşama 
katıldıkları 
anlaşılmasına,
43
 
Batı 
monastisizminin  kurucularından  John  Cassian
44
  (360–435)  da  ilk 
dönemlerde  yaşayan  ve  belli  bir  kurala  veya  lidere  bağlanmadan 
                                                           
39
 Hannay, s. 104–108. 
40
 Feasey, s. 25. 
41
 Atiya, s. 77. 
42
 Hannay, s. 78-79. 
43
 Feasey, s. 28. Mektup için bkz Philip Schaff, s. 59. 
44
 Hayatı için bkz Smith, s. 249-256. 

---

Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu                                             47 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
asketik  yaşam  süren  Sarabaitler’den  bahsetmesine
45
    rağmen  ilk 
monastik Aziz Antony olarak kabul edilmektedir.  
Hatta asketik kuralları ilk defa yazmış olan Origen’in ismi da-
hi  ilk  asketik  olarak  geçmez.
46
  Origen,  dua,  iffet  ve  sıkı  bir  dinsel 
yaşantıya  önem  vermesinden  dolayı  “monastik  teolojinin  babası” 
olarak kabul edilmesine rağmen Antony’nin ilk asketik olarak kabul 
edilmesinin 
nedeni 
Aziz 
Athanasius’un 
yazdığı 
“Viva 
Anthony/Aziz  Anthony’nin  Hayatı”  adlı  biyografiyle  isminin  du-
yulmasına  dayandırılır.
47
  Athanasius’un  yazdığı  bu  biyografi 
monastik düşüncenin Roma İmparatorluğu’nun geneline yayılması-
nı sağlamış, Hz İsa’nın asıl amacının halktan soyutlanarak Tanrı ile 
birlikte yaşama düşüncesi olduğu fikrini teşvik etmiştir.
48
 
 Zengin  ve  dindar  bir  Hıristiyan  aileden  gelen  Aziz 
Antony’nin  anne  ve  babasının  ölümünden  sonra  18–20  yaşlarında 
iken Matta İncil’inde geçen bir bölüm üzerine bu hayatı tercih ettiği 
anlatılır.  Rivayete  göre  Antony,  kızkardeşine  yetecek  kadar  mal 
bıraktıktan sonra geri kalanını yoksullara dağıtarak çöllere gitmiştir. 
Antony, yıllarca çöllerde tek başına yaşamış, münzevilikle ilgili ilk 
bilgilerini antik mezarlarda, çöl mağaralarında  yaşayan diğer mün-
zevilerden  öğrenmiştir.
49
  Antony’nin  etkilendiği  kaydedilen  bölüm 
şu şekildedir: 
Adamın  biri  İsa'ya  gelip,  «Öğretmenim,  sonsuz  yaşama  ka-
vuşmak için nasıl bir iyilik yapmalıyım?» diye sordu. 
İsa ona, «İyilik konusunda neden bana soru soruyorsun?» de-
di. «İyi olan tek biri var. Yaşama kavuşmak istersen, O'nun buyruk-
larını yerine getir.» 
«Hangi buyrukları?» diye sordu adam. 
                                                           
45
 Gündüz,  “Keşiş”, s. 323; Sarabaitler ve diğer gruplar için bkz Smith, s. 84–88. 
46
 Origen’in asketik kuralları için bkz Mackean, s. 43–45. 
47
 Atiya, s. 77. 
48
 Mitchell, c.XII, s. 309. 
49
 Saint Athanasius, “Life OF St Antony/Vita S. Antoni” Nicene And Post-Nicene 
Fathers Of The  Christian Church Volume IV St. Athanasius Select  Works And 
Letters, P. Schaff and H. Wace, Tarihsiz, s. 8-22; Atiya, s. 78; Hannay, s. 96. 

---