Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ



Yüklə 3,79 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/62
tarix23.11.2017
ölçüsü3,79 Kb.
#12099
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62


HASAN BASRİ ÇANTAY’IN KİŞİLİĞİ 
   
 
 
 
 
Özer Çetin

 
Özet 
Psikolojik  yaklaşımların  kendilerine  özgü  kişilik  kuramları 
ileri sürmeleri nedeniyle çok sayıda kuram ortaya çıkmıştır. Gelişti-
rilen  kuramlarla  İslâm’ın  insana  bakışı  arasında  önemli  farklılıklar 
vardır. İslâm toplumlarında bu kuramlarla kişiliği anlama girişimin-
de  bulunmak  yaklaşım  olarak  doğru  değildir.  Bu  nedenle  İslami 
kişilik  kuramlarının  geliştirilmesi  zorunluluk  olarak  karşımıza  çık-
maktadır.  Kuramların  geliştirilmesinde  İslâm  kaynaklarındaki  kişi-
likle  ilgili  kavramlar,  İslâm  düşünürlerinin  konu  ile  ilgili  görüşleri 
ve İslâmî kişiliği temsil yeteneği güçlü şahsiyetler dikkate alınmalı-
dır.  
Anahtar kelimeler: Kişilik, dindarlık, teori
 
 
HASAN BASRI ÇANTAY’S PERSONALITY 
Abstract 
As psychological approaches suggested their specific theories, 
a large number of personality theories had  emerged. There  are im-
portant  differences  between  human  perspective  of  Islam  and  theo-
ries  of  personality.  It  is  not  true  as  an  approach  to  attempt  under-
standing personality in Islamic societies with these theories. For this 
reason, the developing of Islamic personality theories emerge as an 
obligation. For development of theories, concepts related to person-
ality  in  the  Islamic  sources  and  the  views  of  Islamic  thinkers  and 
people who have stronger ability to represent the Islamic personali-
ties should be considered.  
Keywords: Personality, religious, theory 
 
Giriş 
İlk çağlardan itibaren kişiliği anlamaya dönük çabalar felsefe 
içinde hep var olmuştur. Geçtiğimiz yüzyılın başlarında psikolojinin 
                                                           

 Yrd. Doç. Dr. Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi. 


2                                                                                        Özer Çetin 
  
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
bağımsız bir disiplin olmasıyla birlikte bilimsel olarak incelenmeye 
başlamıştır.  Freud,  bu  konuda  öncü  olup  kişiliği  ilk  kez  bilimsel 
olarak ele alan kişidir.
1
 Daha sonra ekol düzeyindeki psikolojik yak-
laşımların  kendilerine özgü kişilik kuramları ileri sürmeleriyle çok 
sayıda kuram ortaya çıkmıştır. Fakat bu kuramlar felsefi  yaklaşım-
lardan  uzak  kalamamışlardır.
2
  Onları  sınama  amacıyla  yapılan 
amprik araştırmalar sonucu günümüzde önemli bir birikim oluşmuş-
tur.  Bu  sayede  kişilik  hakkındaki  genel  tablo  daha  iyi  görülmeye 
başlamıştır. Tanımı konusunda bir uzlaşı olmamasına rağmen
3
 kalı-
tım, cinsiyet, aile, eğitim, kültür, din gibi faktörlerin kişiliği etkile-
diği anlaşılmaktadır. 
Psikolojide  yapılan  kişilik  çalışmalarına  paralel  olarak  din 
psikolojisi alanında din ve kişilik konusunu ele alan çalışmalar  ya-
pılmıştır.  Yapılan  bu  çalışmalar  dönemin  bilimsel  yaklaşımından 
etkilenmiştir.  20.yüzyılın  ilk  yarısında  Freud’un  dini  nevrotik  bir 
eğilim,
4
 dinî ritüelleri obsesif davranış olarak görmesi,
5
 Adorno’nun 
dinin  otoriteryen  kişiliği  geliştirdiğini  ileri  sürmesi
6
  gibi  olumsuz 
yaklaşımların estirdiği sert rüzgârların etkisinde kalan araştırmacılar 
din ve dogmatiklik, önyargılılık, yeni tecrübelere kapalılık gibi ne-
gatif tutumlar arasında ilişki kurmuşlardır. Günümüzde ise bu yak-
laşımların etkisi azalırken dinin kişilik üzerinde olumlu katkılarının 
olduğu yönündeki görüş giderek ağırlık kazanmaya başlamıştır. 
Kişilik  konusunda  yapılan  araştırmaların  hız  kazanması  fay-
dalarının  yanında  bazı  sıkıntılar  doğurmaktadır.  Çünkü  günümüz 
kişilik  çalışmaları  ağırlıklı  olarak  Avrupa  ve  Amerika  kaynaklıdır. 
Araştırmacılar  kendi  iç  dünyalarından,  yaşadıkları  kültürel  çevre-
                                                           
1
 Gürses, İbrahim, Dindarlık ve Kişilik, Emin Yayınları, Bursa, 2010, s.15-16. 
2
  Feist,  Jess,-Feist,  Gregory  J.  Theories  of  Personality,  Sixth  Edition,  Mcgrow 
Hill, New York, 2006, s. 3.  
3
 Mehmedoğlu, Ali Ulvi, Kişilik ve Din, Dem Yayınları, İstanbul ,2004, s.42 
4
  Freud,  Sigmund,  Din  ve  Toplum  Dinin  Kökenleri,  IV.  baskı,  Çeviren  Selçuk 
Budak, Öteki Yayınevi, Ankara, 1999, s. 179-237. 
5
 Freud, Dinin Kökenleri, s. 31-40. 
6
  Gürses,  İbrahim,  Kölelik  ve  Özgürlük  Arasında  Din,  Arasta  Yayınları,  Bursa, 
2001, s. 30. 


Hasan Basri Çantay’ın Kişiliği                                                      3 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
den,  mensubu  oldukları  dinden  etkilenmektedirler.  Geliştirdikleri 
modeller  başka  kültürlere  uygulandığında  bazı  sakıncalar  ortaya 
çıkmaktadır.  Şüphesiz  farklı  kültürel  ortamlarda  kişilikler  arasında 
benzerlikler olabilir. Bunu tespit etmek için önce değişik kültürlere 
özgü kişilik kuramlarının geliştirilmesi daha sonra ise bu kuramlar-
dan yararlanılarak yapılacak çalışmalarla benzerlikler ve farklılıkla-
rın ortaya konması gerekir.  
Kişilik ve din ilişkisi, din psikolojisinin önemli konularından 
birisidir.
7
 Dinler kendilerine özgü insan anlayışı nedeniyle mensup-
larının kişiliklerini etkiler. Yahudi, Hıristiyan, Müslüman veya Bu-
distlerin kişiliklerinde dine bağlı farklılıkların olması kaçınılmazdır. 
Örneğin, İslâm’a göre insan kalp gibi ruhsal yetenekleri vasıtasıyla 
kutsalla  ilişkili  olup  duyu  ötesi  ilhamlara  açık  bir  varlıktır.
8
  Allah 
yaratırken ona ruhundan bir nefha üflemiş
9
 ve en güzel şekilde  ya-
ratmıştır.
10
 İslâm düşünürleri Kur’an ve Sünnet merkezli fıtrat, kalb, 
ruh, nefs,
11
 gibi kavramlarla insanı açıklamaya çalışmış,
12
 madde ve 
ruhtan  oluşan  bir  varlık  olarak  görüp  kişiliğini  oluşturan  faktörler 
arasında  bir  bütünlük  ve  dengenin  bulunduğuna  dikkat  çekmişler-
dir.
13
  Bu  yaklaşımlar  kültürün  tüm  alanlarına  yansımış  doğrudan 
veya dolaylı olarak Müslümanların kişiliğini etkilemiştir. 
Batı  kaynaklı  kişilik  çalışmalarının  tamamına  yakın  bir  kıs-
mında insanı duyularla sınırlandıran Aristocu yaklaşım egemen ol-
muştur.  Bunun  sonucu  birçok  araştırmacı  insanın  manevi  yönünü 
                                                           
7
 Şentürk, Habil, Din Psikolojisi, İz Yay., İstanbul, 2010, s. 52-54; Mehmedoğlu, 
Kişilik ve Din, s. 78-100. 
8
 Bkz. Özer Çetin, “İmgelem Yetisi ve Bazı Dini Olgular”, UÜ. İlahiyat Fakültesi 
Dergisi, C.20, Sayı 1, 2011, s. 157-190. 
9
 Hicr, 15/29; Sad, 38/72; Secde, 32/9.
 
10
 Tin, 95/5. 
11
 Bkz. Hayati Hökelekli, “Kur’an’da Nefs Kavramı Bağlamında İnsan Psikoloji-
siyle İlgili Bazı Özellikler”, İslâm Psikolojisi Yazıları, Dem Yayınları, İstanbul, 
2009, s. 43-60. 
12
 Bkz. Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, TDV Yayınları, Ankara, 1993, s. 22-48. 
13
  Sezen,  Yümni,  İslam  Sosyolojisine  Giriş,  İstanbul,  1994,  s.  69;  Ardoğan,  Re-
cep, Kur’an ve İnsan Psikolojisi, İlkadım Yayınları, Ankara, 1998, s. 17. 


Yüklə 3,79 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə