Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 49 Ceyhun bəyin oğlunun oxuduğu kollecin direktoruna Ə.Topçubaşının məktubu. 26 fevral 1932-ci il. Qərib məzarlar 50 lamzadə nə Parisdə, nə Berlində iş tapa bilmişdi və Türkiyəyə köçmüşdü... Miryaqub Mirmehdi- yevin səhhətində problemlər yaranmışdı... Təh- sil haqqını ödəyə bilmədiyi üçün Ceyhun Ha- cıbəylinin oğlu dərsə buraxılmırdı... Topçubaşı isə həm ciddi məişət problemləri ilə üzləşmişdi, həm də xəstəliklərdən əziyyət çə- kirdi. Bütün bunlarla yanaşı, sovet xüsusi xidmət orqanları mühacirləri gözdən salmaq üçün ge- cə-gündüz fəaliyyət göstərir, onların əleyhinə iş aparırdılar. 1925-ci ilin aprelində sovet təmayüllü “Nova- ya Qruziya” qəzetində belə bir xəbər dərc olun- muşdu: guya Topçubaşov SSRİ-nin xarici işlər naziri Çiçerinə müraciət edib ki, ona Sovet Azər- baycanına qayıtmağa icazə versinlər. 1926-cı il avqustun 30-da Topçubaşı M.Ə.Rə- sulzadəyə yazdığı məktubda bu məsələyə ay- dınlıq gətirir: “...Qəti şəkildə bəyan edirəm ki, nə Qafqaz Konfederasiyası Paktının imzalanması. İyul, 1934-cü il. Qərib məzarlar 51 şəxsən, nə kiminsə vasitəsilə, nə burada, nə başqa bir yerdə, nə Çiçerinə, nə də bir başqasına heç bir müra- ciətim olmayıb və heç vaxt olmayacaq. Ömrünü ya- lan üstündə quran, hər cür prinsipləri inkar edənlər hər şeyi öz arşınları ilə ölçürlər. 30 il xalqa xidmət edən adam kimi antibolşevik mövqeyimi niyə gizlət- məliyəm? Mövqeyimi dəyişməyə heç bir əsas olma- yıb, indi də yoxdur!” Giorgi Mamulianın dediyinə görə, 1920-ci illərin sonunda Azərbaycan nümayəndə heyə- tinin maliyyə vəziyyəti daha da ağırlaşdı. Və qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan nümayəndə heyəti üzvlərinin pis-yaxşı yaşamasında, əlbət- tə, polyaklar böyük rol oynadılar. Çünki 1926-cı ildə “Prometey” hərəkatı və Qafqazın Müstəqil- lik Komitəsi yarananda Azərbaycan nümayəndə heyətinin bütün üzvlərinə, az da olsa, müavinət təyin olunmuşdu. Bu da onlara yaşamağa və si- yasi fəaliyyətlə məşğul olmağa imkan verirdi. Əlbəttə, bu vəsait kifayət eləmirdi. Məsələn, mən nümunə kimi deyə bilərəm ki, Topçubaşı 1926-cı ilin sonundan ömrünün axırına qədər polyak- lardan hər ay 80 Amerika dolları almışdı. 20-ci il- lərdəki vəziyyətə baxanda bu, pis məbləğ deyildi. Daha doğrusu, o vaxt bu pulla birtəhər yaşamaq olardı. 1924-cü ildə Əlimərdan bəy maddi problem- lər ucbatından artıq Parisdə yaşamırdı. O, pay- taxt yaxınlığındakı Sen-Klu qəsəbəsinə köçmüş- dü. Çünki orda kirayə haqqı ucuz idi... 1926-cı ildə Polşa hökumətinin yardımı ilə “Prometey” hərəkatının yaradılması nəinki Azərbaycan, həm də bütövlükdə Qafqaz, Ukray- na və Türküstan mühacirlərinə maddi-mənəvi baxımdan xeyli yardımçı oldu. Təşkilatın nəşr etdirdiyi “Prometey” jurnalı mühacirlərin arzu və ideallarının tribunasına çevrildi. 1920-ci illərin sonlarında vəziyyət tamam dəyişdi. Qərb dövlətlərinin əksəriyyəti sovetləri tanıdı. Onda mühacirlər arasında Qafqaz xalqla- rının birliyi məsələsi yenidən aktuallaşdı. 1932-ci ildə Qafqaz Konfederasiyası yaratmaq barədə müzakirələr başlandı, çoxsaylı görüşlər keçirildi. Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqaz xalqlarının nümayəndələri Qafqazın bolşeviklər- dən azad olunmasından sonra İsveçrə Konfede- rasiyası tipli birlik yaratmaq öhdəliyi götürdülər. Bu öhdəlik Qafqaz Konfederasiyası Paktı deyilən sənəddə öz əksini tapmışdı. Qafqaz Konfederasiyası Paktı 1934-cü ilin iyu- lunda Brüsseldə imzalandı. Azərbaycan tərəfdən Paktı Əlimərdan bəy Topçubaşı və Məmməd Əmin Rəsulzadə imzaladılar. Onda Əlimərdan bəy xəstəy- di. Sənədi titrək əlləri ilə imzalamışdı. Sonralar M.Ə.Rəsulzadə Paktın imzalanmasını Topçubaşı- nın “sonuncu qəhrəmanlıq işi” adlandıracaqdı... Qərib məzarlar 52 1934-cü ilin yayında, Qafqaz Konfederasiyası Paktını imzalayandan bir neçə ay sonra Əlimər- dan bəy vəfat etdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov 1865-ci ildə anadan olub 1 . 1888-ci ildə Peter- burq İmperator Universitetinin hüquq fakültəsi- ni bitirib.Uzun illər Bakı şəhər Dumasının üzvü olub, 1902-1905-ci illərdə Bakı şəhər Dumasının ilk müsəlman sədri kimi fəaliyyət göstərib. Bir müddət rusdilli “Kaspi” qəzetinə redaktorluq edib. Rusiyanın birinci Dövlət Dumasının deputatı və Dumada Müsəlman Fraksiyasının sədri olub. Azərbaycan müstəqillik qazanandan dərhal sonra nazir statusunda səfir kimi Türkiyəyə göndərilib, həmin il dekabrın 7-də Parlamentin sədri seçilib. 1918-ci ilin dekabrında Paris Sülh Konfransında Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin sədri təyin olunub. Azərbaycanda bolşevik hakimiyyəti qurulandan sonra Bakıya qayıtmayıb. Ömrünün sonuna qədər Parisdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpası uğrunda mübarizə aparıb. Qəriblikdə bitən ömür 1 Əlimərdan bəyin doğum tarixi barədə mətbuatda müxtəlif rəqəmlər gedib.Biz onun özünün yazdığı tərcümeyi-hala əsaslanaraq 1865-ci il yazırıq. Qərib məzarlar 53 Nümayəndə heyətinin sədr müavini olmuş Məmmədhəsən Hacınski hələ Əlimərdan bəy- dən bir neçə il əvvəl faciəli şəkildə bu dünyaya “əlvida” demişdi... O, 1919-cu ilin sentyabrında Bakıya göndəril- mişdi ki, Parisdə imzalanmış iqtisadi müqavilələr barədə hökumətə hesabat versin. Eyni zamanda, hökumət üzvləri ilə üzbəüz söhbət etsin, daxili və xarici vəziyyətə dair planlar haqqında məlumat alaraq, qayıdıb nümayəndə heyətinə çatdırsın. M.Hacınskinin Parisə iki aydan sonra qayıda- cağı planlaşdırılırdı. Lakin o, Bakıda qalaraq, müxtəlif vəzifələrdə çalışır... Məmmədhəsən Hacınski 1876-cı ildə doğulub. 1902-ci ildə Peterburq Texnoloji İnstitutunun Tikinti Mühəndisliyi fakültəsini bitirib.Bakı şəhər dumasının üzvü, 1913-cü ildə qısa müddətdə Bakı şəhər upravası- nın rəisi olub. Dənizkənarı bulvarın salınmasın- da, Şollar su kəmərinin çəkilməsində yaxından iştirak edib, şəhərin abadlaşdırılmasında xüsusi xidmətləri ilə seçilib. Sonralar Zaqafqaziya Sey- minin üzvü olub. Müstəqil Azərbaycan hökuməti təşkil olunanda xarici işlər naziri, maliyyə naziri vəzifələrini tutub. 1919-cu ilin yanvarında nümayəndə heyətinin sədr müavini kimi Paris sülh konfransına göndəri- lib. 1919-cu ilin sentyabrında iki aylığa Bakıya qayı- dıb və bundan sonra Parisə dönməyib. 1920-ci ilin aprelində Azərbaycanda yeni hö- kumət formalaşdırmaq qərara alınır və bu vəzifə Məmmədhəsən Hacınskiyə həvalə olunur. Lakin o, bu işi ləngidərək bolşeviklərlə əməkdaşlığa meyil edir. Parisdə apardığı mücadiləyə baxmayaraq, sonradan Azərbaycanın müstəqilliyinə, milli ideallara xilaf çıxmasını sanki tanrı ona bağış- lamır: 1930-cu ilin dekabrında Məmmədhəsən Hacınski həbs edilir, 1931-ci il fevralın 8-də isə həbsxanada döşək üzündən hazırladığı kəndir- lə özünü asır. Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|