Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 43 Azərbaycan parlamentinin qarşısında bayram mitinqi. 14 yanvar 1920-ci il. Qərib məzarlar 44 “Azərbaycan” qəzeti. Yanvar, 1920-ci il. Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması barədə xəbər və teleqramlar. Yanvar, 1920-ci il. Qərib məzarlar 45 Parlamentin təntənəli iclası. 14 yanvar 1920-ci il. Təzəpir məscidində bayram ibadəti. 14 yanvar 1920-ci il. Qərib məzarlar 46 Azərbaycan müstəqilliyin de-fakto tanınması sevincini yaşadığı günlərdə - 1920-ci ilin mar- tında Qafqazda vəziyyət yenidən gərginləşmişdi. Aprelin ortalarında bolşeviklərin silahlı dəstələri Dağıstana yeridildi. Qızıl Ordu hissələri Azərbay- canın sərhədlərinə yaxınlaşdılar. Giorgi Mamulianın dediyinə görə, 1920-ci ilin əvvəllərində Antanta dövlətləri bu məsələni müzakirəyə çıxarırlar: biz nə etməliyik? Bolşe- viklərin qarşısını alaq, yoxsa Qafqazdan çıxıb gedək? Nəticədə, Lord Kerzonun təşəbbüsü ilə qərara alınır ki, Gürcüstan və Azərbaycan silah- la təchiz edilsin. Bu ideyanı o dövrdə Britaniya imperiyasının baş naziri olan Lloyd Corc da müdafiə edirdi. İngilislərlə müvafiq danışıqlar aparılır. İn- gilislərin faktiki olaraq, Gürcüstana və Azərbay- cana silah verməyə razılaşdığı bir vaxtda ortaya problem çıxır: Qarabağda ermənilər qiyam qal- dırır!” İngiltərə, Fransa və İtaliyanın Qafqazdakı ali komissarlarının “Zaqafqaziyada sülhün bərpası” tələbi ilə verdikləri nota da erməniləri sakitləş- dirə bilmədi. Azərbaycan hökuməti Qarabağda qayda yaratmaq üçün bu əraziyə qoşun yeritmək məcburiyyətində qaldı. Giorgi Mamulia yazır ki, bu şəraitdə müttə- fiqlər ehtiyat etməyə başlayırlar: Azərbaycana, Gürcüstana, Ermənistana silah verilsin, ya yox? Kim zəmanət verə bilər ki, bu silahı onlar bir-bi- rinə qarşı işlətməyəcək? Ermənilərin düşünül- məmiş bu hərəkətindən sonra silah verilməsi barədə qərar ləğv edilir və faktiki olaraq Azərbay- canın bolşeviklər tərəfindən ilhaqına qədər heç kimə - nə Azərbaycana, nə Gürcüstana, nə də Er- mənistana silah verilir. Bolşeviklər yaranmış vəziyyətdən istifadə et- dilər. Onlar başa düşdülər ki, Azərbaycanın qoşun- ları Qarabağa, ermənilərə qarşı döyüşə göndərilib. 1920-ci il aprelin sonlarında bolşeviklər faktiki ola- raq Azərbaycana müqavimətsiz daxil oldular. Çün- ki onda Bakının özündə cəmi üç milli batalyon var idi. Daha doğrusu, bütövlükdə XI Qızıl Ordunun qarşısına cəmi bir neçə min adam çıxmışdı. XI Qızıl Ordu Bakıya daxil oldu, 1920-ci il ap- relin 28-də hakimiyyət bolşeviklərə təhvil verildi. Parisdə qalan nümayəndə heyəti Azərbaycan- da baş verənlər barədə ziddiyyətli xəbərlər alır- dılar. Onlar Bakıda nə baş verdiyindən xəbərsiz idilər. Bunun da səbəbi vardı... Giorgi Mamulia tədqiqatlar əsasında müəy- yən edib ki, 1919-cu ilin mayından başlayaraq Bolşevik işğalı Qərib məzarlar 47 ingilislər bütün nümayəndə heyətlərinin üzv- lərinə - gürcülərə, azərbaycanlılara və Şimali Qafqaz nümayəndələrinə birbaşa teleqrafla Bakı, Tiflis və ya Teymurxanşura ilə əlaqə saxlamağa qadağa qoymuşdular. Buna görə də onların öz respublikaları ilə birbaşa əlaqələri yox idi, bütün teleqramlar müttəfiqlər vasitəsilə, həmin fran- sızlar, həmin ingilislər vasitəsilə çatdırılırdı. Mayın 3-də Topçubaşov Fransa Nazirlər Şu- rasının sədrinə və xarici işlər nazirinə məktub- la müraciət etməli olur: “Artıq iki gündür ki, Pa- ris qəzetlərində Sovet Rusiyası tərəfindən Bakıya qoşun yeridilməsi ilə əlaqədar ziddiyyətli xəbərlər yayılır. Təəssüflər olsun ki, rəhbərlik etdiyim Azər- baycan Respublikasının Parisdəki Nümayəndə heyəti bütün bunlardan xəbərsizdir və bu səbəbdən, nümayəndə heyəti adından Zati-alilərinizdən xa- hiş edirəm ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədrinə ünvanladığımız məktubun te- leqraf vasitəsilə çatdırılması üçün zəruri addımlar atılmasını təmin edəsiniz”. Onda Bakıda artıq bolşevik qanunları işləyirdi. Cəmi bir neçə ay əvvəl dünyanın ədalətlə idarə edilməsi barədə gurultulu bəyanatlar verən böyük dövlətlərin nümayəndələri isə Azərbayca- nın işğalına göz yumurdular. Ə.Topçubaşovun Fransa Nazirlər Şurasının sədrinə məktubu. 3 may 1920-ci il. Qərib məzarlar 48 Nümayəndə heyəti hələ də ümid edirdi ki, böyük dövlətlər Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa olunmasına kömək edəcək. Az qala bütün Avropa dövlətlərinə müraciətlər ünvanlanırdı. Amma bu müraciətlər cavabsız qaldı və Azərbay- can məsələsi bağlandı... Azərbaycanın Parisdəki nümayəndə heyəti- nin üzvləri isə Fransadakı çoxsaylı mühacirlər sırasına qoşulmağa məcbur oldular. Soyadların- da cüzi dəyişiklik etməklə.... Əlimərdan bəy sənədləri bundan sonra Top- çubaşov kimi yox, Topçubaşı kimi imzalamağa başladı... Şeyxülislamov Şeyxülislamzadəyə çevrildi... Ceyhun bəy Hacıbəyov məqalələrini Ha- cıbəyli imzasıyla yazdı... Yeni yaranmış reallığı nəzərə alan Qafqaz xalqlarının Parisdəki nümayəndələri, nəhayət, Əlimərdan bəyin illər əvvəl irəli sürdüyü ide- ya ətrafında – Qafqaz Konfederasiyası ətrafında birləşmək qərarına gəldilər. Bu məsələ dəfələr- lə müzakirə edilsə də, real nəticə alınmamışdı. Nəhayət, 1921-ci il iyunun 10-da Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və Dağlı xalqlarının nü- mayəndələri “Müstəqil Qafqaz Respublikalarının İttifaqı” adlanan bəyanat imzaladılar... Sonralar Azərbaycan Nümayəndə heyəti haqq-ədalətin bərpası ümidilə Cenevrə, London, Genuya, Lozanna konfranslarına can atır, Avro- panın müxtəlif şəhərlərində keçirilən tədbirlərdə Azərbaycan xalqının haqq səsini çatdırmağa ça- lışırdı. Lakin artıq onların səsi eşidilmirdi. Çünki Avropanın özündə vəziyyət dəyişir, Versal sülh müqaviləsini tərtib edən və imzalayan dünənki müttəfiqlər arasında ziddiyyətlər dərinləşir, iqti- sadi çətinliklər bütün Avropanı bürüyürdü. Belə olan halda kiçik xalqların azadlıq istəyinə dəstək vermək arxa plana keçirdi. 1924-cü ilin fevralında İtaliya, oktyabrında isə Fransa bolşevik Rusiyasını tanıdığını bəyan etdi. Bu, artıq müstəqillik arzusunda olan Qafqaz nümayəndələri üçün tamam yeni bir reallıq demək idi. Daha doğrusu, bütün bunları Qafqaz mühacirlərinə vurulan zərbə hesab etmək olardı. Ə.Topçubaşının yazdığına görə, bu illərdə ar- tıq nümayəndə heyətinin üzvləri dolanışıq üçün özlərinə əlavə iş axtarır, amma heç də hamı arzu- suna çata bilmirdi. Məsələn, Əkbər ağa Şeyxülis- Mühacirət məşəqqətləri Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|