Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 33 Qərib məzarlar 34 Qərib məzarlar 35 Qərib məzarlar 36 Versal sülh müqaviləsini məğlub dövlətlər- dən yalnız biri – Almaniya imzalamışdı. Digər məğlub dövlətlərlə, eləcə də Türkiyə ilə müqa- vilələr 1923-cü ilə qədər müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif şəhərlərdə imzalanacaqdı. Ona görə də 1919-cu ilin yayında Versal sülh müqaviləsi im- zalansa da, hələ Paris Sülh Konfransı fasilələrlə öz işini davam etdirirdi... Amma Versal sülh müqaviləsinin imzalan- ması hələ Azərbaycanın müstəqilliyinin tanın- masına heç bir ümid yaratmırdı. Ona görə də Nümayəndə Heyəti fəaliyyətini davam etdirirdi. Versal sülh müqaviləsinin imzalanması. İyun, 1919-cu il. Qərib məzarlar 37 Nümayəndə heyəti bütün imkanlardan ya- rarlanmaqla Parisdə Azərbaycanın haqq səsinin çatdırılmasına çalışırdı. Topçubaşov 1919-cu ilin avqustunda konfransın sədrinə daha bir müra- ciət ünvanladı: Müraciətdə deyilirdi: “...Siyasi müstəqillik kimi həyati əhəmiyyətli məsələnin həllini səbirsiz- liklə gözləyən xalqlar arasında Qafqazın cənubun- da 100 min kvadrat kilometrə yaxın əraziyə malik 4 milyondan çox əhalisi olan Azərbaycan da var”. 1919-cu ilin sentyabrına olan vəziyyəti Topçu- başov Azərbaycan hökumətinə göndərdiyi mək- tubda belə ümumiləşdirirdi: “...müttəfiqlər bizim müstəqillik haqqında məsələni nəinki müzakirəyə çıxarmırlar, görünür, heç müzakirəyə çıxarmaq istə- mirlər. Düzdür, onların nümayəndələri ilə görüşlər- də, üz-üzə gələndə hər biri ayrılıqda xeyirxah müna- sibət göstərir, müstəqillik uğrunda addımlarımızı dəstəkləyir... amma vəziyyət yenə əvvəlki kimi qalır”. Paris Sülh Konfransının sədrinə növbəti müraciət. Avqust, 1919-cu il. Mücadilə davam edir... Qərib məzarlar 38 1919-cu il oktyabrın 8-də Azərbaycan, Gür- cüstan, Kuban, Latviya, Litva, Şimali Qafqaz Dağlıları, Ukrayna və Estoniyanın Parisdəki nü- mayəndələri sülh Konfransının sədri Klemanso- ya ikinci birgə müraciət ünvanladılar. Müraciət bu sözlərlə bitirdi: “...ədalət, sülh, mədəniyyət və humanizm prinsiplərini, eləcə də bi- zim xalqların Millətlər Liqasına buraxılması yolu ilə azad xalqların beynəlxalq ailəsinə qoşulmaq cəhdlərini nəzərə alaraq, biz yenidən səsimizi qal- dırır və cənab Sədr, Sizdən xahiş edirik ki, Konf- ransın Ali Şurasına bu məsələləri də çatdırasınız: 1) adları çəkilən respublikalar müstəqil dövlətlər kimi tanınsın; 2) dərhal onların ərazi və maliyyə problemlərinə baxılsın...” Ə.Topçubaşovun görülmüş işlər barədə Azərbaycan Nazirlər Şurasının sədrinə növbəti hesabatı. Sentyabr, 1919-cu il. Qərib məzarlar 39 Azsaylı xalqların Parisdəki nümayəndə heyətlərinin Paris Sülh Konfransının sədrinə birgə müraciəti. Oktyabr, 1919-cu il. Qərib məzarlar 40 Bu müraciətdən təxminən bir ay sonra ilk xoş xəbər alındı. Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin sədrinə: “...Sizə məlumat verməkdən şərəf duyuram ki, Fransa Kolonial Liqası mənim sədrliyimlə oktyabrın 29-da keçirdiyi iclasda qərara alıb ki,.. Gürcüstan və Azərbaycan respublikalarının mövcud hökumətləri- nin “de fakto” və “de yure” tanınması barədə xahişini müdafə etsin. ...Mən ürəkdən arzu edərdim ki, bu bəyanat si- zin səy göstərdiyiniz məqsədə – məhz xalqınızın müstəqillik yolunda inkişafına yardımçı olsun. İmza Burdari”. Tədqiqatçı Giorgi Mamulianın dediyinə görə, 1919-cu ilin mayından 1920-ci ilin əvvəllərinə qədər müttəfiqlər bolşeviklərlə döyüşən ağqvar- diyaçılara, vahid və bölünməz Rusiya tərəfdar- larına – Denikinə, admiral Kolçaka, Yudeniçə, digər ağqvardiyaçı generallara dəstək verirdilər. Bununla da onlar ümid edirdilər ki, ağqvardiya- çı generallar bolşevizmə qalib gələ biləcəklər. O dövrdə kiçik xalqların müstəqillik məsələsi ikin- ci dərəcəli məsələyə çevrilmişdi. 1920-ci ilin əvvəllərində Denikin faktiki ola- raq məğlub edilir, onun ordusu Rostov yaxın- lığına çəkilir və sual meydana çıxır: nə etməli? Bax, onda tanınmış siyasi xadim, Böyük Brita- niyanın xarici işlər naziri Lord Kerzon təşəbbüs göstərərək bəyan edir ki, biz Qafqazda bolşevik təcavüzünün qarşısını ala biləcək iki əsas dövləti - Azərbaycan və Gürcüstanı tanımalıyıq. Qərib məzarlar 41 Fransa Xarici İşlər Nazirliyindən Azərbaycan nümayəndə heyətinə göndərilmiş məktub. Noyabr, 1919-cu il. Qərib məzarlar 42 Böyük Britaniyanın təşəbbüsü ilə 1920-ci il yan- varın 10-da Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının sessi- yası çağırıldı. Sessiyada Cənubi Qafqaz respublikala- rında vəziyyət ətraflı müzakirə edildi. Növbəti gün – yanvarın 11-də Müttəfiqlərin Ali Şurası İngiltərənin xarici işlər naziri Lord Kerzonun təklifinə əsasən, qərar qəbul etdi: ”Müttəfiq və birlik ölkələri Azərbaycan və Gür- cüstan hökumətlərini de-fakto tanıyırlar...” Bu, Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin təx- minən bir ilə yaxın müddətdə apardığı gərgin işin uğurlu sonluğu idi...Yanvarın 12-də Topçu- başov Bakıya – Baş nazir Nəsib bəy Usubbəyova teleqram göndərdi. Yanvarın 13-də “Azərbaycan” qəzeti bu şad xə- bərlə açılırdı... Bu tarixi hadisə ilə əlaqədar yanvarın 14-də Azərbaycan parlamentinin təntənəli iclası təyin olundu... Qəzetlərdə təbrik teleqramları dərc edildi, 14 yanvar bütün Azərbaycanda qeyri-iş günü elan olundu... Hökumət yanvarın 14-ə yeni iş qrafiki müəy- yən etdi: 1) Saat 11-də Təzəpir məscidində ibadət. 2) Saat 12-də parlamentin təntənəli iclası. 3) Günorta saat 1-də şəhərin Azadlıq meyda- nında qoşunların paradı... Tarix elmləri doktoru, professor Solmaz Rüstə- mova-Tohidinin sözlərinə görə, həmin gün bayram şənlikləri Təzəpir məscidində ibadətlə başlayıb. Hökumətin başçısı, nazirlər, parlament üzvləri bu mərasimdə iştirak ediblər. Sonra izdiham oradan parlament binasına doğru hərəkət edib. Çünki günorta parlamentin təntənəli iclası gözlənilir- di. Bu vaxt baş nazir Nəsib bəy Usubbəyovu görən insanlar onu qollarının üstünə alaraq parlament binasına qədər gətiriblər. Parlamentin qarşısın- da kütlə Məmməd Əmini tələb edib. Sonra onu qollarının üstündə parlament binasının ikin- ci mərtəbəsindəki pəncərəyə qədər aparıblar və Məmməd Əmin Rəsulzadə həmin balkondan alov- lu bir nitq söyləyib və məşhur “Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz” şüarını təkrar səsləndirib. Azərbaycanın müstəqilliyinin de-fakto tanınması Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|