Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 23 nümayəndə heyətinin möhkəmləndirilməsi barədə ciddi düşünməlisiniz. Bizim maliyyə məsələmiz də yaxşı deyil: Ermənilər 10 milyon rubl götürüblər, gürcülər hələlik 5 milyon… Deyilənə görə, sanballı maliyyə olmadan orada iş görmək mümkün deyil…” 27 yanvar 1919-cu il Məmmədhəsən Hacınski - Fətəli xan Xoyskiyə: Hörmətli Fətəli xan! Bu gün yanvarın 27-dir, biz hələ bilmirik bura- dan nə vaxt çıxacağıq, çıxacağıqmı? ...Xahiş edirəm, nümayəndə heyətinin gücləndi- rilməsi barədə bir daha düşünəsiniz. Bütün xalqlar çoxlu, ən güclü adamlarını ora göndərir. Axı orda bö- yük mübarizə gözlənilir”. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün nü- mayəndə heyətinin rəhbəri Əlimərdan bəy Top- çubaşov az qala hər gün Antanta dövlətlərinin İstanbuldakı nümayəndələri ilə görüşlər keçirir, Parisə getməyə icazə almaq üçün çoxsaylı danı- şıqlar aparır. Lakin bu danışıqlar nəticəsiz qalır. Ona söz verir, vəd edirlər ki, Parisdən müvafiq cavab gözlənilir və s. və i.a. Uzun illər Parisdəki “Topçubaşov arxivi”n- də araşdırmalar aparmış gürcü tarixçisi Giorgi Quramoviç Mamulia Konstantinopoldan kiçik xalqların nümayəndələrinin Parisə buraxılma- masının səbəbini belə izah edir: “Xüsusən, azərbaycanlılar çətin vəziyyətə düş- müşdülər. Çünki onları Türkiyəyə - keçmiş Os- manlı imperiyasına yaxın xalq hesab edirdilər. Müttəfiqlər, daha doğrusu, Antanta dövlətlərinin nümayəndələri Türkiyəyə düşmən kimi, Birin- ci Dünya müharibəsində məğlub olan ölkə kimi baxırdılar. Əlbəttə, bir məsələ də var idi: Antanta ölkələri özlərinə müttəfiq hesab etdikləri ermənilərə Qafqazın digər xalqlarından daha çox rəğbət bəs- ləyirdilər. Buna görə də erməni nümayəndə heyəti Parisə hamıdan tez – 1919-cu ilin yanvarında gedib çatmışdı. Və təbii ki, onlar Azərbaycan nümayəndə heyətinin Konstantinopolda qalması və Parisə gedə bilməməsi üçün əllərindən gələni etmişdilər”. Məmmədhəsən Hacınskinin Fətəli xan Xoyskiyə məktubu. Yanvar, 1919-cu il. Qərib məzarlar 24 ...Ermənilər Azərbaycan nümayəndə heyə- tinin Parisə buraxılmaması üçün Türkiyənin özündə də hər cür bədxahlığa əl atır, xüsusən Əlimərdan bəy Topçubaşovun əleyhinə təbliğat aparırdılar. Türkiyə parlamentinin üzvü olmuş Əhməd bəy Ağayevin parlamentdə və mətbuatda An- tanta əleyhinə çıxışlar etdiyi barədə fransızdilli “Renessans” erməni qəzetində ciddi kampaniya gedirdi… Nəticədə Əhməd bəy Ağayev nəinki Parisə buraxılmamış, hətta ermənilərin təbliğatı nə- ticəsində həbs edilmişdi. Onsuz da nümayəndə heyətinin üzvlərinin azlığından gileylənən heyət savadlı və təcrübəli bir üzvünü də Türkiyədə qoy- malı olmuşdu... ...Topçubaşov qalib ölkələrin nümayəndələri ilə görüşlərdən bir həqiqəti də anlayırdı: onlar hələ Rusiyadan ayrılmaq istəyən kiçik dövlətlə- rin taleyi barədə yox, vahid və bölünməz Rusiya problemini həll etmək barədə düşünürlər… Nümayəndə heyətinin Türkiyədə ləngidilmə- sinin əsas səbəblərindən biri də bu idi. Ona görə də Topçubaşov sülh konfransının rəhbərliyinə Konstantinopoldan müraciət ünvanlamalı olur: 21 mart 1919-cu il. Konstantinopol Sülh Konfransının sədrinə Surəti: Prezident Vilsona İngiltərənin baş naziri Lloyd Corca İtaliyanın baş naziri Orlandoya Fransanın baş naziri Klemansoya Əlimərdan bəy Topçubaşovun Paris Sülh Konfransının sədrinə məktubu. Mart, 1919-cu il. Qərib məzarlar 25 1918-ci il mayın 28-də müstəqilliyini elan edən, əsas şəhəri Bakı, 4 milyon əhalisi və 100 min kvadrat kilometrə yaxın ərazisi olan Qafqaz Azərbaycanı parlamentin ümumi rəhbərliyi ilə 14 nazirdən ibarət hökumətin idarə etdiyi Azərbay- can Cümhuriyyəti yaratmışdır. Parlamentin və hökumətin tərkibində yerli Azərbaycan türkləri ilə yanaşı, rusların, ermənilərin və yəhudilərin nümayəndələri var. Bu Respublikanın tanınması və onun həyati maraqlarının Sülh Konfransında müdafiə edilməsi məqsədilə Azərbaycan Par- lamenti və Hökuməti xüsusi nümayəndə heyə- ti təsis etmişdir. Nümayəndə Heyəti Bakıdan Müttəfiq Qoşunların rəhbəri general Tomsonun razılığı və zəmanət məktubu ilə çıxmışdır. Azər- baycan nümayəndə Heyəti bu il yanvarın 20-dən Konstantinopoldadır və o vaxtdan 2 aydır ki, Parisə getmək üçün icazə gözləyir. Yeri gəlmiş- kən, Qafqazda Azərbaycanın qonşusu olan Gür- cüstan, Ermənistan və Şimali Qafqazın oxşar nümayəndələri artıq icazə alıblar və onların bir hissəsi Parisdə öz ölkələrini təmsil edirlər. Azər- baycan nümayəndə heyətinin də orda olması va- cibdir... ...6 ay ərzində bolşeviklərlə gərgin mübarizə apa- ran azərbaycanlılar da diqqətə və ədalət prinsiplərinə ümid edir. Ümid edir ki, Prezident Vilsonun həyata keçirmək istədiyi böyük prinsiplərə uyğun olaraq bi- zim xalqın da səsi eşidiləcək. Cənab Sədr, qeyd olunanları nəzərə alaraq Sizdən xahiş etməyi şərəf sayırıq ki, Azərbaycan nümayən- də heyətinin vəziyyətini başa düşərək onların Pa- risə getməsinə icazə üçün sərəncam vermək zəhməti çəkəsiniz... Əlimərdan bəy Topçubaşovun Paris Sülh Konfransının sədrinə məktubu. Mart, 1919-cu il. Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|