Gördüyü işlərdən söhbət açılır
Yüklə 4,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
Qərib məzarlar 7 Qərib məzarlar 8 Qərib məzarlar 9 Və Paris Sülh Konfransındakı nümayəndələr müstəqilliyin bərpa olunacağını uzun müddət ümidlə gözlədilər, bunun üçün əllərindən gələ- ni etdilər, mübarizə apardılar, məhrumiyyətlərə dözdülər... Avropanın paytaxt şəhərlərində söz savaşı- na çıxdılar, qapılar döydülər, soyuq münasibət, laqeydlik, xəyanət gördülər. Amma Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa olunduğu günü görmə- dilər... Paris Sülh Konfransında Azərbaycanı təmsil edən heyətin sonuncu üzvü 1982-ci ildə dünya- dan köçdü... Azərbaycan bundan cəmi 9 il sonra dövlət müstəqilliyini bərpa etdi... Və Azərbaycan dövləti bərpa-quruculuq işləri aparılan həmin keçid dövründə də bu dövlətin müstəqilliyi uğrunda həyatını qurban verənlərin xidmətlərini unutmadı. 1993-cü ilin dekabrında ümummilli lider Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan Respublika- sının Prezidenti kimi Fransaya ilk rəsmi səfəri zamanı Paris yaxınlığındakı Sen-Klu qəbiris- tanlığına gedərək burada uyuyan azadlıq müca- hidlərinin – Paris Sülh Konfransının iştirakçısı olmuş Əlimərdan bəy Topçubaşının və Ceyhun bəy Hacıbəylinin qərib məzarlarını ziyarət etdi. Bundan sonra Azərbaycan Respublikası Fran- sadakı istiqlal mücahidlərinin qərib məzarlarına sahib çıxdı. Heydər Əliyev Fondu illərdən bəri baxımsız qalan, itib-batmaqda olan bu qəbirlərin icarə haqqını ödəməklə onların ləğv olunma- sının, yerlə-yeksan edilməsinin qarşısını aldı. Qərib məzarlar səliqəyə salındı, yeni qəbirüstü abidələr ucaldıldı. Burada əbədi uyuyan fədakar insanların, azadlıq aşiqlərinin nigaran ruhu bəlkə də yalnız bundan sonra rahatlıq tapdı... Ulu öndər Heydər Əliyev Sen-Klu məzarlığında Əlimərdan bəy Topçubaşının və Ceyhun bəy Hacıbəylinin qəbirlərini ziyarət edərkən. Dekabr, 1993-cü il. (Foto: R.Bağırov) Qərib məzarlar 10 Sovet hakimiyyəti illərində Fransada mü- hacir həyatı yaşayan soydaşlarımızın taleyi ilə maraqlanmaq təhlükəli iş olduğundan çox nadir adamlar belə axtarışa cəhd göstərib. Çünki onda axtaranlar da qorxurdu, axtarılanlar da... Uzun illər Fransada mühacir həyatı yaşamış və bu kitabda taleyindən söhbət açılacaq soyda- şımız mərhum Qədir Süleymanovun sonralar danışdığı bir xatirə o illərin “KGB” xofu barədə aydın təsəvvür yaradır: “1960-cı illərin ortaları idi. O vaxt mən Parisdə aşpaz işləyirdim. Axşam işdən qayıdanda gördüm ki, dostum Məmməd bizdədi, yanında da bir qadınla bir kişi. Azərbay- candan gəlmişdilər. Kişinin yaxasındakı depu- tat nişanını – sovet bayrağını görəndə rəngim ağardı, dilim tutuldu... Dostum Məmməd də, ya- nındakı kişiylə qadın da bunu görüb məni sakit- ləşdirməyə başladılar. Məlum oldu ki, qonağım maestro Niyazi və həyat yoldaşı Həcər xanımdı. Niyazi öz əmisi - Parisdə mühacir həyatı yaşa- mış və 1961-ci ildə vəfat eləmiş Ceyhun Hacıbəyli haqqında ətraflı məlumat almaq istəyirdi...” Parisdə diplomat kimi fəaliyyətə başla- yarkən ən böyük arzularından biri Fransada yaşayan Azərbaycan mühacirləri ilə əlaqə ya- ratmaq, görüşmək olan Ramiz Abutalıbov isə o illəri belə xatırlayır: “Bakıdan çıxanda maestro Niyazi mənə bir telefon nömrəsi vermişdi. De- mişdi ki, əmim Ceyhun bəy Hacıbəylinin oğlu Timuçin bəy Parisdə yaşayır, ona zəng vurarsan. Professor Abbas Zamanov isə mənə Məmməd Məhərrəmovun telefon nömrəsini vermişdi. De- mişdi ki, imkan olsa, əlaqə saxla. O vaxt sovet diplomatının antisovet fəaliy- yətlə məşğul olmuş adamlarla görüşməsi təh- lükəli idi. Buna görə də, sözün düzü, bir müddət kiməsə zəng vurmağa cürət eləmədim. Amma vaxtilə Paris Sülh Konfransına gedib qayıtma- Mühacirlərlə görüşlər və... “KGB” xofu Qərib məzarlar 11 yan həmvətənlərimizin taleyi məni həmişə dü- şündürürdü. 1973-cü il martın 14-də nümayəndə heyətinin yeganə sağ qalan üzvü ilə - Məmməd Məhərrəmovla görüşdüm... Sonralar dostlaşdıq, aramızda səmimi mü- nasibət yarandı. İlk dəfə onunla görüşməyə ge- dəndə, açığı, bir az çəkinirdim ki, məni izləyər- lər. Sən demə, Məmməd Məhərrəmov da ehtiyat edirmiş. Sonralar danışırmış ki, həmin görüşdə hər ehtimala qarşı stolun siyirməsinə tapança qoymuşdum... Parisdə Əlimərdan bəy Topçubaşının oğlu Ələkbər bəylə də 1973-cü ildə tanış oldum. O, məni Əlimərdan bəyin dəfn olunduğu qəbiris- tanlığa apardı və ilk dəfə bu böyük insanın qərib məzarını ziyarət etdim...” ...Bakıya növbəti məzuniyyətə gələndə Ramiz Abutalıbov Parisdəki mühacir soydaşlarımızla görüşdüyünü atasına bildirir və ondan məsləhət istəyir. Atası da ona həmin vaxt Azərbaycan Na- zirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsində işləyən İsmayıl İbrahimovla görüşməyi tövsiyə edir və deyir: “Görünür, bu məsələlər barədə Heydər Əliyevə məlumat vermək lazım gələcək”. Həqiqətən belə olur: İsmayıl İbrahimov Ra- miz Abutalıbovu qəbul edib dinlədikdən sonra Paris, Monparnas qəbiristanlığı. Qərib məzarlar 12 Qərib məzarlar 13 ona dərhal respublikanın rəhbəri Heydər Əliyevə təqdim etmək üçün qısa arayış yazmağı tapşırır. Aradan iki gün keçməmiş Ulu Öndər onu qəbul edir və Paris görüşlərinin təfərrüatları barədə çoxlu suallar verəndən sonra bu xeyirxah işi da- vam etdirməyin vacibliyini bildirir, öz tövsiyələ- rini verir. Ramiz Abutalıbov deyir: “Sanki üstüm- dən ağır bir yük götürüldü. Başa düşdüm ki, mən doğru yoldayam və arxamda dövlətim dayanır...” Söhbət əsnasında Ramiz Abutalıbov Əlimər- dan bəyin oğlu Ələkbər bəyin Azərbaycana gəl- mək istəyini də Heydər Əliyevə çatdırır. Res- publika rəhbərinin göstərişi ilə Ələkbər bəy Topçubaşının tarixi Vətəninə dəvət edilməsi barədə rəsmi məktub hazırlanır. Lakin bu rəsmi dəvəti aldığı 1975-ci ildə ağır xəstəlikdən əziyyət çəkən Ələkbər bəyin Azərbaycana gəlmək arzusu reallaşmır. İki il sonra isə o, dünyasını dəyişir və Ramiz Abutalıbov onun dəfn mərasimində işti- rak etməli olur... Elə həmin illərdə Fransa kommunistlərinə məxsus “Humanite” qəzetinin yubiley tədbirlə- rinə Azərbaycandan da nümayəndə heyəti gön- dərilir. Heydər Əliyev heyətə başçılıq edən Həsən Həsənova Parisdəki mühacir soydaşlarımızla bağlı xüsusi tapşırıq da verir: “Mənə şəxsən Həsən bəy Zərdabinin nəvələri ilə görüşmək tapşırığı verilmişdi... Hətta sözarası onların o vaxtlar “tanınmış burjua ideoloqu” kimi qələmə verilən Əlimərdan bəy Topçubaşovun övladları olduğuna eyham da vurulmuşdu”. Bu bir sovet reallığı idi: siyasi hakimiyyətin qəbul və təbliğ etdiyi maarifpərvər Həsən bəy Zərdabinin kapitalist ölkəsində yaşayan nəvələri ilə (Əlimərdan bəy Zərdabinin qızı Pəri xanımla ailə qurmuşdu) görüşmək olardı. Onların atası- nın “burjua ideoloqu” olmasına göz yummaqla... Amma Həsən Həsənovun bu görüşü baş tutmur. Məlum olur ki, Fransadakı sovet səfirliyi ilə razı- laşma əldə edilsə də, bu məsələ SSRİ Xarici İşlər Nazirliyi səviyyəsində razılaşdırılmayıb... Beləcə illər keçir... və Fransadakı mühacir soydaşlarımızla əlaqələr davam edir. Azərbayca- nın dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra isə bu əlaqələr daha da dərinləşir, xüsusən Paris Sülh Konfransında iştirak edən Azərbaycan nü- mayəndə heyətinin üzvləri barədə tədqiqatlar aparılır, kitablar yazılır. Araşdırmalar nəticəsində dəqiqləşdirilir ki, Paris Sülh Konfransında Azərbaycanı təmsil et- miş yeddi nəfərlik heyətdən ən tez həyatla vida- laşanı Məmmədhəsən Hacınskidir... O, 1931-ci ildə sovet həbsxana divarları arasında intihar etməli olub... Miryaqub Mirmehdiyev sonralar Türkiyəyə, Abbas bəy Atamalıbəyov isə Çiliyə köçüb... Nümayəndə heyətinin qalan dörd üzvü – Əlimərdan bəy Topçubaşov, Ceyhun bəy Ha- cıbəyov, Əkbər ağa Şeyxülislamov və Məmməd Məhərrəmov isə ömürlərinin sonuna qədər Fransada yaşayıblar və burada torpağa tapşı- rılıblar... Bu insanların, eləcə də digər soydaşlarımı- zın mühacir həyatı və Fransada dəfn edildiyi qərib məzarlar barədə bir qədər sonra ətraflı söhbət açılacaq. Bundan əvvəl isə Azərbaycanın müstəqillik və milli dövlətçilik tarixində xüsusi rolu olmuş nümayəndə heyətinin Parisdəki fəa- liyyəti və keşməkeşli taleyi barədə yığcam məlu- mat təqdim etməyi zəruri sayırıq. Yüklə 4,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|