Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU

71 

 

aktını  nəzərdən  keçirərək  15  gündən  gec  olmayaraq  aşağıdakı  qərarlardan  birini 

qəbul edir: 



 

vergi ödəyicisinin vergi məsuliyyyətinə cəlb olunması; 



 

vergi ödəyicisinin vergi məsuliyyətinə cəlb olunmasına imtina etməsi; 



 

əlavə vergi nəzarəti tədbirlərinin keçirilməsi. 

 

Vergi ödəyicisinin vergi məsuliyyətinə cəlb olunması haqqında qərar qəbul 

edildiyi hallarda, həmin qərarda bunkar göstərilir: qüvvədə olan qanunvericiliyə və 

digər normativ aktlara istinad edilərək konkret vergi pozuntuları; vergi ödəyicisinin 

öz  mühafizəsi  üçün  təqdim  etdiyi  (göstərdiyi)  dəlillər  və  bu  dəlillərin 

yoxlanmasının nəticəsi; büdcəyə çatası (ödəniləcək) ödəmələrin, o cümlədən vergi, 

peniya və vergi sanksiyalarının məbləği. Bu qərarın surəti vergilərin və peniyanın 

ödənilməsi tələbi əlavə olunmaqla vergi ödəyicisinə göndərilir. 

 

Vergi  qanunvericiliyində  yol  verilmiş  pozuntulara  görə  müəssisənin  məsul 

şəxsləri  inzibati  cərimə  oluna  bilər.  Vergi  orqanının  qərarın  uyğun  olaraq  vergi 

ödəyicisi  yoxlama  aktına  və  büdcəyə  çatacaq  vergi  məbləğinin  ödənilməsi 

haqqında  tələbnaməyə  müvafiq  olaraq  vergi,  peniya  və  maliyyə  sanksiyalarını 

ödəyir. Müəsisə sözügedən məbləği ödəməyə razı olmadıqda, vergi orqanı vergi və 

peniyanı  mübahisəsiz  qaydada  silir.  Vergi  sanksiyaları  isə  yalnız  məhkəmənin 

müvafiq qərarına əsasən tutula bilər. 

 

Vergi  ödəyicisi  vergi  orqanının  qərarı  ilə  razılaşmaya  bilər  və  bu  barədə 

yuxarı vergi orqanlarına və yaxud məhkəməyə şikayət etmək hüququna malikdir. 

 

Vergi müfəttişliyi, həmçinin vətəndaşların tərəfindən vergi qanunvericiliyinə 

riayət  edilməsi  üzərində  nəzarət  sistemi  təşkil  edir.  Bu  nəzarət  vergilərin  tam  və 

vaxtında  daxil  olmasının  təmin  edilməsindən  ibarətdir.  Hüquqi  şəxs  yaratmadan 

sahibkarlıq  fəaliyyəti  göstərən  fiziki  şəxslər  gəlir  vergisini  müstəqil  şəkildə 

ödəyirlər.  Vergi  orqanları  gəlir  vergisini  vətəndaşların  bəyan  etdiyi  təxmini 

gəlirlərə və faktiki alınmış ümumi illik gəlirin bəyannaməsinə əsasən hesablayırlar. 

Vergi  müfəttişliyi  ümumi  illik  gəlirin  bəyannamədə  tam  əks  etdirtilməsinin 

düzgünlüyünü  yoxlayır.  Bu  məqsədlə  sahibkarlıq  fəaliyyəti  göstərən  yerlərdə,  o 

---

72 

 

cümlədən  məhsul  istehsalı  və  satışı  yerlərində  vətəndaşların  bilikləri  öyrənilir  və 

xüsusi yoxlamalar aparılır. Bunun üçün həmçinin alınmış mallara, görülmüş işlərə 

və  göstərilmiş  xidmətlərə  görə  il  ərzində  vətəmndaşlara  verilmiş  ödənişlər 

haqqında müəssisələrin vergi orqanlarına təqdim etdiyi məlumatlardan da istifadə 

olunur. 

 

Vergi  agenti  rolunu  oynayan  müəssisələr  əsas  iş  yerlərində  vətəndaşlardan 

gəlir  vergisini  tutaraq  büdcəyə  köçürülər.  Vergi  müfəttişliyi  müəssisələrdə 

vətəndaşlara  pul  və  natural  formada  ödənilən  gəlirlərin  uçotunun  tamlığı,  gəlir 

vergisiniin  tutulmasının  düzgünlüyü  və  vaxtında  büdcəyə  köçürülməsi  məsələləri 

üzrə yoxlama aparır. 

 

Vergi  müfəttişliyi  digər  orqanlardan  aldığı  və  əsasında  vətəndaşların 

ödəyəcəyi  digər  vergiləri  (əmlak  vergisi,  torpaq  vergisi)  hesabladığı  sənədlərin 

dürüstlüyünə də nəzarət edir. 

Hər  bir  vergi  orqanı  nəzarət  işinin  nəticələri  barədə  Vergilər  Nazirliyinin 

müəyyən  etdiyi  formada  özünün  yuxarı  vergi  orqanına  hesabat  təqdim  edir.  Bu 

hesabatlarda  vergi  orqanında  uçota  alınmış  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  sayı,  vergi 

qanunvericiliyi  pozuntuları  göstərilməklə,  yoxlanılan  ödəyicilərin  sayı,  əlavə 

hesablamalar,  eləcə  də  büdcəyə  daxil  olmuş  vergi  və  maliyyə  sanksiyalarının 

məbləği, hər hansı səbəbdən ödəyicilər tərəfindən büdcəyə artıq ödənilmiş və vergi 

ödəyicilərinə  qaytarılmış  vergilərin  məbləği,  ödəyicilərin  maliyyə-kredit 

təşkilatlarındakı  hesabları  üzrə  əməliyyatların  neçə  dəfə  dayandırılması,  hüquq-

mühafizə və məhkəmə orqanlarına verilmiş materialların miqdarı, inzibati cərimə 

tətbiq  edilmiş  vəzifəli  şəxslərin  və  vətəndaşların  miqdarı  və  cərimənin  məbləği                       

(o cümlədən ödənilmiş) göstərilir. 

Nəzarət  işinin  vəziyyətini  təhlil  etmək  üçün  hesabatla  birlikdə  hüquqi 

şəxslərin  yoxlanması  və  fiziki  şəxslərin  vergiyə  cəlb  olunması  ilə  məşğul  olan 

işçilər  ayrıca  göstərilməklə  vergi  orqanının  ştat  üzrə  və  faktiki  işçilərinin  sayı 

barədə məlumat da verilə bilər. 

---

73 

 

Hesabatlardakı  informasiya  nəzarət  işinin  təşkilinin  kəmiyət  və  keyfiyyət 

göstəricilərinin  qiymətləndirilməsi  üçün  əsas  sayılır.  Göstəricilərin  seçimi  genuiş 

və müxtəlif ola bilər. Təcrübədə bir qayda olaraq aşağıdakı göstəricilərdən istifadə 

edilir: sənədli yoxlanılan hüquqi şəxslərin və ya yerlərdə yoxlanılan fiziki şəxslərin 

(sahibkarların) sayı, əlavə hesablanmış vergi və maliyyə sanksiyalarının məbləği, 

tutulmuş  ödəmələrin  əlavə  hesablanmış  vergi  və  maliyyə  sanksiyalarının  ümumi 

məbləğinə  olan  faiz  nisbəti,  əlavə  hesablanmış  məbləğlərin  ümumi  vergi 

daxilolmalarındakı payı və s. 

Vergi 

orqanları 

arasında  kəmiyyət  və  keyfiyyət  göstəricilərinin 

tutuşdurulması ay, kvartal və il ərzində nəzarət işinin təşkili səviyyəsini lazımınca 

obyektiv  qiymətləndirməyə,  diqqəti  “çatışmayan  cəhətlərə”  cəlb  etməyə  və 

kollektivi onların həllinə yönəltməyə imkan verir. 

       

 3.2. Vergi orqanları tərəfindən aparılan nəzarət iĢinin təhlili   

Indi  isə  bir  sıra  göstəricilərin  timsalında  nəzarət  işinin  təşkilinin  təhlilinin 

aparılması  metodlarını  nəzərdən  keçirək.  Nəzarət  işinin  təşkilinin  əsas 

göstəricilərindən  biri  yoxlanılan  müəsisələrin  sayıdır.  3.1  saylı  cədvəldə 

müəssisələrin yoxlanması üzrə üç vergi yoxlanmasının məlumatları verilmişdir. 

Işçilərin  faktiki  orta  siyahı  sayı  təhlilin  məqsədlərindən  asılı  olaraq 

funksional şöbələrin (hüquqi, uçot və hesabat, ümumi şöbə) və ya yalnız bilavasitə 

ödəyicilərin kameral və səyyar vergi yoxlamaları ilə məşğul olan işçiləri də nəzərə 

alınmaqla bütövlükdə yoxlama üzrə qəbul oluna bilə 

Faktiki  orta  siyahı  sayında  müfəttişliyin  bütün  işçilərinin  nəzərə  alındığı 

təhlil,  bir  işçiyə  görə  hesablamalarda  az  əhəmiyyətli  göstəricilər  verir.  Bununla 

yanaşı  bu  təhlil  daha  obyektivdir.  Belə  ki,  bura  bilavasitə  yoxlamalarla  məşğul 

olmayan,  lakin  nəzarət  işinin  təşkili  ilə  bilavasitə  və  ya  dolayı  bağlı  olan  və 

müfəttişlik üçün lazım olan işləri yerinə yetirən olduqca böyük işçi qrupu daxildir. 

Bundan  başqa,  işçilərin  ümumi  sayı  və  yoxlamalarla  məşğul  olan  işçilərin  sayı 

nəzərə  alınmaqla,  bir  işçiyə  düşən  yoxlanılmış  müəsisələrin  sayı  üzrə  göstəricilər 

---