Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
68
müfəttişi mühasibat hesabatı ilə birlikdə təqdim edilən bütün əlavələrin mövcudluğunu, eləcə də vergi bəyannamələrinin təqdim edilib-edilməməsini yoxlayır. Sonra o bu sənədlərin tərtib olunmssının düzgünlüyünü, bütün hesabat formalarında göstərilən məlumatların, o cümlədən vergi bəyannamələrindəki göstərilən mühasibat hesabatındakı göstəricilərə uyğunluğu yoxlanılır, onlar arasındakı kənarlaşmaların səbəblərini araşdırır, müəssisənin tətbiq etdiyi vergi güzəştlərinin əsaslı olub-olmamasını və vergi dərəcələrini yoxlayır. Müfəttiş kameral
yoxlama nəticəsində alınmış rəqəm məlumatlarını vergi bəyannaməlirininmüvafiq sütununda yazır. Kameral yoxlamanın məlumatları müəssisənin bəyannamədə göstərdiyi məlumatlara uyğun gəlmədiyi hallarda, əlavə ödənuləcək və ya azaldılacaq vergi məbləği müəyyən edilir.
Müfəttiş kameral yoxlamaya əsasən uçot işçisi tərəfindən hər bir vergi növü üzrə müəssisələrdə açılmış şəxsi hesablarda əks etdiriləcək vergi məbləği barədə vergi bəyannaməsində qeyd olunur.
Mühasibat hesablarının və vergi bəyannamələrinin kameral yoxlanması büdcəyə əlavə ödəmələr hesablamağa imkan verir. Lakin onların xüsusi çəkisi olduqca azdır. Bu cür yoxlama adətən yüksək dərəcədə kompyuterləşdirilmiş vergi orqanlarında daha çox affekt verir. O hesabatın ətraflı surətdə təhlilini aparmağa, səhvləri və bilavasitə müəssisələrdə ilkin sənədlər üzrə dəqiqləşdirilməsi tələb olunan qaranlıq məsələləri aşkar etməyə imkan verir.
Kameral yoxlamaların təşkilində müsbət faktlarla yanaşı bir sıra problem məsələlər də vardır. Məsələn, kameral yoxlama olduqca əməktutumludur. Xüsusilə, vergi orqanlarının bir işçisi tərəfindən hər kvartalda çoxlu sayda müəssisənin mühasibat hesabatlarının və vergi bəyannamələrinin yoxlandığı iri rayonlarda bu çox zəhmət tələb edir. Kameral yoxlamaların aparılmasına çoxlu vaxt sərf olunduğundan səyyar vergi yoxlamalarının sayını artırmaq olmur.
Bu məsələnin həllinə isə müəssisələr tərəfindən mühasibat hesablarının hər kvartal deyil, yalnız ildə bir dəfə təqdim edilməsi yolu ilə nail olmaq mümkündür. Qeyd etmək lazımdır ki, bu qayda bir çox ölkələrdə mövcuddur. Bundan başqa, 69
büdcənin bərabər həcmdə doldurulması üçün müəssisələr il ərzində avans ödəmələri ödəyirlər ki, onların da həcmi keçən il ərzindəki işin nəticələri üzrə müəyyən edilir. Büdcə ilə son hesablaşma (haqq-hesab) illik mühasibat hesabatına (bəyannaməyə) əsasən aparılır. Bu ölkələrin vergi orqanları bizdəkindən fərqli olaraq, yalnız illik mühasibat hesabatlarını (vergi bəyannamələrini) yoxlayırlar.
Bu məsələnin digər həlli də mümkündür. Müəssisə əvvəlki qaydada kvartallıq mühasibat hesabatını vergi orqanına təqdim edir, lakin onların kameral yoxlaması aparılmır və yalnız illik vergi hesabatları (bəyannamələri) yoxlanılır. Lazım gəldikdə isə, xüsusilə iri vergi ödəyicilərinin cari ilin kvartallıq hesabatları yoxlanılır (o cümlədən, səyyar vergi yoxlaması zamanı).
Müəssisələr tərəfindən mühasibat hesabatlarının və vergi bəyannamələrinin vergi orqanlarına vaxtında təqdim olunması, eləcə də cari vergi ödəmələrinin vaxtında ödənilməsi üzərində nəzarəti kameral vergi yoxlamasının elementlərinə aid etmək olar. Müəyyən olunmuş müddətlərin pozulmasına görə müəssisələrə maliyyə sanksiyaları tətbiq edilir.
gedişatı zamanı əlavə olaraq hesablanmış vergi və maliyyə sanksiyaları məbləğinin xüsusi çəkisi, vergi orqanlarının bütün nəzarət işi nəticəsində əlavə hesabladığı müvafiq məbləğlərin 70 faizini təşkil edir. Səyyar vergi yoxlamalarının effektivliyi təkcə keçmiş dövrlərin hesabatları üzrə əlavə vergi məbləğlərinin hesablanması ilə deyil, mühasibat uçotunun aparılmasında yol verilmiş səhvlərin aradan qaldırılması sayəsində, yoxlamadan sonrakı dövrlərdə vergi və digər məcburi ödənişlərin daha düzgün hesablanması və büdcəyə tam ödənilməsi ilə xarakterizə olunur.
Səyyar vergi yoxlamaları bir qayda olaraq vergi müfəttişinin əvvəlcədən hazırladığı iş planına və ya konkret müəssisələrin və yoxlanılası məsələlərin də daxil olduğu qrafikə əsasən aparılır. Yoxlanılacaq müəssislər kameral yoxlamanın materiallarına, vergi orqanlarındakı qanun pozuntuları haqqındakı məlumatlara, o cümlədən digər müəssisələrin yoxlanılması zamanı aşkar edilmiş məlumatlara əsasən seçilir. Iş planına (qrafikinə), həmçinin büdcəyə vergi daxilolmalarının
70
həcmində əhəmiyyətli dərəcədə xüsusi çəkiyə malik olan ən iri müəssisələr də daxil edilir. Vergi qanunvericiliyindəki dəyişikliklərlə əlaqədar və digər səbəblərdən vergi daxilolamalrının həcmi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişən müəssisələrdə də səyyar vergi yoxıamalarının aparılması nəzərdə tutulmuşdur.
Lazım gəldikdə vergi müfəttişliyinin apardığı yoxlamada vergi polisinin işçiləri də iştirak edir. Onlar yoxlayıcıların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi funksiyasını yerinə yetirir, müəssisə tərəfindən yoxlama üçün lazım olan sənədlərin (müəyyən olunmuş qaydada götürülməsi də daxil olmaqla) vergi müfəttişlərinə verilməsinə köməklik edir və ya bilavasitə sənədlərin yoxlanılmasında iştirak edirlər.
Səyyar vergi yoxlaması aparılarkən ilkin mühasibat sənədlərinə və digər sənədlərə əsasən müəssisənin fəaliyyəti dərindən təhlil edilir, vergitutma bazasının azaldılmasına və vergilərin tam həcmdə ödənilməməsinə səbəb olmuş qanun pozuntuları aşkar edilir.
Səyyar vergi yoxlamalarının nəticələri aktla rəsmiləşdirilir. Aktda hər bir qanun pozuntusu üzrə konkret rəqəm məlumatları və qüvvədə olan qanunvericiliyə istinad edərək həmin qanun pozuntusunun məğzi, əlavə hesablanmış vergi və digər icbari ödəmələrin məbləği, eləcə də aşkar edilmiş pozuntuların kənarlaşdırılması üzrə yoxlayıcının nəticə və təklifləri əks olunur. Səyyar vergi yoxlaması aktının bir nüsxəsi vergi ödəyicisi olan müəssisənin rəhbərinə (fərqli sahibkara) təqdim olunur.
Vergi ödəyicisi vergi yoxlaması aktı ilə və ya onun hər hansı bir hissəsi ilə razılaşmaqda, yoxlama aktının ona verildiyi gündən sonrakı 30 gün müddətində müvafiq vergi orqanına aktı imzalamamasının səbəbini izah etmək, yaxud akta (onun ayrı-ayrı hissələrinə) öz etirazını yazılı surətdə bnildirmək hüququna malikdir.
30 gün müddəti başa çatdıqdan sonra vergi orqanının rəhbəri (onun müavini), vergi ödəyicisinin izahatı və ya etirazı nəzərə alınmaqla, vergi yoxlaması Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|